توصیه های امام رضا(ع) درباره حفاظت از منابع آبی

آب، مبدأ آفرینش
اهمیت آب از آن نظر است که به نوعی مبدأ آفرینش انسان و حیات بوده است. در منابع دینی کراراً به نقش حیاتی «آب» و حفاظت از آن توجه عمده ای مبذول شده و از آلوده کردن آب و منابع آن نهی گردیده است. قرآن کریم حیات همه موجودات زنده، اعم از گیاهان و حیوانات را به آب مربوط می داند و می فرماید: وجعلنا من الماء کلی شیء حی؛ و هر موجود زنده ای را از آب آفریدیم» و نیز آفرینش انسان را از «گل» که ترکیبی است از آب و خاک می داند.(1).
و همچنین در جایی دیگر در راستای خاصیت حیاتبخشی آب می فرماید: والله انزل من السماء ماء فاحیا به الارض بعد موتها؛ به معنی:خداوند از آسمان آبی فرستاد و زمین را پس از آنکه مرده بود حیات بخشید.
ائمه معصومین (ع) هم آب را بهترین نوشیدنی در دنیا و آخرت، اولین آفریده، اولین چیزی که در قیامت از آن سؤال می‌شود و ... معرفی کرده‌ و از آن به عنوان اساسی‌ترین نیاز زندگی مادی انسان یاد نموده اند. (2)

آب ، مزه زندگی است
در آموزه های حیاتبخش امام رضا (ع) هم از آب به عنوان ماده ای حیاتبخش و مورد احترام یاد شده است. امام رضا (ع) درباره مبدء آفرینش آب می‌فرماید: نام آب خشیه‌الله است، یعنی مخلوقی که از خدا ترسیده، زیرا خداوند با هیبت به آن گوهر نظر افکند و تبدیل به آب شد.(3)
امام رضا علیه السلام همچنین در کلام شیوای دیگری از آب به عنوان مزه زندگی یاد کرده اند. سئل الرضا «ع» عن طعم الخبز و الماء فقال: طعم الماء طعم الحیاة، و طعم الخبز طعم العیش ؛ از مزه ی نان و آب از امام رضا(ع) سئوال شد. امام فرمود: مزه ی آب، مزه ی زندگی است و مزه ی نان مزه ی زیستن.(4)

نقش آب در تأمین سلامت بدن
در سیرة امام رضا (ع) هم دیده می شود که آن حضرت نسبت به تکریم و نکوداشت منابع آبی اهتمام داشتند. شیخ صدوق می نویسد: هنگامی که حضرت رضاعلیه السلام وارد نیشابور شد در محله ای فرود آمد که آن را « فرد» می گفتند و در آن جا حمامی بنا شد و در آن جا چشمه ای بود که آب آن چشمه کم شده بود. کسی بر روی آن چشمه بایستاد وآب آن چشمه را بیرون کرد تا آب وفور یافت و بسیار شد و در خارج آن چشمه حوضی بود که آب، از آن چشمه فرود می آمد و در آن حوض می ریخت. حضرت رضا علیه السلام در میان حوض رفت و غسل کرد و سپس بر کنار حوض نمازگزارد و مردم علی الاتصال در آن حوض می آمدند و غسل می کردند و آن آب به جهت تیمن و تبرک می خوردند و بر کنار آن حوض نماز می گزاردند و حاجتهای خود را از خدا می خواستند و برآورده می شد و آن چشمه به چشمه کهلان معروف است واز آن زمان تا به حال مردم روی به آن چشمه می آوردند و به آب آن چشمه استشفاء می کنند . (5 )
یکی از ارشادات امام رضا (ع) آگاهی بخشی نسبت به منابع آبی مفید و خواص و ویژگی های آب خوب است. امام(ع) درباره معرفی آب خوب می فرماید: بهترین آبها برای نوشیدن آبی است که چشمه آن را از سمت مشرق و سبک و روشن باشد و گرامی ترین آبها علاوه بر صفات فوق آن است که محل پیدایش و خروج آن در تابستان از طرف طلوع خورشید باشد.

و همچنین می فرماید: سالمترین و بهترین آنها آبی است که از محل خود بجوشد و مجرای آن شکاف تپه ها و کوههای خاکی باشد. (6)

امام رضا (ع) در باره اهمیت آب در سلامت بدن از پدران بزرگوارشان از حضرت سجاد (ع) نقل کردند: «دو چیز است که به هر شکمی داخل شود آن را اصلاح می‌کند. آن دو انار و آب زلال می‌باشند».(7)

اسراف آب از گناهان کبیره
اما آب این مایه حیاتی آن طور که باید و شاید مورد احترام نیست و مردم غالبا با اسراف و زیاده روی در مصرف آن و عدم استفاده صحیح از منابع آبی قدر آن را ندانسته و کم آبی و بی آبی رفته رفته به بحران تبدیل می شود. در روایتی که (فضل بن شاذان) از امام رضا(ع) نقل می کند، حضرت ضمن نامه ای به مأمون و بیان مسائل مهمی از شریعت، به شمارش گناهان بزرگ می پردازند و از آنها اسراف و تبذیر را نام می برند. (8)
امام رضا (ع) همچنین تباه سازی اموال را پدیده‌ای ناپسند شمرده و دوستان و پیروان خود را از این پدیده نامبارک بازداشته و می‌فرماید: «اِنَّ اللهَ یُبْغِضُ ... اِضاعَةَ الْمالِ؛ خداوند، تباه‌سازی اموال را دشمن می‌دارد.» و در بیانی دیگر هدر دادن و تباه ساختن اموال را، مصداقی از فساد دانسته و فرموده اند: «مِنَ الْفَسادِ قَطْعُ الدّرهم و الدینار وَ طَرْحُ النَّوی؛ تکه تکه کردن درهم و دینار (یا هر پولی دیگر) و دور افکندن هسته خرما (که ممکن است بذر نخلی در آینده شود)، از جمله کارهای فاسد و نادرست است».(9)