مزاج شناسی بدن در آموزه های پزشکی امام رضا "علیه السلام"

امام رضا علیه السلام در یک سفارش کلی درباره رعایت مزاج در تغذیه می فرماید: در آنچه موافق و مناسب معده و مزاج تست فکر کن. در چیزهائى که بدنت از آن نیرو می گیرد و بآن تمایل پیدا می کند آن را براى خود به میزان درستى تقدیر کن.
واضح است که هوای پاک و معتدل در جسم و روح انسان اعتدال و پاکی می آفریند و هوای آلوده و ناپاک تن و روان آدمی را به هر اندازه که آلوده باشد آزار می دهد. از این رو امام رضا علیه السلام درباره اهمیت مزاج شناسی و تأثیرات آن بر بدن آدمی در رساله ذهبیه خطاب به مأمون می فرماید: أن قوة النفس تابعة لأمزجة الأبدان، وأن الأمزجة تابعة للهواء ویتغیر بحسب تغیر الهواء فی الأمکنةو....؛ قوا و نیروهای نفس آدمی تابع مزاج بدن آنها است و مزاج انسان تابع تغییرات هوا ، بدین سان اگر هوا گاهی سرد شود و گاهی گرم ، بدن های آدمیان نیز به سبب تغییر آن دگرگون می گردد ، پس اگر هوا معتدل و پا برجا باشد جسم آدمی نیز معتدل و پابرجا می گردد.(1)
 

امام رضا علیه السلام در تشریح مزاجهای مختلف بدن می فرماید: ان الله عز وجل بنى الاجسام على اربع طبائع: على الدم، و البلغم و الصفراء و السوداء . فاثنان: حاران، و اثنان: باردان، و خولف بینهما فجعل: حار یابس، و حار لین، و بارد یابس، و بارد لین. ثم فرق ذلک على اربعة اجزاء من الجسد: على الرأس، و الصدر و الشراسیف، و اسفل البطن و... خداوند تعالی اجسام را روی چهار طبیعت بنا کرده است و آنها عبارتند از: صفرا و سودا و خون و بلغم که دو تای آنها گرم و دو تای دیگرسرد است و میان هر دوتای آنها از لحاظ دیگر اختلاف است یکی گرم مرطوب دیگری گرم خشک و یکی سرد مرطوب و دیگری سرد خشک. هریک از این طبیعت ها را بر قسمتی از اعضاء بدن مسلط کرد، بنا براین بدن نیز دارای چهار قسمت (عضو) مهم است سر، سینه، پهلو، شکم.(2)
 

خون را برسر یعنی چشم ها وگوش ها و بینی و دهان و دماغ مسلط کرد؛ بلغم را بر سینه با نیروی باد استیلا داد؛ صفرا را براضلاع و دنده های پهلو غالب کرد و سودا را بر شکم و احشاء و امعاء چیره گردانید.(3)
از این رو امام رضا علیه السلام درباره تناسب غذا و مزاج می فرماید : بدان که هر یک از این طبایع مایل بچیزى است که سنخیت و مناسبتی با آن داشته باشد پس چیزى را که مناسب بدنت می باشد براى تغذیه خویش اختیار کن.
‏و می فرماید: پس در زمان و مکانی که هوا معتدل باشد مزاج های مختلف بدن نیز معتدل است و تصرفات مزاج در حرکات طبیعی از قبیل هضم و خواب و حرکت جوارح و سایر جنبش ها و.... به طوری که مصلحت اوست انجام می گیرد .