بررسي معناي واژه «اليوم» در آيه اِكمال دين
واقعه غدير از ابعاد مختلف و از جهات متفاوت، داراي درخشندگي و تلألؤ خاصي در تاريخ اسلام است. كمتر مقطع تاريخي را مي‌توان در جهان اسلام يافت كه از لحاظ سند، اطمينان از اصل وقوع، كثرت راويان و اعتماد بزرگان و علماي مسلمان، قوت و استحكامي نظير اين رويداد مهم داشته باشد. اما بعضا شاهد اين امر مي‌باشيم كه برداشتهايي متناقض درباره يكي از اصليترين سندهاي اين واقعه، آيه ۳ سوره مائده مطرح مي‌گردد. از اين رو طي گفت‌و‌گويي با حجت الاسلام والمسلمين سيد محمد اسماعيلي، مدرس حوزه و دانشگاه به واكاوي پرداختيم كه از نظر مي‌گذرد:
آيا نظر مفسران شيعه و سني درباره معناي واژه «اليوم» در آيه ۳ سوره مائده يكسان است؟
مفسران شيعه و اهل سنت در اينكه مراد از «اليوم» (امروز) در آيه اكمال چيست، بحثهاي مفصلي دارند، كه روز چه روزي است كه «چهار جهت» در آن جمع شده هم كافران در آن مايوس شده‌اند، هم دين كامل شده، هم نعمت خدا تكامل يافته و هم خداوند آيين اسلام را به عنوان آيين نهايى مردم جهان بيان داشته است، چنانچه در كتبي همچون مجمع البيانِ طبرسي، الميزانِ علامه طباطبايي، تفسير كبيرِ فخر رازي، روح المعانيِ آلوسي به اين موضوع اشاره شده است. برخي از احتمالاتي كه در تفاسير فريقين آمده از اين قرار است:
۱. به قرينه ابتداي آيه، مراد روزى است كه در آن احكام گوشتهاى حلال و حرام نازل شده است!؟
بي‌ترديد چنين نيست، زيرا نزول احكام حليت و حرمت انواع گوشت‌ها، واجد اين همه اهميت نيست و نه باعث تكميل دين، زيرا آخرين احكامى نبوده كه بر پيامبر (ص) نازل شده و بعد از آن نيز آياتي نازل شده است، از طرفي نزول اين آيات چه ربطي به يأس كافران دارد! چيزى كه سبب ياس كفار مى‌شود، فراهم ساختن پشتوانه محكمى براى آينده اسلام است.
۲. منظور از آن، روز عرفه در آخرين حج پيامبر (ص) است؟!
اين ديدگاه نيز قابل قبول نيست، زيرا حادثه خاصى كه سبب ياس كفار بشود در آن روز واقع نشد، در آن روز تنها كثرت جمعيت مسلمانان وجود داشت كه قبل از روز عرفه هم وجود داشت و اگر مراد نزول احكام حلال و حرام گوشت‌ها در آن روز باشد، كه سبب نااميدي دشمنان نمي‌شود!
۳. مراد روز فتح مكه است!
فتح مكه پيش از نزول اين سوره با فاصله زيادي روي داده است، از طرفي پس از فتح مكه دين خدا كامل و نعمتش تمام نشده بود، چون فتح مكه در سال هشتم هجرت اتفاق افتاد و بسيارى از واجبات دينى اسلام پس از اين سال نازل شد و بسيارى از حلال‌ها و حرام‌ها بين فتح مكه و بين درگذشت رسول خدا (ص) تشريع گرديد.
۴. منظور از آن، روز نزول آيات سوره برائت است!
اين احتمال هم به هيچ وجه قابل قبول نيست؛ زيرا نزول سوره برائت مدت‌ها پيش از نزول سوره مائده بوده است، افزون بر آن، مشركان عرب هر چند كه پس از نزول سوره برائت و برچيده شدن بساط شرك از دين مسلمانان مأيوس شدند و رسوم جاهليت محو شد، اما دين اسلام هنوز كامل نشده بود، چون فرايض و احكامى پس از سوره برائت نازل شد، از آن جمله فرايض و احكامى است كه در سوره مائده آمده و مفسران اتفاق نظر دارند بر اينكه سوره مائده در اواخر عمر رسول خدا (ص) نازل شده و همه مى‌دانيم بسيارى از احكام حلال و حرام و حدود و قصاص در اين سوره است.
