سريعترين پاداش و عقوبت براي اين نيكي و شرارتها است
زشتي و قباحت ظلم و ستم و هم چنين خوبي و نيكي عدالت و دادگري شايد نخستين هاي گزاره عقلاني باشد كه هر انساني به آن مي رسد و همه خردمندان جهان در هر دوره اي و در هر مكاني با هر رنگ و فكر و مذهبي بر اين گزاره توافق و اجماع دارند.
وارث: نظر اسلام در مسئله احسان و نيكي به مردم روشن‌تر از آن است كه نياز دليل و برهان داشته باشد؛ زيرا با مراجعه به منابع ديني مشاهده ميشود كه در آيات قرآن و روايات وارده از سوي پيشوايان دين، فراوان به اين موضوع سفارش شده است.
اين اهميت تا جايي است كه در منابع حديثي سرفصل‌هايي با عنوان «استحباب نيكي به برادران» را به خود اختصاص داده كه در ذيل آن‌ها روايات زيادي در اهميت و جايگاه احسان و نيكي، تجليل از افراد نيكوكار، آثار و بركات كارهاي نيك در حق ديگران و… جمع‌آوري شده است.
علاوه بر اين‌ها سيره و منش پيامبر اسلام (ص) و ائمه (ع) سرشار از اين كار پسنديده است. [۱] در عين حال در اين فرصت به عنوان نمونه تعدادي از آيات و روايات بيان خواهد شد.
قرآن كريم در مورد جايگاه نيكي نزد خداوند مي‌فرمايد: «وَ أَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنين»؛ [۲] و نيكى كنيد! كه خداوند، نيكوكاران را دوست مىدارد.
همچنين در آيه‌اي ديگر مي‌فرمايد: «إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ»؛ [۳] اگر نيكى كنيد، به خودتان نيكى مىكنيد؛ يعني نيكي و احساني كه انسان به برادران ديني و هم‌نوعان خود مي‌كند، در حقيقت بازگشتش به خود انسان است؛ زيرا فرد نيكوكار با احسان و نيكوكاري، شخصيت خود را كامل مي‌گرداند و در تحقق تكامل وجودي خويش مي‌كوشد. اگر انجام اعمال پسنديده و نيك، انسان را از خسران رهايي ميبخشد و مصداق انسان پيروز و سعادتمند ميشود، به اين معنا است كه انسان در يك فرآيندي خود را از نقص به كمال مي‌رساند.
احسان و نيكي به مردم از جمله ابزاري است كه نزديكي به خدا را سرعت ميبخشد، مانع نزول بلا و موجب برطرف شدن سختي‌‌ها و مشكلات ميشود، و از همه مهم‌‌تر محبوبيت در پيشگاه خداوند متعال را كه منشأ رحمت‌هاي بي‌كران او است به ارمغان مي‌‌آورد.
روايات در اين موضوع گسترده‌تر از آن است كه بتوان آن‌ها را در اين مقال برشمرد؛ از اين‌رو برخي از آن‌ها به عنوان نمونه ذكر ميشود.
امام باقر عليه السلام در حديثي بسيار زيبا در اين خصوص فرمود: «إنّ أسرَعَ الخَيرِ ثَواباً البِرُّ، وإنّ أسرَعَ الشَّرِّ عُقوبةً البَغيُ؛» [۴] بى‌گمان [در ميان نيكى‌ها] نيكى به ديگران سريعترين پاداش و [در ميان شرارتها] ظلم و تجاوز سريعترين عقوبت را دارد.
راوي مي‌گويد شنيدم كه امام صادق (ع) مي‌فرمود بهترين افراد شما افراد با گذشتاند و بد‌ترين شما بخيلان شما هستند. از ايمان خالص نيكى در حق برادران و كوشش در انجام احتياجات آنان است؛ چرا كه نيكي به برادران محبوبيت خداوند را موجب ميشود كه نتيجه اين كار دورى شيطان و بركنار شدن از آتش و وارد شدن به بهشت است. [۵]
امام حسن مجتبي (صلوات الله عليه) نيز فرمودند: «تمام الصّنيعة خير من ابتدائ‌ها». [۶] تمام كردن احسان از آغاز كردن آن بهتر است.
«عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: الْبِرُّ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ يَعْمُرَانِ الدِّيَارَ وَ يَزِيدَانِ فِي الْأَعْمَارِ»؛ [۷] نيكوكارى و خوش اخلاقى، خانه‌ها را آباد و عمر‌ها را طولانى مى‌كند.
منابع:
۱. سيرۀ اخلاقي امام سجاد، ۲۳۰۳؛ رفتار امام علي (ع) با دشمنان، ۴۲۳۴۳؛ رفتار ائمه اطهار (ع) با شاگردان و افراد نا‌شناس، ۱۸۳۶۳؛ اهل بيت (ع) شأن نزول آيه «و يطعمون الطعام…»، ۱۸۴۳۹.
۲. بقره، ۱۹۵.
۳. اسراء، ۷.
