چطور می‌توانیم عفیف باشیم؟
پاکدامنی اساس جامعه پاک و بالنده و زمینه ساز رشد و تعالی انسان هاست. امام علی (ع) می‌فرماید: «مَن اُتحِفَ العفَّهَ و القناعهَ حالَفَهُ العزّ» ؛ «هرکس ارمغان عفّت و قناعت به او عطا شود، عزت و بزرگی با او هم سوگند می‌شود».
وارث: دین مقدّس اسلام به عنوان آئین جامع و کامل خداوند با ظهور خود، شخصیت معنوی و حقوقی زنان را احیاء کرد و آنان را در شخصیت انسانی و کمالات معنوی با مردان برابر و یکسان دانست و دستورهای حکیمانه مبتنی بر لزوم رعایت عفاف و پاکدامنی در ابعاد مختلف صادر کرده است. عفّت یک صفت انسانی و ملکه نفسانی و زینت باطنی است.
تعریف عفّت
در معنای عفّت گفته‌اند: «العفّه الکفّ عمّا لا یَحلُّ و یَجمَلُ» (۱)؛ «عفّت، خویشتن داری در برابر کارهایی است که حلال و نیکو نیست»؛ و در تعریف دیگر «حالتی است که از غلبه شهوات جلوگیری می‌کند». (۲)
ضرورت عفّت و پاکدامنی
پاکدامنی اساس جامعه پاک و بالنده و زمینه ساز رشد و تعالی انسان هاست. امام علی (ع) می‌فرماید: «مَن اُتحِفَ العفَّهَ و القناعهَ حالَفَهُ العزّ» (۳)؛ «هرکس ارمغان عفّت و قناعت به او عطا شود، عزت و بزرگی با او هم سوگند می‌شود». بنابراین همه، علی الخصوص خانواده‌ها باید عفّت و پاکدامنی را رعایت کنند.
آیات و روایات، از عفت می گویند
اولین آیه‌ای که در قرآن در مورد وجوب رعایت رفتارهای عفیفانه آمده است، سوره نور است؛ «و به مردان با ایمان بگو که دیده‌های خود را از نگاه های هوس آلود به زنان نامحرم- و آنچه نظر کردن به آن حرام است- فرو گیرند، که این کار برای آنان بهتر است، قطعاً خداوند به آنچه انجام می‌دهند آگاه است و به زنان با ایمان بگو که دیده‌های خود را از نگاه های هوس آلود به زنان نامحرم- و آنچه نظر کردن به آن حرام است- فرو گیرند، و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را جز آن مقدار که طبیعتاً ظاهر است، آشکار ننمایند و سر پوش‌های خویش را بر گریبان و سینه‌های خود بیندازند، و زینت‌های خود را آشکار نسازند، مگر برای شوهرانشان یا پدر شوهرانشان یا پسرانشان یا پسر همسرانشان یا برادرانشان یا پسر برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان هم کیشان یا بردگانشان یا افراد سفیه که تمایلی به زنان ندارند یا کودکانی که از امور جنسی مربوط به زنان آگاه نیستند، و زنان هنگام راه رفتن پاهای خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانشان دانسته شود، و همگی به سوی خداوند بازگردید‌ای مؤمنان تا رستگار شوید». (۴)
مصادیق عفاف و پاکدامنی:
1- عفّت در نگاه:
اولین وظیفه مردان و زنان، وجوب حفظ و کنترل دیده و نگاه است؛ «یَغُضُّوا مِن ابصارهِم...... یَغضُضنَ مِن ابصارهنَّ»، امام صادق (ع) می‌فرماید: «النّظرَه سَهمٌ مِن سِهامِ ابلیسَ سَمومٌ» (۵) «نگاه کردن، تیری زهرآگین از ترکش‌های شیطان است».
2- عفّت در دامن:
دومین دستور به مردان و زنان ضرورت وجوب پوشش عورت و شرمگاه است؛ «و یَحفَظُوا فُروجَهُم، و یَحفظنَ فروجَهُنَّ» که حفظ فروج باعث تزکیه و رشد شخصیتی و معنوی آنان می‌باشد.