۵. مقصود از آن، روز ظهور اسلام يا بعثت پيامبر (ص) است!
اين ديدگاه نيز صحيح نيست، ظهور اسلام و بعثت پيامبر (ص) سال‌ها پيش از نزول اين سوره رخ داده است و اگر مراد آن روز باشد بايد آيه اكمال همزمان با آن نازل مي‌شد.
با وجود اين توضيحات، معناي حقيقي اين واژه به چه معناست؟
هيچ يك از احتمالات ذكر شده با محتويات آيه سازگار نيست. در اينجا مراد از «اليوم» (امروز) در آيه اكمال، موضوع ديگرى است كه روايات متعددى آن را تاييد مى‌كند و با محتويات آيه كاملا سازگار است و آن اينكه: منظور روز غدير خم است، روزى كه پيامبر اسلام (ص) امير مؤمنان على (ع) را رسما براى جانشينى خود تعيين كرد، آن روز بود كه كفار در ميان امواج ياس فرو رفتند، زيرا انتظار داشتند آيين اسلام قائم به شخص باشد و با از ميان رفتن پيامبر (ص) اوضاع به حال سابق برگردد و اسلام بتدريج برچيده شود.
اما هنگامى كه مشاهده كردند مردى كه از نظر علم و تقوا و قدرت و عدالت پس از پيامبر (ص) در ميان مسلمانان بى‌نظير بود به عنوان جانشينى پيامبر (ص) انتخاب شد و از مردم براى او بيعت گرفته شد، ياس و نوميدى نسبت به آينده اسلام آن‌ها را فرا گرفت و فهميدند آيينى است ريشه دار و پايدار.
دشمنان مي‌خواستند نور خدا را خاموش سازند و اركان شرك را تحكيم ببخشند و مؤمنان را به كفر قبلى خود بر گردانند: «يُرِيدُونَ لِيُطْفِؤُا نُورَ ا... بِأَفْواهِهِمْ وَ ا... مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُونَ» به همين جهت كفار از هيچ تلاشي براي قطع شجره طيبه اسلام و ريشه كن ساختن آن دريغ نداشتند، آن‌ها تنها هدفشان اين بود كه نفاق و تفرقه را در بين جماعت مسلمانان گسترش دهند تا سرانجام بتوانند دين اسلام را از ميان بردارند.
آنان نخست به سراغ پيامبر رفتند و به ايشان وعده دادند كه اگر با آنان سازش كند با مال و قدرت خود او را ياري مي‌كنند: «وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَيُدْهِنُونَ»، پس از نوميدى و نرسيدنشان به اهداف شومى كه داشتند آخرين اميدى كه به زوال دين اسلام داشتند اين بود كه بزودى رسول خدا (ص) از دنيا مى‌رود و فرزند ذكورى هم كه اهدافش را تعقيب كند ندارد، پس ياد و نامش از دل‌ها مى‌رود.
اگر امر دين قائم به شخص معينى باشد، دشمنان آن مى‌توانند اين آرزو را در سر بپرورانند، كه با از بين رفتن آن شخص دين هم از بين برود، ولي اگر خداوند تضمين دهد جانشينان صالحي براي او منصوب شده است، اين امر كمال دين و نااميدي دشمنان را به دنبال خواهد داشت. روايات فراواني مويد اين نظر هستند كه آيه اكمال در روز غدير خم در مورد ولايت على (ع) نازل شد، يعنى روز هجدهم ذى الحجه سال دهم هجرت.
در اين روز بود كه آيين اسلام به تكامل نهايى خود رسيد، زيرا بدون تعيين جانشين براى پيامبر (ص) و بدون روشن شدن وضع آينده مسلمانان، اين آيين به تكامل نهايى نمى‌رسيد. روايات فراوانى كه از طرق معروف اهل تسنن و شيعه نقل شده بصراحت اين مطلب آمده است كه اين آيه شريفه در روز غدير خم و به دنبال ابلاغ ولايت على (ع) نازل گرديده است.