الگوهای رفتاری رسول الله(ص)
كلية احاديث اين مجموعه از نهج الفصاحه ذكر شده‌اند.
1- حفظ آبروي مردم
قال رسول الله(ص):َ«هركس پشت سر برادر [ديني خود] از آبروي او دفاع كند، بر خدا واجب است كه او را از آتش دوزخ حفظ كند.»
َ«وقتي كه خداي عزوجل مرا به معراج برد، گروهي را ديدم كه ناخن‌هايي از مس داشتند و صورت و سينة خود را مي‌خراشيدند. گفتم: اي جبرئيل! اين‌هاچه‌كساني‌هستند؟گفت:اين‌هاكساني‌هستندكه‌گوشت‌مردم‌رامي‌خورند و از آبرويشان سخن مي گويند.»
َ«كُلُ المُسلِمِ عَلَي المُسلِمِ حَر‌امٌ؛ مالُهُ وَ عِرضُهُ وَ دَمُهُ.»
«همه چيز مسلمان بر مسلمان حرام است؛ مال و آبروي و خون او.»
2- پرهيز از آرزوهاي طولاني
قال رسول الله(ص):َ«هركس از امت من، شبي آرزوي سنگيني كند، خداوند عبادت چهل سال او را باطل مي‌كند» َ
«سِتَةُ الأَشيأِ تُحبِطُ الأَ‌عمالِ؛ أَلأشتِغال بِعُيُوبِ الخَلقِ وَ قَسوَةِ القَلبِ وَ حُبُ الدُنيا وَ قِلَةُ الحَيأِ وَ طوُلُ الأَمَلِ وَ ظالِمٌ لا يَنتَهي»
«شش چيز كارهاي نيك را نابود مي‌كند؛ پرداختن به عيوب مردم، سنگدلي كردن، پرستيدن دنيا، بي حيا بودن، آرزوي دراز داشتن و رها نكردن ستمگري.»
«اگر آدمي‌زاد، دره‌اي پر از نخل داشته باشد، درة ديگري هم مي طلبد و باز هم بعدي را مي طلبد و دره‌اي ديگر هم [و عاقبت] شكم او را جز خاك پر نمي‌كند.»
3- پرهيز از آزار و رنج مردم
قال رسول الله(ص): َ«مَن آذي مُسلِماً فَقَد آذ‌اني وَ مَن آذ‌اني فَقَد آذَ‌ي اللهَ»
«هركس مسلماني را آزار دهد، مرا آزار داده است و هركس مرا آزار دهد خدا را آزار داده است.» َ«هركس سر راه مسلمانان را بگيرد و آزارشان دهد، لعنت كردن او بر آنها واجب مي‌شود.»
َ«روا نيست كه مؤ‌مني به [برادر ديني خود] به تندي و از سر آزار نگاه كند.»
4-سخت نگرفتن
قال رسول الله(ص): «آيا مي‌خواهيد بگويم كه آتش دوزخ در آينده بر چه كسي حرام است؟ بر كسي كه نرم خو و خون گرم بوده و سخت گير نباشد.»
«خدا رحمت كند كسي را كه هنگام فروختن [جنسي] سخت نگيرد و هنگام خريدن آسان بگيرد و وقتي كه پول مي‌گيرد ملاحظه كند و وقتي كه جنس را مي‌دهد سخت گير نباشد.»
َ«المُؤ‌مِنُ هَيِنٌ لِيِنٌ حَتي تخالَهُ مِنَ الَِينِ اَحمَقٌ.»
«مؤ‌من سخت گير نيست خوي لطيفي دارد، چندان كه فكر مي‌كني او احمق است.»
5- احترام نمودن به يكديگر و بزرگان
َقال رسول الله(ص):«بركت در بزرگان ماست. پس هر كس به كوچك ما رحم نكند و بزرگ ما را گرامي نشمارد از ما نيست.»
َ«أَكرِمُوا العُلَمأِ فَأِنَهُم وَرَثَةُ الأَنبِيأِ فَمَن أَكرَمَهُم فَقَد أَكرَمَ اللهَ وَ رَسُولَهُ.»
«دانشمندان را گرامي بداريد، چرا كه ايشان وارث پيامبرانند و هركس گرامي شان بدارد، خدا و رسولش را گرامي داشته است.» َ«فرزندان خود را احترام كنيد و خوب به آنها ادب بياموزيد.»
6- اخلاق خوب
قال رسول الله(ص): «امول شما به همة مردم نمي‌رسد، پس اخلاق خوب خود را در ميان ايشان تقسيم كنيد.»
َ«ثَلاثَةٌ مِن مَكارِمِ الأَخ‌لاقِ عِندَ‌اللهِ أَن تَعفُوَ عَمَن ظَلَمَكَ وَ تُعطِيَ مَن حَرَمَكَ وَ تَصِلَ مَن قَطَعَكَ.»
«خداوند سه چيز را از فضايل والاي اخلاقي مي‌شمارد؛ اول آن كه از ستم درگذري، دوم آن كه كسي را كه به تو چيزي نمي‌دهد، از بخشش خود بهره‌مند كني و سوم آنكه با كسي كه از تو بريده، بپيوندي.»
َ«چهار چيز است كه با داشتن آنها بر نداري خود غم خور، راستگويي، امانت داري، خوش اخلاقي و خودداري در غذا خوردن.»
7- ادب
قال رسول الله(ص):«خداوند اگر بخواهد بنده‌اي را خوار كند، دانش و ادب را از او مي‌گيرد.»
َ«ما نَحَلَ و‌الِدٌ وَلَدَهُ أَفضَلَ مِن أَدَبٍ حَسَنٍ.»