3- عفّت در پوشش:
از آنجایی که پوشش زنان از مردان مهّم‌تر است، چرا که جسم و اندام او تحریک آمیز است و پوشیدن زینت‌های وی اهمیّت بسیاری دارد، لذا قرآن کریم می‌فرماید: «و لا یُبدینَ زینَتَهُنَّ إلّا ما ظَهَرَ مِن‌ها، وَلیَضرِبنَ بِخُمُرِهنَّ علی جُیُوبهنَّ.....» بنابراین مقتضای نهی در این آیه این است که خودنمایی زن و آشکار نمودن زینت‌های پنهان حرام بوده و مخالف فرمان الهی است. همانطوری که در آیه دیگری در بحث عفّت در پوشش آمده است «یا أیُّهَا النَّبی قُل لِأزواجکَ و بناتکَ و نساء المؤمنینَ یُدنینَ عَلیهنَّ مِن جلابیبِهنَّ ذلک أدنی أن یُعرفنَ فَلا یُؤذینَ و کان اللهُ غَفوراً رحیماً» (۶)؛ «ای پیامبر به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو مقنعه‌های خویش را به خود نزدیک سازند این کار برای اینکه به عفاف و حرّیت شناخته شوند و مورد تعرض و آزار قرار نگیرند نزدیک تر است، و خداوند آمرزنده و مهربان است».
بر این اساس عفاف و پوشش کامل و حجاب عفیفانه زن مسلمان تجسم حرمت و بهترین سلاح اجتماعی اوست تا افراد شهوت پرست به فکر تعرض او نیفتند و حتی نامحرمان او را به دید شهوانی ننگرند؛ به همین جهت پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «إنَّما مثلُ المرأه الصالحِه مثلُ الغُرابِ الأعصَم الذّی لا یُکادُ یُقُدَرُ علیه» (۷)؛ «به درستی که زن وارسته و محجبه و با عفّت مانند کلاغ اعصم است که هرگز قدرت و توانایی تسلط بر او نیست». بنابراین پوشش دینی نه تنها بند و حصار و مایه محدودیت نیست، بلکه نشانهٔ حرمت و حیثیت زن و موجب مصونیت خانواده است.
4- عفّت در کردار:
وظیفه دیگر پرهیز از اعمال و رفتارهای جلب توجه کننده است؛ «وَ لا یَضربنَ بِأرجُلِهِنَّ لِیُعلَمَ ما یُخفینَ مِن زینَتِهِنَّ». منظور این است که اعمال و رفتار و پوشش زنان و استفاده آنان از وسایل زینتی و آرایشی به گونه‌ای نباشد که موجب تحریک مردان شود، بلکه باید عفیفانه باشد.
5- عفّت در گفتار:
از وظایف دیگر که هر شخصی از جمله بانوان در لزوم رعایت عفاف باید مدّ نظر قرار دهند عفّت در گفتار است؛ همانطوری که خداوند در قرآن می‌فرماید: «با ناز و نرم و لحن هوس انگیز سخن نگویید که بیمار دل در شما طمع کند و سخن نیکو و شایسته‌ای که عقل و وحی آن را به رسمیت شناخته است بگویید». (۸)
راه های تقویت عفّت و پاکدامنی در خانواده
1- ایمان:
اعتقاد به خدا، دین و معاد بهترین راه تقویت عفّت و خویشتن داری است؛ چرا که مؤمن همواره خویش را در محضر خدای متعال می‌داند. حضرت یوسف صدّیق وقتی در دام شهوت زلیخا گرفتار شد و همه در‌ها را به روی خود بسته دید از ایمان خویش بهره جست و به خدا پناه برد و گفت: «یوسف در آن خانه‌ای که بود بدون آنکه نظر بد و خیانت کند بانوی خانه به میل خود با او بنای مراوده گذاشت و روزی در‌ها را بست و یوسف را به خود دعوت کرد و به او اشاره کرد که من برای تو آماده‌ام، یوسف جواب داد به خدا پناه می‌برم که پرورش دهنده من است و جایگاهم را نیکو نهاده است قطعاً ستمگران رستگار نخواهند شد». (۹)
2- ازدواج:
پیوند زناشویی از مقدس‌ترین پیمان‌های اجتماعی در اسلام است و رسول خدا (ص) فرمود: «النّکاحُ سنّتی فَمن رَغِبَ عَن سُنّتی فَلیسَ منّی» (۱۰)؛ «ازدواج سنّت من است و هر کس از سنّت من روی برگرداند از امّت من نیست».
آثار عفّت و پاکدامنی:
1- مصونیت از پستی:
امام علی (ع) فرمود: «العفافُ یصونُ النّفسَ وَ یُنَزِّهُ‌ها عَن الدّنایا» (۱۱)؛ «پاکدامنی، جان را مصونیت می‌بخشد و از پستی‌ها پاک می‌کند».
