مشخصه‌هاي بخل، حسد و كذب از نگاه حضرت امام رضا(ع) چیست؟
وارث:
در ميان مسائل اخلاقي، با دو موضوع فضايل و رذايل مواجه هستيم. فضايل اخلاقي مجموعه‌اي از صفات نيك و رفتارهاي پسنديده مي‌باشند كه تحقق آن در اخلاق و سيره و روش موجب شكل گيري شخصيت انسان بر مبناي معيارهاي صحيح اسلامي مي‌گردد. اين فضايل، به يك صفت و رفتار نيك محدود نمي‌شود و بسيار فراگير و گسترده است.
رذائل اخلاقي با وسعت موضوع، شامل مجموعه‌اي از خصال نكوهيده و رفتارهاي ناپسند و زشت هستند كه وجود و نقش آفريني آنها تخريب گر اركان حيات زيبا و استوار مي‌باشند.
در فرهنگ رهنمودهاي ائمه دين(ع) هم ارزش و فضايل اخلاقي برشمرده شده و درباره آن سخن رفته است، و هم درباره ضدارزش‌ها و رذايل اخلاقي بينش‌زايي و آگاهي بخشي شده است.
در رهنمودهايي از حضرت امام رضا(ع) برخي از اين رذايل معرفي شده و آفت و زيان هر يك از آنها نمايان گشته است.
رذائل اخلاقي با وسعت موضوع، شامل مجموعه‌اي از خصال نكوهيده و رفتارهاي ناپسند و زشت هستند كه وجود و نقش آفريني آنها تخريب گر اركان حيات زيبا و استوار مي‌باشند.
در فرهنگ رهنمودهاي ائمه دين(ع) هم ارزش و فضايل اخلاقي برشمرده شده و درباره آن سخن رفته است، و هم درباره ضدارزش‌ها و رذايل اخلاقي بينش‌زايي و آگاهي بخشي شده است.
در رهنمودهايي از حضرت امام رضا(ع) برخي از اين رذايل معرفي شده و آفت و زيان هر يك از آنها نمايان گشته است.
1 - ليس لبخيل راحه
(بخيل، آسايش فكر و روح نخواهد داشت)
بخل، يك رذيله اخلاقي است كه به صورت خودداري از خرج و هزينه كردن مال، به ظهور در مي‌آيد، حال آن كه خداوند متعال نعمت‌ها را به انسان‌ها بخشيده تا بهره وري كنند و به سعادت برسند.
بخيل، كسي است كه بخل مي‌ورزد، يعني از نعمت‌هايش براي زندگي سعادتمند خود و ديگران بهره نمي‌برد. او همواره مالش را نگاهباني مي‌كند و در اضطراب به سر مي‌برد كه از دست نرود. اين حالت، كه جايگزين استفاده صحيح و به موقع از نعمت هاست، روح و روان و ذهن و فكر بخيل را از آرامش و آسايش دور مي‌دارد و در چنين حالتي او كسي است كه دارد، ولي نمي‌خورد و گرسنگي مي‌كشد، و از انواع نعمت‌ها بهره‌مند است، لكن همه را جمع كرده و نه خود از آنها بهره مي‌برد و نه ديگران را بهره مي‌رساند!
در فرهنگ عاميانه و عمومي، به ضرب‌المثل منظومي در اين باره مواجه مي‌شويم كه بسيار عبرت‌زا مي‌باشد.
(بخيل، آسايش فكر و روح نخواهد داشت)
بخل، يك رذيله اخلاقي است كه به صورت خودداري از خرج و هزينه كردن مال، به ظهور در مي‌آيد، حال آن كه خداوند متعال نعمت‌ها را به انسان‌ها بخشيده تا بهره وري كنند و به سعادت برسند.
بخيل، كسي است كه بخل مي‌ورزد، يعني از نعمت‌هايش براي زندگي سعادتمند خود و ديگران بهره نمي‌برد. او همواره مالش را نگاهباني مي‌كند و در اضطراب به سر مي‌برد كه از دست نرود. اين حالت، كه جايگزين استفاده صحيح و به موقع از نعمت هاست، روح و روان و ذهن و فكر بخيل را از آرامش و آسايش دور مي‌دارد و در چنين حالتي او كسي است كه دارد، ولي نمي‌خورد و گرسنگي مي‌كشد، و از انواع نعمت‌ها بهره‌مند است، لكن همه را جمع كرده و نه خود از آنها بهره مي‌برد و نه ديگران را بهره مي‌رساند!
در فرهنگ عاميانه و عمومي، به ضرب‌المثل منظومي در اين باره مواجه مي‌شويم كه بسيار عبرت‌زا مي‌باشد.
نه خود خورد، نه كس دهد
گنده كند، به سر زند!
گنده كند، به سر زند!
2 - "حسد"، نعمت بر ديگران نپسنديدن است و آرزوي زوال و نابودي آن را كردن.
