چرا پیامبر(ص)«اسوه حسنه»نامیده شد؟
پیروزى پیامبر اکرم (ص) در تبلیغ اسلام هر چند با تایید و امداد الهى بود، ولى عوامل زیادى از نظر ظاهری داشت که یکى از مهمترین آنها جاذبه اخلاقى پیامبر(ص) بود.
وارث: آنچنان صفات عالی انسانى و مکارم اخلاق در ایشان جمع بود به طوری که دشمنان سرسخت را تحت تاثیر قرار مى‌داد و به تسلیم وادار مى‌کرد و دوستان را سخت مجذوب مى‌ساخت که اگر این را معجزه اخلاقى پیامبر(ص) بنامیم اغراق نگفته ایم، چنانکه نمونه اى از این معجزه اخلاقى در فتح مکه آشکار گشت.
همچنین پیامبر(ص) اسطوره صبر و استقامت بود. بنابراین رهروان راه حق باید از آنها در این مسیر الهام بگیرند و در تمامی دوران با تاسی به سیره پیامبر(ص) و سرمشق گرفتن از زندگی عالی ترین اسوه اخلاقی در گسترش تعالیم و جاودانگی دین اسلام گام بردارند. گفت و گوی ما با دکتر سید احمد هاشمی نژاد مدرس دانشگاه و فعال فرهنگی مروری است بر اخلاق اجتماعی عالی ترین الگوی بشریت که با اهتمام به ویژگی‌های رفتاری آن بزرگوار بتوانیم در جهات مختلف به عنوان مسلمان از سیره عملی ایشان درس بیاموزیم.
جناب آقای هاشمی نژاد! بفرمایید مشخصه الگو بودن پیامبراکرم(ص) بیشتر در توجه به چه نکاتی است؟
در ابتدا باید توجه داشت هر انسانی به خاطر ویژگی‌های اجتماعی و حضور در اجتماع به دنبال الگویی کامل است . بنابراین، این الگوی کامل به مقامی دست یافته که خالق آفرینش او را بالاترین الگو برای بشریت عنوان می‌کند، الگویی که در قرآن در آیه 21 سوره مبارکه احزاب به صراحت به اسوه بودنش اشاره شده است. بی گمان برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود، برای آنها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می‌کنند.
حرکت پیامبر(ص) از آغازین روزهای رسالت انقلابی بر مبنای اصلاح جامعه و پاک نمودن چهره زندگی از کژی‌ها و سستی هایی است که بر جوامع آن روزها سایه افکنده بود. پیامبر اکرم (ص) شخصیت برجسته ای است که نه تنها در بین مسلمانان، بلکه چنان مورد توجه و محبوب شخصیت‌های علمی و دانشمندان دیگر مذاهب است که سالیان سال آنها را به تحقیق و اظهار ارادت واداشته است، از آن جمله می‌توان به "لامارتین" یکی از نویسندگان جهان غرب اشاره کرد که درباره ایشان می‌گوید: محمد(ص) شخصیتی است مادون خداوند و مافوق بشر، بی شک او فرستاده خداست. همچنین «لونی توماس» نویسنده برجسته آمریکایی در توصیف پیامبر اسلام(ص) اذعان می‌کند: هنگامی که محمد ظهور کرد، نه تنها عربستان، بلکه جهان محتاج به این رسالت بود . پیامبر اسلام وحدت ایجاد شده را با کلام شیرین و اخلاق نیکوی خود حفظ نموده و با کلام گیرا و بیان نیکوی خود قلوب مردم را تسخیر نمود. براستی می‌توان گفت این فرزند مکه، صفایی داشته که در دیگر پیامبران وجود نداشته است.
لطفاً درباره نظام اجتماعی که پیامبر(ص) با توجه به قوانین و احکام الهی آن را به منصه ظهور رساندند توضیح دهید؟
با توجه به اینکه بزرگترین وظیفه انبیا در طول تاریخ برقراری یک نظام عادلانه اجتماعی از طریق اجرای قوانین و احکام الهی است، بنابراین پیامبر اکرم(ص) نظامی را به وجود آوردند که از اصول قابل توجهی برخوردار است. معرفت شفاف و تهی از هر ابهام از ویژگی‌های این نظام است. معرفتی که درسایه آموزه‌های تعالیم دینی و اخلاقی پیامبر به خدا، خود، جامعه، طبیعت و تکالیفی که بر عهده انسان گذاشته شده در مسلمانان شکوفا می‌شود. عبودیت خداوند در کار و عمل در کوچکترین تا بزرگترین اعمال حتی توجه به خداوند در خواب و بیداری در نماز و قصد قربتی که از هر مساله ای با اهمیت تر بوده است، در زندگی ایشان آشکار است. توجه به نظام حکومتی و ساختار اجتماعی و زندگی مردم و توجه به عشق و عاطفه جوشان، عشقی که به خالق یکتا داشته اند و نمایشی عظیم از عشق به مخلوق و محبتی که به خانواده، همسر و اهل بیت(ع) روا داشته اند را می‌توان از مهمترین ویژگی‌های نظامی دانست که پیامبر(ص) با توجه بر آن سعادت دنیا و آخرت مردم را بیمه نمودند.
