فرق بین امر به معروف و نهی از منکر با موعظه

1. امر به معروف و نهي از منكر: امر به معروف و نهي از منكر يعني مردم را قولاً و عملاً به كار نيك واداشتن و از زشت‌كاري باز داشتن.(1) در لغت‌نامه دهخدا نيز آمده است: امر به معروف يعني امر كردن به كارهاي نيك كه در اسلام معروف شناخته شده مانند نماز و روزه و حج و زكات و غيره. وادار كردن كسي را به اجراي ضروريات دين.(2)

2. موعظه و نصيحت: موعظه يعني پند و اندرز دادن و سخن پندآميز گفتن و به طور كلي هر آنچه آدمي را به درستي بخواند و از تبهكاري برحذر دارد.(3) و همچنين پنددادن كسي را به سخنان دلگرم كننده‌اي كه ذكر آن انسان را به توبه و تزكيه نفس وادارد موعظه ناميده مي‌شود.(4)

چنانچه از تعاريف به دست مي‌آيد «امر به معروف» و «موعظه و نصيحت» هر دو از موضوعات اخلاقي ـ تربيتي است و كاربرد هر دو هدايت وتربيت انسان‌ها است. از سوي ديگر هم «امر به معروف» و هم «موعظه» ريشة قرآني دارد. خداوند درباره امر به معروف مي‌فرمايد: وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَي الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ.(5) يعني، بايد از شما گروهي باشند كه خلق را به خير دعوت كنند و به كار پسنديده فرمان دهند.

دربارة موعظة نيز آمده است: «يا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِي الصُّدُورِ وَ هُديً وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ(6)؛ اي مردم! از سوي پروردگارتان پندنامه و درماني جهت بيماري‌هاي دروني‌تان و هدايت و رحمتي براي آن گروه كه بدان ايمان دارند به شما رسيد.»

امّا فرق‌ها و تفاوت‌هاي «امر به معروف» و «موعظه و نصيحت» عبارتند از:

1. موعظه ونصيحت دايره‌اش گسترده‌تر از امر به معروف است. بنابراين امر به معروف مي‌تواند به عنوان يكي از مصداق‌هاي موعظه و نصيحت باشد. هر سخن نيكويي كه در آن هدف تربيتي است كه در آن يكسري شرايط ويژه براي شخصي مورد نظر باشد موعظه و نصيحت گفته مي‌شود، امّا امر به معروف نوعي خاص از موعظه و نصيحت است كه امر به معروف مي‌كند و همچنان براي مخاطب شرط است.

2. ‌امر به معروف واجب ولازم است امّا موعظه لزوماً اين گونه نيست.

3. از نظرمحتوا نيز بعيد نيست كه امر به معروف و موعظه (به معناي عام آن) با يكديگر فرق داشته باشند. يعني امر به معروف مربوط به امور ضروري دين مانند نماز، روزه، حج و ... باشد. امّا موعظه امور غيرضروري را نيز شامل شود.

اگر اين فرق گذاري را بپذيريم مي‌توان گفت كه: همة انسان‌ها نياز به موعظه دارند، امّا امر به معروف مربوط به افرادي است كه مسايل شرعي را رعايت نمي‌كنند و يا حتي نمي‌دانند كه معروف از نظر اسلام چيست.(7) 

نكتة ديگري كه مي‌توان در زمينة فرق امر به معروف و موعظه و نصيحت گفت اين است كه: امر به معروف واجب همگاني است. بر همة افراد لازم است كه با رعايت شرايط آن، امر به معروف نمايند. امّا موعظه اين گونه نيست يعني جنبة وجوب و حتميت ندارد. افرادي كه از نظر اخلاقي به كمالات معنوي رسيده‌اند مي‌توانند ديگران را موعظه كنند. حالا اگر مواردي بود كه موعظه كردن لازم بود، مثلاً مشاهده كرديم كه فردي نمازش را نمي‌خواند، در اين صورت همان امر به معروف و وظيفة ما مي‌شود امر به معروف.

پی نوشت ها:

1. حسيني دشتي، مصطفي، معارف و معاريف، چاپ حجت، 1376، ج دوم، ص 425.
2. دهخدا، علي اكبر، لغت‌نامه، چاپ اول، 1372، ج دوم، ص 2863.
3. حسيني دشتي، مصطفي، همان، ج 9، ص 694.
4. دهخدا، علي اكبر، همان، ج 13، ص 19268.
5. آل عمران:104.
6. يونس:57.
7. ر.ك: محدثي، جواد، راه رشد، ستاد احياي امر به معروف و نهي از منكر، چاپ اول، 1376، ص 23 ـ‌27.

/م118