حسود از اين كه ديگران در ايمان و عمل، دانش و بينش، تخصص و كارداني، و شغل و موقعيت‌هاي فرهنگي، اقتصادي، سياسي و اجتماعي، نسبت به او برتري دارند ناراحت است. حسد او اگر در حد يك وسوسه و تحريك باقي بماند، خطري ندارد، ولي وقتي وارد عرصه عمل مي‌شود و به قصد ضربه زدن به شخصيت محسود به بروز و عينيت در مي‌آيد، رنگ و صبغه گناه به خود مي‌گيرد و آفت و زيان توليد مي‌كند. در چنين شرايطي است كه حسود، همواره در اندوه و عقب ماندن از محسود ذوب مي‌شود و چون هميشه درصدد جستن راه و شيوه تخريب مي‌باشد، از لذت زندگي محروم مي‌ماند.
حضرت امام رضا(ع) با توجه به اين رنج و آفت و محروم ماندن از سرور و لذت زندگي است كه مي‌فرمايد:
"ولالحسود لذه"
"حسود از زندگي خود لذت نمي‌برد."
حسود از اين كه ديگران در ايمان و عمل، دانش و بينش، تخصص و كارداني، و شغل و موقعيت‌هاي فرهنگي، اقتصادي، سياسي و اجتماعي، نسبت به او برتري دارند ناراحت است. حسد او اگر در حد يك وسوسه و تحريك باقي بماند، خطري ندارد، ولي وقتي وارد عرصه عمل مي‌شود و به قصد ضربه زدن به شخصيت محسود به بروز و عينيت در مي‌آيد، رنگ و صبغه گناه به خود مي‌گيرد و آفت و زيان توليد مي‌كند. در چنين شرايطي است كه حسود، همواره در اندوه و عقب ماندن از محسود ذوب مي‌شود و چون هميشه درصدد جستن راه و شيوه تخريب مي‌باشد، از لذت زندگي محروم مي‌ماند.
حضرت امام رضا(ع) با توجه به اين رنج و آفت و محروم ماندن از سرور و لذت زندگي است كه مي‌فرمايد:
"ولالحسود لذه"
"حسود از زندگي خود لذت نمي‌برد."
3 - از ميان رذايل اخلاقي، دروغ گويي خطر بسيار دارد و زيان فراوان توليد مي‌كند. اين خطر و زيان از آنجا ناشي مي‌شود كه اولاً دروغ بابي از ابواب نفاق است و هر دروغگو از دورويي و در ظاهر به گونه‌اي و در باطن به گونه‌اي ديگر بودن رنج مي‌برد. ثانياً دروغ از فتوت رنگ و نشانه‌اي ندارد و دروغگويي نمي‌تواند جوانمرد و از اهل فتوت و مردانگي باشد. زيرا جوانمردي و فتوت كه داراي مشخصه‌هايي مي‌باشد كه يكي از مهم‌ترين آنها "مردانگي"است و متأسفانه دروغگويان نشاني ازمردانگي ندارند، و تا زماني كه جوانمردي و فتوت نباشد، مردي و مردانگي در همه موضوعات و ابعاد تحقق نمي‌يابد.
حضرت امام رضا(ع) وقتي دروغگويان را فاقد فتوت و مردانگي مي‌داند، به همين اثر از كذب و دروغگويي اشاره دارد. در سخن امام(ع) دقيق شويم كه فرمود:
"ولاكلذوب مروه"
و "دروغگو را اثري از فتوت و مردانگي نخواهد بود."
آنچه به تفكر در آن پرداختيم، سه رذيله اخلاقي از مجموعه رذايل اخلاقي است كه هر كدام از آنها به تنهايي در توليد آفات و به وجود آوردن آسيب‌ها در فعاليت‌هاي جمعي تأثيرگذار مي‌باشند.
اگر بخواهيم از آثار تلخ و زيان‌هاي مكرر اين رذايل در عرصه‌هاي حيات اجتماعي و اقتصادي و سياسي مصون بمانيم، بايد به مهار اين سه رذيله بپردازيم و با تلاش و مراقبت‌هاي لازم، از بخل و حسد و كذب فاصله گيريم تا بخيل و حسود و دروغگو نباشيم.
حضرت امام رضا(ع) وقتي دروغگويان را فاقد فتوت و مردانگي مي‌داند، به همين اثر از كذب و دروغگويي اشاره دارد. در سخن امام(ع) دقيق شويم كه فرمود:
"ولاكلذوب مروه"
و "دروغگو را اثري از فتوت و مردانگي نخواهد بود."
آنچه به تفكر در آن پرداختيم، سه رذيله اخلاقي از مجموعه رذايل اخلاقي است كه هر كدام از آنها به تنهايي در توليد آفات و به وجود آوردن آسيب‌ها در فعاليت‌هاي جمعي تأثيرگذار مي‌باشند.
اگر بخواهيم از آثار تلخ و زيان‌هاي مكرر اين رذايل در عرصه‌هاي حيات اجتماعي و اقتصادي و سياسي مصون بمانيم، بايد به مهار اين سه رذيله بپردازيم و با تلاش و مراقبت‌هاي لازم، از بخل و حسد و كذب فاصله گيريم تا بخيل و حسود و دروغگو نباشيم.
منبع:روزنامه جمهوری اسلامی
/ف104