از مهمترین ویژگی‌های اخلاق اجتماعی پیامبر(ص) چه نکاتی را قابل توجه می‌دانید؟
آنچه امروزه همگان بدان نیازمندیم؛ توجه به ویژگی‌های اخلاق جمعی پیامبر(ص) است.ایشان به گونه ای با مردم برخورد می‌کردند که هر کس در مواجهه با پیامبر(ص) گمان می‌برد در نزد رسول خدا عزیزترین و محبوبترین فرد است. توجه به حقوق شهروندی از اصول رعایت شده در زندگی اجتماعی ایشان بود. در برابر رسول خدا فقیر و غنی، مسؤول و غیرمسؤول از حقوق و امتیازات یکسانی برخوردار بودند و معیار برتری از نظر ایشان رعایت تقوای الهی بود و بس. اگر شخصی نزد پیامبر(ص) اشتباهی می‌کرد حضرت خود را به تغافل زده و مانع شرمساری طرف مقابل می‌شدند. همچنین اهمیت به جایگاه سالمندی و احترام والدین و بزرگسالان از مقوله هایی است که در رفتار اجتماعی ایشان مشاهده می‌شد. پیامبر اسلام(ص) نرمخو و گشاده رو بودند و در تعاملات اجتماعی با روی باز از مردم استقبال کرده و با آرامش به خواسته‌های مراجعه کنندگان گوش می‌سپردند. همچنین هرگز در مدح و تعریف از کسی زیاده روی نمی کردند و افراد چاپلوس و متملق را دوست نداشتند. ایشان هیچ گاه در مقام مجادله برنمی آمدند و بحث را با آرامش و گفت و گو و توأم با ارزشهای انسانی به پیش می‌بردند و می‌فرمودند: در مشاجره کدورت و دلخوری ایجاد می‌شود. در نهایت پیامبر اسلام هرگز در پی جست و جوی عیوب مردم نبودند و تجسس در کار مردم را دوست نداشتند. متاسفانه امر رایجی که این روزها در میان مردم دیده می‌شود که با دیدن مشکلی از کسی در بوق و کرنا می‌دمند و حیثیت مومنی را - که از کعبه در نظر خداوند با ارزشتر است- از بین می‌برند.
اگر بخواهیم جلوه‌های رفتاری پیامبر(ص) را در برخوردهای ایشان با اقشار گوناگون جامعه بررسی کنیم به نظر شما کدام یک از اهمیت بیشتری برخوردار است؟
مردم شناسی و رفتار با مردم از جمله ویژگی‌های رفتاری ایشان است که موجب می‌شود در زمان اندکی قلبهای بسیاری متوجه ایشان شود و چه بسا جانهایشان را در راه اهداف متعالی اسلام تقدیم دین پیامبر می‌کنند. مردم را خوب می‌شناختند و مطابق با ویژگی‌های رفتاری هر کسی با او رفتار می‌نمودند . به شخصیت یکایک افراد جامعه احترام می‌گذاشتند و در احترام و عزت به دیگران کسی را مقدم بر دیگری نمی دانستند و غنی را بر فقیر ترجیح نمی دادند. تواضع و فروتنی از مهمترین ویژگی‌های رفتاری ایشان با مردم است که منجر می‌شود خداوند ایشان را به خاطر تواضع و فروتنی و صبر عظیمی که داشته اند به رسالت برگزیند.
همچنین نسبت به امت دلسوز بوده اند، چنانکه قرآن خطاب به ایشان فرموده : « ای پیامبر اگر خشن و تندی می‌داشتی بی‌گمان مردم از اطرافت پراکنده می‌شدند و تو را تنها می‌گذاشتند.»