2- عفّت آفرینی
امام صادق (ع) می‌فرماید: «عفُّوا عَن نساءِ النّاسِ تَعُفُّ نساءُکُم» (۱۲)؛ «عفّت زنان مردم را پاس دارید تا زنانتان با عفّت باشند».
3- دوستی خدا
پیامبر اکرم (ص) فرمود: «إنَّ اللهَ یُحِبُّ الحیّیَ المتعفِّفَ» (۱۳)؛ «همانا خداوند، باحیای پاکدامن را دوست دارد».
4- پاکیزگی اعمال:
امام علی (ع) فرمود: «بِالعفافِ تَزکُوا الأعمالُ» (۱۴)؛ «با عفّت، اعمال پاکیزه می‌شود».
5- اخلاق نیکو
امام علی (ع) می‌فرماید: «مَن عفَّت أَطرافُهُ حَسُنَت أَوصافُهُ» (۱۵)؛ «هر که اندامش پاک شود، اخلاقش نیکو گردد».
6- کاهش سختی‌ها و منزلت خدایی
امام علی (ع) فرمود: «مَن عَفَّ خَفَّ وِزرَهُ وَ عَظُمَ عندَاللهِ قَدرُهُ» (۱۶)؛ «آن کس که عفّت پیشه کند، سختی‌هایش کاهش یابد و منزلتش نزد خدا بزرگ شود».
بدیهی است که انسان پاکدامن، که غریزه جنسی خود را تنها در کنار همسر شرعی خود ارضا می‌کند، هم از سلامت جسمانی و هم از فرزندانی پاک و سالم برخوردار می‌شود و لذا تشکیل خانواده یکی از بهترین راه‌های حفظ عفّت و پاکدامنی می‌باشد.
پانویس‌ها:
۱-لسان العرب/ج ۱/ ص۲۵۳
۲-مفردات راغب اصفهانی
۳-پرتوی از کلام امام علی (ع)، برگزیده موضوعی غررالحکم، ص۷۰
۴-نور/۳۰ و۳۱
۵-وسائل الشیعه/ص۱۹۰
۶-احزاب/۵۹
۷-زن در آینه جلال و جمال/ص۴۳۸
۸-احزاب/۳۲
۹-یوسف/۲۳
۱۰-بحارالأنوار/ج۱۰۰/ص۲۲۰
۱۱-شرح غررالحکم/ج۲ص۱۰۶
۱۲-بحارالأنوار/ج۶۸/ص۲۷۰
۱۳-همان
۱۴-شرح غررالحکم/ج۳/ص۲۱۱
۱۵-همان/ج۵/ص۴۳۲
۱۶-همان/ج۵/ص۳۲۸
/م118
تعریف عفّت
در معنای عفّت گفته‌اند: «العفّه الکفّ عمّا لا یَحلُّ و یَجمَلُ» (۱)؛ «عفّت، خویشتن داری در برابر کارهایی است که حلال و نیکو نیست»؛ و در تعریف دیگر «حالتی است که از غلبه شهوات جلوگیری می‌کند». (۲)
ضرورت عفّت و پاکدامنی
پاکدامنی اساس جامعه پاک و بالنده و زمینه ساز رشد و تعالی انسان هاست. امام علی (ع) می‌فرماید: «مَن اُتحِفَ العفَّهَ و القناعهَ حالَفَهُ العزّ» (۳)؛ «هرکس ارمغان عفّت و قناعت به او عطا شود، عزت و بزرگی با او هم سوگند می‌شود». بنابراین همه، علی الخصوص خانواده‌ها باید عفّت و پاکدامنی را رعایت کنند.