«پدر، هيچ مالي را بهتر از ادب به فرزند نمي‌دهد.» َ«مردم، مثل معادن گوناگون هستند و داراي نژاد مختلف هستند و تربيت بد، مثل نژاد بد است.»
8- با پيامبر بودن
قال رسول الله(ص): «لَيسَ مِنا مَن وَسَعَ اللهُ عَلَيهِ ثُمَ قَتَرَ عَلي عَيالِهِ.»
«از ما نيست كسي كه خدا روزي اش را زياده كرده، ولي او بر نان خورهايش سخت مي‌گيرد.» َ«هر كه با مسلماني تقلب كند، و يا به او ضرري بزند، و يا فريبش دهد، از ما نيست.»
«هر كه روز خود را آغاز كند و توكلش به غير خدا باشد، بر خدا هيچ حقي ندارد و هركس روز خويش را آغاز نمايد، و همتي بر كار مسلمانان نگمارد، مسلمان نيست.»
9- پرهيز از اسراف و زياده روي
قال رسول الله(ص):«از گونه‌هاي اسراف اين است كه هر چه مي‌خواهي، بخوري.»
َ«مَنِ اقتَصَدَ اَ‌غناهُ اللهُ وَ مَن بَذَرَ أَفقَرَهُ اللهُ وَ مَن تَو‌اضَعَ رَفَعَهُ اللهُ وَ مَن تَجَبَرَ قَصَمَهُ اللهُ.»
«هر كه در خرج كردن ميانه روي كند، خدا او را بي نياز مي‌كند و هر كه زياده روي نمايد، خدا فقيرش مي‌كند و هركس بزرگي بفروشد، خدا او را در هم مي‌شكند.»
10- اصلاح بين مردم
قال رسول الله(ص): «أَفضَلُ الصَدَقَةِ أَصلاحُ ذ‌اتِ البَينِ.»
«برترين صدقه، آشتي دادن دو نفر است.»
َ«أَصلِح بَينَ الناسِ وَ لَو تُعنِي الكَذِبِ.»
«ميان مردم، آشتي برقرار كن، هرچند با سخني دروغ باشد.»
َ«مي‌خواهيد بگويم كه چه چيزي از روزه و نماز و صدقه بهتر است؟ آشتي دادن مردم. زيرا دوگانگي در ميان مردم باعث نابودي است.»
11- اعتدال و ميانه‌روي
قال رسول الله(ص):َ«أَكبَرُ اُمَتي الَذينَ لَم يَعلَمُوا فَيَبطُرُوا وَ لَم يَقتَر عَلَيهِم فَيَسأَلُوا.»
«بزرگترين افراد امت من كساني هستند كه نه چندان توانگرند كه خود را گم كنند و نه چندان تنگدست كه دست دراز كنند.»
َ«وقتي خداوند عزوجل خيري را براي خانواده‌اي بخواهد، به ايشان فهم دين مي‌دهد و كوچكانشان بزرگانشان را گرامي مي‌دارند و [خداوند] در زندگي مدارايشان مي‌بخشد و در خرجشان آنها را ميانه‌رو مي‌كند و گناهان ايشان را به آنها نشان مي‌دهد تا توبه كنند و بازگردند و اگر براي ايشان چنين نخواهد، آنها را به خودشان وا مي‌گذارد.»
«سه چيز آدمي را هلاك مي‌كند و سه چيز نجات مي‌دهد [اما] سه چيزي كه هلاك مي‌كند [عبارتند از:] بخلي كه از آن اطلاعت كنند، هوسي كه مطيعش باشند و حالتي كه آدمي از خود راضي باشد. و سه چيزي كه نجات مي‌دهد [عبارتند از:] ترس از خدا كه در نهان و عيان باشد، مقتصد بودن كه در تنگدستي و توانگري باشد و عادل بودن كه در همة حالات همراه انسان باشد.»
12- امانت داري
قال رسول الله(ص): «اگر سه چيز در برادرت ديدي، به او اميدوار باش، حيا، امانت و صداقت. و چون اين سه چيز را نديدي، اُميدي به او مبند.»
َ«براي من شش چيز را ضمانت كنيد، تا من بهشت را برايتان ضمانت مي‌كنم. وقتي سخن مي‌گوييد، راست بگوييد، چون وعده مي‌دهيد، وفا كنيد، چون مي‌خواهند امانتي به دستتان بسپارند، رد مكنيد، زير شكم خود را از گناه نگاه داريد، چشم خود را حفظ كنيد و دستانتان را از گناه بازداريد.»
َ«سه چيز در هر كه باشد، منافق است، هر چند روزه بدارد، نماز بخواند، حج و عمره بگزارد و بگويد: من مسلمانم. آن كه چون حرفي مي‌زند، دروغ بگويد، چون وعده مي‌دهد، وفا نكد و چون امانت مي‌گيرد، خيانت كند.»
13- برادري
قال رسول الله(ص): «شما آيينة برادر خود هستيد، اگر عيبي در او مي‌بينيد، آن را پاك كنيد.»
«انسان بايد برادر خويش را ياري كند، چه ستمگر باشد و چه ستمديده. اگر ستمگر است او را از ظلم بازدارد و اين همان ياري كردن اوست و اگر ستمديده است او را كمك كند.»
«مَن هَجَرَ أَخاهُ فَوقَ ثَ‌لاثٍ فَماتَ دَخَلَ النارَ.»
«هركس بيش‌تر از سه روز با برادر خود قهر بماند و بميرد به دوزخ مي‌رود.»