یکی از زیباترین ویژگی‌های رفتاری پیامبر(ص) حفظ وحدت جامعه اسلامی بود به طوری که متاسفانه برخلاف سیره و سنت ایشان درجامعه افرادی به اختلاف افکنی دامن می‌زنند. با توجه به اينكه مقوله عدالت اجتماعى در سيره نبوى، بزرگترين مصلحت اجتماعى به شمار مى‌آيد بنابراين، برنامه ريزان و مديران جامعه بايد راهبرد خود را حول محور آن تنظيم نمايند و هرگز به بهانه رشد و توسعه يا ديگر اهداف اجتماعى، عدالت اجتماعى را در حاشيه قرار ندهند تا بتوانیم اندکی قدردان زحمات 23ساله پیامبر اسلام(ص) با طاعت و اطاعت از ایشان و تأمل در سیره اخلاق فردی و اجتماعی باشیم.
در ابتدا باید توجه داشت هر انسانی به خاطر ویژگی‌های اجتماعی و حضور در اجتماع به دنبال الگویی کامل است . بنابراین، این الگوی کامل به مقامی دست یافته که خالق آفرینش او را بالاترین الگو برای بشریت عنوان می‌کند، الگویی که در قرآن در آیه 21 سوره مبارکه احزاب به صراحت به اسوه بودنش اشاره شده است. بی گمان برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود، برای آنها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می‌کنند.
حرکت پیامبر(ص) از آغازین روزهای رسالت انقلابی بر مبنای اصلاح جامعه و پاک نمودن چهره زندگی از کژی‌ها و سستی هایی است که بر جوامع آن روزها سایه افکنده بود. پیامبر اکرم (ص) شخصیت برجسته ای است که نه تنها در بین مسلمانان، بلکه چنان مورد توجه و محبوب شخصیت‌های علمی و دانشمندان دیگر مذاهب است که سالیان سال آنها را به تحقیق و اظهار ارادت واداشته است، از آن جمله می‌توان به "لامارتین" یکی از نویسندگان جهان غرب اشاره کرد که درباره ایشان می‌گوید: محمد(ص) شخصیتی است مادون خداوند و مافوق بشر، بی شک او فرستاده خداست. همچنین «لونی توماس» نویسنده برجسته آمریکایی در توصیف پیامبر اسلام(ص) اذعان می‌کند: هنگامی که محمد ظهور کرد، نه تنها عربستان، بلکه جهان محتاج به این رسالت بود . پیامبر اسلام وحدت ایجاد شده را با کلام شیرین و اخلاق نیکوی خود حفظ نموده و با کلام گیرا و بیان نیکوی خود قلوب مردم را تسخیر نمود. براستی می‌توان گفت این فرزند مکه، صفایی داشته که در دیگر پیامبران وجود نداشته است.
لطفاً درباره نظام اجتماعی که پیامبر(ص) با توجه به قوانین و احکام الهی آن را به منصه ظهور رساندند توضیح دهید؟
با توجه به اینکه بزرگترین وظیفه انبیا در طول تاریخ برقراری یک نظام عادلانه اجتماعی از طریق اجرای قوانین و احکام الهی است، بنابراین پیامبر اکرم(ص) نظامی را به وجود آوردند که از اصول قابل توجهی برخوردار است. معرفت شفاف و تهی از هر ابهام از ویژگی‌های این نظام است. معرفتی که درسایه آموزه‌های تعالیم دینی و اخلاقی پیامبر به خدا، خود، جامعه، طبیعت و تکالیفی که بر عهده انسان گذاشته شده در مسلمانان شکوفا می‌شود. عبودیت خداوند در کار و عمل در کوچکترین تا بزرگترین اعمال حتی توجه به خداوند در خواب و بیداری در نماز و قصد قربتی که از هر مساله ای با اهمیت تر بوده است، در زندگی ایشان آشکار است. توجه به نظام حکومتی و ساختار اجتماعی و زندگی مردم و توجه به عشق و عاطفه جوشان، عشقی که به خالق یکتا داشته اند و نمایشی عظیم از عشق به مخلوق و محبتی که به خانواده، همسر و اهل بیت(ع) روا داشته اند را می‌توان از مهمترین ویژگی‌های نظامی دانست که پیامبر(ص) با توجه بر آن سعادت دنیا و آخرت مردم را بیمه نمودند.