آیات و روایات، از عفت می گویند
اولین آیه‌ای که در قرآن در مورد وجوب رعایت رفتارهای عفیفانه آمده است، سوره نور است؛ «و به مردان با ایمان بگو که دیده‌های خود را از نگاه های هوس آلود به زنان نامحرم- و آنچه نظر کردن به آن حرام است- فرو گیرند، که این کار برای آنان بهتر است، قطعاً خداوند به آنچه انجام می‌دهند آگاه است و به زنان با ایمان بگو که دیده‌های خود را از نگاه های هوس آلود به زنان نامحرم- و آنچه نظر کردن به آن حرام است- فرو گیرند، و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را جز آن مقدار که طبیعتاً ظاهر است، آشکار ننمایند و سر پوش‌های خویش را بر گریبان و سینه‌های خود بیندازند، و زینت‌های خود را آشکار نسازند، مگر برای شوهرانشان یا پدر شوهرانشان یا پسرانشان یا پسر همسرانشان یا برادرانشان یا پسر برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان هم کیشان یا بردگانشان یا افراد سفیه که تمایلی به زنان ندارند یا کودکانی که از امور جنسی مربوط به زنان آگاه نیستند، و زنان هنگام راه رفتن پاهای خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانشان دانسته شود، و همگی به سوی خداوند بازگردید‌ای مؤمنان تا رستگار شوید». (۴)
مصادیق عفاف و پاکدامنی:
1- عفّت در نگاه:
اولین وظیفه مردان و زنان، وجوب حفظ و کنترل دیده و نگاه است؛ «یَغُضُّوا مِن ابصارهِم...... یَغضُضنَ مِن ابصارهنَّ»، امام صادق (ع) می‌فرماید: «النّظرَه سَهمٌ مِن سِهامِ ابلیسَ سَمومٌ» (۵) «نگاه کردن، تیری زهرآگین از ترکش‌های شیطان است».
2- عفّت در دامن:
دومین دستور به مردان و زنان ضرورت وجوب پوشش عورت و شرمگاه است؛ «و یَحفَظُوا فُروجَهُم، و یَحفظنَ فروجَهُنَّ» که حفظ فروج باعث تزکیه و رشد شخصیتی و معنوی آنان می‌باشد.
3- عفّت در پوشش:
از آنجایی که پوشش زنان از مردان مهّم‌تر است، چرا که جسم و اندام او تحریک آمیز است و پوشیدن زینت‌های وی اهمیّت بسیاری دارد، لذا قرآن کریم می‌فرماید: «و لا یُبدینَ زینَتَهُنَّ إلّا ما ظَهَرَ مِن‌ها، وَلیَضرِبنَ بِخُمُرِهنَّ علی جُیُوبهنَّ.....» بنابراین مقتضای نهی در این آیه این است که خودنمایی زن و آشکار نمودن زینت‌های پنهان حرام بوده و مخالف فرمان الهی است. همانطوری که در آیه دیگری در بحث عفّت در پوشش آمده است «یا أیُّهَا النَّبی قُل لِأزواجکَ و بناتکَ و نساء المؤمنینَ یُدنینَ عَلیهنَّ مِن جلابیبِهنَّ ذلک أدنی أن یُعرفنَ فَلا یُؤذینَ و کان اللهُ غَفوراً رحیماً» (۶)؛ «ای پیامبر به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو مقنعه‌های خویش را به خود نزدیک سازند این کار برای اینکه به عفاف و حرّیت شناخته شوند و مورد تعرض و آزار قرار نگیرند نزدیک تر است، و خداوند آمرزنده و مهربان است».
بر این اساس عفاف و پوشش کامل و حجاب عفیفانه زن مسلمان تجسم حرمت و بهترین سلاح اجتماعی اوست تا افراد شهوت پرست به فکر تعرض او نیفتند و حتی نامحرمان او را به دید شهوانی ننگرند؛ به همین جهت پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «إنَّما مثلُ المرأه الصالحِه مثلُ الغُرابِ الأعصَم الذّی لا یُکادُ یُقُدَرُ علیه» (۷)؛ «به درستی که زن وارسته و محجبه و با عفّت مانند کلاغ اعصم است که هرگز قدرت و توانایی تسلط بر او نیست». بنابراین پوشش دینی نه تنها بند و حصار و مایه محدودیت نیست، بلکه نشانهٔ حرمت و حیثیت زن و موجب مصونیت خانواده است.
4- عفّت در کردار:
وظیفه دیگر پرهیز از اعمال و رفتارهای جلب توجه کننده است؛ «وَ لا یَضربنَ بِأرجُلِهِنَّ لِیُعلَمَ ما یُخفینَ مِن زینَتِهِنَّ». منظور این است که اعمال و رفتار و پوشش زنان و استفاده آنان از وسایل زینتی و آرایشی به گونه‌ای نباشد که موجب تحریک مردان شود، بلکه باید عفیفانه باشد.