۴. الأمالي للمفيد: ص ۲۷۸ ح ۴ / چشم تماشا، ص۱۵۶
۵. كليني، محمد بن يعقوب، الكافي، محقق، مصحح، غفاري، علي اكبر، آخوندي، محمد، ج ۴، ص ۴۱، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
۶. بحارالانوار، ج۷۸، ص۱۱۱
۷. كافي، ج ۲، ص ۱۰۰.
/ف.م214
اين اهميت تا جايي است كه در منابع حديثي سرفصل‌هايي با عنوان «استحباب نيكي به برادران» را به خود اختصاص داده كه در ذيل آن‌ها روايات زيادي در اهميت و جايگاه احسان و نيكي، تجليل از افراد نيكوكار، آثار و بركات كارهاي نيك در حق ديگران و… جمع‌آوري شده است.
علاوه بر اين‌ها سيره و منش پيامبر اسلام (ص) و ائمه (ع) سرشار از اين كار پسنديده است. [۱] در عين حال در اين فرصت به عنوان نمونه تعدادي از آيات و روايات بيان خواهد شد.
قرآن كريم در مورد جايگاه نيكي نزد خداوند مي‌فرمايد: «وَ أَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنين»؛ [۲] و نيكى كنيد! كه خداوند، نيكوكاران را دوست مىدارد.
همچنين در آيه‌اي ديگر مي‌فرمايد: «إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ»؛ [۳] اگر نيكى كنيد، به خودتان نيكى مىكنيد؛ يعني نيكي و احساني كه انسان به برادران ديني و هم‌نوعان خود مي‌كند، در حقيقت بازگشتش به خود انسان است؛ زيرا فرد نيكوكار با احسان و نيكوكاري، شخصيت خود را كامل مي‌گرداند و در تحقق تكامل وجودي خويش مي‌كوشد. اگر انجام اعمال پسنديده و نيك، انسان را از خسران رهايي ميبخشد و مصداق انسان پيروز و سعادتمند ميشود، به اين معنا است كه انسان در يك فرآيندي خود را از نقص به كمال مي‌رساند.
احسان و نيكي به مردم از جمله ابزاري است كه نزديكي به خدا را سرعت ميبخشد، مانع نزول بلا و موجب برطرف شدن سختي‌‌ها و مشكلات ميشود، و از همه مهم‌‌تر محبوبيت در پيشگاه خداوند متعال را كه منشأ رحمت‌هاي بي‌كران او است به ارمغان مي‌‌آورد.
روايات در اين موضوع گسترده‌تر از آن است كه بتوان آن‌ها را در اين مقال برشمرد؛ از اين‌رو برخي از آن‌ها به عنوان نمونه ذكر ميشود.
امام باقر عليه السلام در حديثي بسيار زيبا در اين خصوص فرمود: «إنّ أسرَعَ الخَيرِ ثَواباً البِرُّ، وإنّ أسرَعَ الشَّرِّ عُقوبةً البَغيُ؛» [۴] بى‌گمان [در ميان نيكى‌ها] نيكى به ديگران سريعترين پاداش و [در ميان شرارتها] ظلم و تجاوز سريعترين عقوبت را دارد.
راوي مي‌گويد شنيدم كه امام صادق (ع) مي‌فرمود بهترين افراد شما افراد با گذشتاند و بد‌ترين شما بخيلان شما هستند. از ايمان خالص نيكى در حق برادران و كوشش در انجام احتياجات آنان است؛ چرا كه نيكي به برادران محبوبيت خداوند را موجب ميشود كه نتيجه اين كار دورى شيطان و بركنار شدن از آتش و وارد شدن به بهشت است. [۵]
امام حسن مجتبي (صلوات الله عليه) نيز فرمودند: «تمام الصّنيعة خير من ابتدائ‌ها». [۶] تمام كردن احسان از آغاز كردن آن بهتر است.
«عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: الْبِرُّ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ يَعْمُرَانِ الدِّيَارَ وَ يَزِيدَانِ فِي الْأَعْمَارِ»؛ [۷] نيكوكارى و خوش اخلاقى، خانه‌ها را آباد و عمر‌ها را طولانى مى‌كند.
منابع:
۱. سيرۀ اخلاقي امام سجاد، ۲۳۰۳؛ رفتار امام علي (ع) با دشمنان، ۴۲۳۴۳؛ رفتار ائمه اطهار (ع) با شاگردان و افراد نا‌شناس، ۱۸۳۶۳؛ اهل بيت (ع) شأن نزول آيه «و يطعمون الطعام…»، ۱۸۴۳۹.
۲. بقره، ۱۹۵.
۳. اسراء، ۷.
۴. الأمالي للمفيد: ص ۲۷۸ ح ۴ / چشم تماشا، ص۱۵۶
۵. كليني، محمد بن يعقوب، الكافي، محقق، مصحح، غفاري، علي اكبر، آخوندي، محمد، ج ۴، ص ۴۱، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
۶. بحارالانوار، ج۷۸، ص۱۱۱
۷. كافي، ج ۲، ص ۱۰۰.
/ف.م214