از مهمترین ویژگی‌های اخلاق اجتماعی پیامبر(ص) چه نکاتی را قابل توجه می‌دانید؟
آنچه امروزه همگان بدان نیازمندیم؛ توجه به ویژگی‌های اخلاق جمعی پیامبر(ص) است.ایشان به گونه ای با مردم برخورد می‌کردند که هر کس در مواجهه با پیامبر(ص) گمان می‌برد در نزد رسول خدا عزیزترین و محبوبترین فرد است. توجه به حقوق شهروندی از اصول رعایت شده در زندگی اجتماعی ایشان بود. در برابر رسول خدا فقیر و غنی، مسؤول و غیرمسؤول از حقوق و امتیازات یکسانی برخوردار بودند و معیار برتری از نظر ایشان رعایت تقوای الهی بود و بس. اگر شخصی نزد پیامبر(ص) اشتباهی می‌کرد حضرت خود را به تغافل زده و مانع شرمساری طرف مقابل می‌شدند. همچنین اهمیت به جایگاه سالمندی و احترام والدین و بزرگسالان از مقوله هایی است که در رفتار اجتماعی ایشان مشاهده می‌شد. پیامبر اسلام(ص) نرمخو و گشاده رو بودند و در تعاملات اجتماعی با روی باز از مردم استقبال کرده و با آرامش به خواسته‌های مراجعه کنندگان گوش می‌سپردند. همچنین هرگز در مدح و تعریف از کسی زیاده روی نمی کردند و افراد چاپلوس و متملق را دوست نداشتند. ایشان هیچ گاه در مقام مجادله برنمی آمدند و بحث را با آرامش و گفت و گو و توأم با ارزشهای انسانی به پیش می‌بردند و می‌فرمودند: در مشاجره کدورت و دلخوری ایجاد می‌شود. در نهایت پیامبر اسلام هرگز در پی جست و جوی عیوب مردم نبودند و تجسس در کار مردم را دوست نداشتند. متاسفانه امر رایجی که این روزها در میان مردم دیده می‌شود که با دیدن مشکلی از کسی در بوق و کرنا می‌دمند و حیثیت مومنی را - که از کعبه در نظر خداوند با ارزشتر است- از بین می‌برند.
اگر بخواهیم جلوه‌های رفتاری پیامبر(ص) را در برخوردهای ایشان با اقشار گوناگون جامعه بررسی کنیم به نظر شما کدام یک از اهمیت بیشتری برخوردار است؟
مردم شناسی و رفتار با مردم از جمله ویژگی‌های رفتاری ایشان است که موجب می‌شود در زمان اندکی قلبهای بسیاری متوجه ایشان شود و چه بسا جانهایشان را در راه اهداف متعالی اسلام تقدیم دین پیامبر می‌کنند. مردم را خوب می‌شناختند و مطابق با ویژگی‌های رفتاری هر کسی با او رفتار می‌نمودند . به شخصیت یکایک افراد جامعه احترام می‌گذاشتند و در احترام و عزت به دیگران کسی را مقدم بر دیگری نمی دانستند و غنی را بر فقیر ترجیح نمی دادند. تواضع و فروتنی از مهمترین ویژگی‌های رفتاری ایشان با مردم است که منجر می‌شود خداوند ایشان را به خاطر تواضع و فروتنی و صبر عظیمی که داشته اند به رسالت برگزیند.
همچنین نسبت به امت دلسوز بوده اند، چنانکه قرآن خطاب به ایشان فرموده : « ای پیامبر اگر خشن و تندی می‌داشتی بی‌گمان مردم از اطرافت پراکنده می‌شدند و تو را تنها می‌گذاشتند.»
یکی از زیباترین ویژگی‌های رفتاری پیامبر(ص) حفظ وحدت جامعه اسلامی بود به طوری که متاسفانه برخلاف سیره و سنت ایشان درجامعه افرادی به اختلاف افکنی دامن می‌زنند. با توجه به اينكه مقوله عدالت اجتماعى در سيره نبوى، بزرگترين مصلحت اجتماعى به شمار مى‌آيد بنابراين، برنامه ريزان و مديران جامعه بايد راهبرد خود را حول محور آن تنظيم نمايند و هرگز به بهانه رشد و توسعه يا ديگر اهداف اجتماعى، عدالت اجتماعى را در حاشيه قرار ندهند تا بتوانیم اندکی قدردان زحمات 23ساله پیامبر اسلام(ص) با طاعت و اطاعت از ایشان و تأمل در سیره اخلاق فردی و اجتماعی باشیم.
/ب.ط211