5- عفّت در گفتار:
از وظایف دیگر که هر شخصی از جمله بانوان در لزوم رعایت عفاف باید مدّ نظر قرار دهند عفّت در گفتار است؛ همانطوری که خداوند در قرآن می‌فرماید: «با ناز و نرم و لحن هوس انگیز سخن نگویید که بیمار دل در شما طمع کند و سخن نیکو و شایسته‌ای که عقل و وحی آن را به رسمیت شناخته است بگویید». (۸)
راه های تقویت عفّت و پاکدامنی در خانواده
1- ایمان:
اعتقاد به خدا، دین و معاد بهترین راه تقویت عفّت و خویشتن داری است؛ چرا که مؤمن همواره خویش را در محضر خدای متعال می‌داند. حضرت یوسف صدّیق وقتی در دام شهوت زلیخا گرفتار شد و همه در‌ها را به روی خود بسته دید از ایمان خویش بهره جست و به خدا پناه برد و گفت: «یوسف در آن خانه‌ای که بود بدون آنکه نظر بد و خیانت کند بانوی خانه به میل خود با او بنای مراوده گذاشت و روزی در‌ها را بست و یوسف را به خود دعوت کرد و به او اشاره کرد که من برای تو آماده‌ام، یوسف جواب داد به خدا پناه می‌برم که پرورش دهنده من است و جایگاهم را نیکو نهاده است قطعاً ستمگران رستگار نخواهند شد». (۹)
2- ازدواج:
پیوند زناشویی از مقدس‌ترین پیمان‌های اجتماعی در اسلام است و رسول خدا (ص) فرمود: «النّکاحُ سنّتی فَمن رَغِبَ عَن سُنّتی فَلیسَ منّی» (۱۰)؛ «ازدواج سنّت من است و هر کس از سنّت من روی برگرداند از امّت من نیست».
آثار عفّت و پاکدامنی:
1- مصونیت از پستی:
امام علی (ع) فرمود: «العفافُ یصونُ النّفسَ وَ یُنَزِّهُ‌ها عَن الدّنایا» (۱۱)؛ «پاکدامنی، جان را مصونیت می‌بخشد و از پستی‌ها پاک می‌کند».
2- عفّت آفرینی
امام صادق (ع) می‌فرماید: «عفُّوا عَن نساءِ النّاسِ تَعُفُّ نساءُکُم» (۱۲)؛ «عفّت زنان مردم را پاس دارید تا زنانتان با عفّت باشند».
3- دوستی خدا
پیامبر اکرم (ص) فرمود: «إنَّ اللهَ یُحِبُّ الحیّیَ المتعفِّفَ» (۱۳)؛ «همانا خداوند، باحیای پاکدامن را دوست دارد».
4- پاکیزگی اعمال:
امام علی (ع) فرمود: «بِالعفافِ تَزکُوا الأعمالُ» (۱۴)؛ «با عفّت، اعمال پاکیزه می‌شود».
5- اخلاق نیکو
امام علی (ع) می‌فرماید: «مَن عفَّت أَطرافُهُ حَسُنَت أَوصافُهُ» (۱۵)؛ «هر که اندامش پاک شود، اخلاقش نیکو گردد».
6- کاهش سختی‌ها و منزلت خدایی
امام علی (ع) فرمود: «مَن عَفَّ خَفَّ وِزرَهُ وَ عَظُمَ عندَاللهِ قَدرُهُ» (۱۶)؛ «آن کس که عفّت پیشه کند، سختی‌هایش کاهش یابد و منزلتش نزد خدا بزرگ شود».
بدیهی است که انسان پاکدامن، که غریزه جنسی خود را تنها در کنار همسر شرعی خود ارضا می‌کند، هم از سلامت جسمانی و هم از فرزندانی پاک و سالم برخوردار می‌شود و لذا تشکیل خانواده یکی از بهترین راه‌های حفظ عفّت و پاکدامنی می‌باشد.
پانویس‌ها:
۱-لسان العرب/ج ۱/ ص۲۵۳
۲-مفردات راغب اصفهانی
۳-پرتوی از کلام امام علی (ع)، برگزیده موضوعی غررالحکم، ص۷۰
۴-نور/۳۰ و۳۱
۵-وسائل الشیعه/ص۱۹۰
۶-احزاب/۵۹
۷-زن در آینه جلال و جمال/ص۴۳۸
۸-احزاب/۳۲
۹-یوسف/۲۳
۱۰-بحارالأنوار/ج۱۰۰/ص۲۲۰
۱۱-شرح غررالحکم/ج۲ص۱۰۶
۱۲-بحارالأنوار/ج۶۸/ص۲۷۰
۱۳-همان
۱۴-شرح غررالحکم/ج۳/ص۲۱۱
۱۵-همان/ج۵/ص۴۳۲
۱۶-همان/ج۵/ص۳۲۸
/م118