چرا پیامبر(ص) بر روی قبر حضرت حمزه گنبد و بارگاهی نساخت؟

پاسخ: جواز ساختن آرامگاه براي معصومان و علما و شهدا و صالحان از برخي روايات كه دلالت بر لزوم تعظيم قبور ايشان دارد(عروة الوثقى ، ج‏1، ص 446.) و همچنين از سيره مسلمانان و اجماع علما و آيات قرآن استفاده مي شود.( وسائل‏الشيعة، ج3، ص 210.)

درباره رواياتي كه دلالت بر تعظيم قبور ايشان دارد، برخي از روايات، دلالت بر لزوم تعظيم قبور و زيارت قبور ايشان دارند. لازمه تعظيم قبور ايشان، ساخت و ساز در آن جاست. برخي از روايات بر خصوص ساختن بنا بر روي قبور ايشان دلالت دارند مانند روايت «ابي عامر واعظ» كه در وسائل الشيعه(همان، ج‌، ص 382؛ باب استحباب عمارة مشهد أمير المؤمنين (ع) و مشاهد الأئمة (ع) و تعاهدها و كثرة زيارتها.) نقل شده است.

نیز روايات عامي نیز داريم كه موافق اين حديث هستند ،چنان كه در روايات متعددي وارد شده كه در هنگام رؤيت گنبد فلان امام، فلان دعا را بخوانيد. جلوي در و زير گنبد و ... فلان عمل را انجام دهيد. اين روايات بيانگر جواز ساخت گنبد و در و ديوار بر مزار ايشان مي باشد.

سنت معصومان هم كه يكي از منابع فقه مي باشد، منحصر در قول معصوم نيست، بلكه شامل فعل و تقرير معصوم نيز مي باشد.

خداوند متعال در قرآن كريم فرموده كه:«... وَ مَنْ يُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوب‏؛(حج(22) آيه 32.)
هر كس شعائر الهى را بزرگ دارد، اين كار نشانه تقواى دل هاست.»

طبق مفاد اين آيه كه دلالت عام بر مطلوبيت تعظيم شعائر دارد، ساختن بنا بر قبور اهل بيت و شهدا و ..از آن جا كه تعظيم بهترين بندگان خداست، اين كار مستلزم تعظيم شعائر و نمادهاي الهي نيز مي باشد، امر مطلوبي است. یکی از دلایل اينكه ايشان نماد و شعائر الهي هستند،همين است كه مي بينيم در طول تاريخ ستمكاران زمان به دنبال تخريب قبور ايشان و محو آثار ايشان بوده اند.

خداوند متعال درباره اصحاب كهف مي فرمايد: « قالَ الَّذينَ غَلَبُوا عَلى‏ أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَيْهِمْ مَسْجِدا؛ (كهف(18) آيه 21.)
كسانى كه بر كارشان غلبه يافتند گفتند: «حتماً بر ايشان مسجدي بنا خواهيم كرد.»

قرآن كريم در اين آيه موضوع ساختن آرامگاه و مسجد در كنار قبور اصحاب كهف را با لحن موافقى آورده ، اين نشان مى‏دهد كه ساختن معبد به احترام قبور بزرگان دين نه تنها حرام نيست ، بلكه كار خوب و شايسته‏ اى است.( مرحوم آيت الله اشتهاردي در كتاب «مدارك العروه» جلد 9 از صفحه 41 به بعد بحث ساختن بنا بر روي قبور را به صورت تفصيلي مطرح كرده اند كه براي مطالعه تفصيلي مي توانيد به اين كتاب مراجعه نمائيد.)

البته در باره اينكه پيامبر(ص) چرا بر مزار كساني چون حمزه بنايي نساختند باید علاوه بر مطالبی که ذکر شد، فضای تاریخی آن زمان را نیز مد نظر دانست که پیامبر گرامی اسلام در چه تاریخی عموی حمایتگرشان را از دست دادند. نيازمندي هاي مهم مهاجران و مسلمانان در مدينه ضرورتي براي ساختن مقبره نمي گذاشت. نیازمندی های مهم تر و بیش تر داشتند که در اولویت قرار داشت .

حضرت تمام این مدت نیز به دفاع از هجوم دشمنان و جنگ مشغول بودند که باز فرصت براي چنين كارهاي باقي نمي گذاشت علاوه بر اینکه امکان داشت کفار و مشرکان که از هر سو در پی نابودی اسلام و نشانه های آن بودند به فکر تخریب و اهانت به این مکانها باشند.

نکته مهم که نباید مورد غفلت قرار گیرد. آن که پیامبر خود به زیارت اموات خویش می‌رفته و امر به زیارت می‌نمود و فرمود: « زوروا القبور فانها تذکرکم الاخره ».

حتی به زیارت خویش ترغیب نموده : هر کس مرا پس از مرگم زیارت کند ، مانند(فتح الباری، ابن حجر، ج 3، ص 118، دار المعرفه، بیروت- لبنان؛سنن ابن ماجه، ج 1، ص 500، ناشر دار الفکر للطباعه و النشر و التوضع؛منتهی المطلب، علامه حلی، ج 1، ص393چاپ سنگی،ذکری الشیعه فی احکام الشریعه، ج 2، ص 62، ناشر، موسسه ال البیت، قم، سال چاپ 1419.) این است که در حال حیاتم زیارت کرده . (مغنی، ابن قدامه، ج 3، ص 558، ناشر دار الکتاب العربی بیروت.)

ساخت مقبره و زیارتگاه برای معصومان و شخصیت‌های پاک از آن جهت امری پسندیده است که از یک سو موجب زنده نگاه داشتن یاد و نام آن هاست تا موجب شود مردم زندگینامه آن ها، رشادت ها، از خود گذشتگی‌ها و ویژگی های اخلاقی آنان را به یکدیگر بازگو کنند تا فراموش نشوند . از دگر سو این بزرگواران و پاکان را الگوی خویش و کیفیت زندگی آنان را سرمشق زندگی خود قرار دهند.اگر به زیارت آن ها نروند ،موجب به فراموشی سپردن آن ها می‌شود.

همان گونه که مشرکان درباره اصحاب کهف گفتند بر مزار آن ها بنایی بسازیم تا یاد آن ها از میان مردم فراموش شود، ولی افراد با ایمان گفتند حتما بر مزار آن ها عبادتگاهی خواهیم ساخت. تا یاد آن ها زنده بماند. (کهف(18)آیه21.)

بنابراین اگر چه پيامبر مقبره برای اموات خود نساختند. اما یاد و خاطره آن ها را همیشه گرامی می‌داشت و به دیگران بازگو می کرد.

در این بین وظیفه مسلمانان همانند مومنان زمان اصحاب کهف آن است که بر قبور این شخصیت‌های بزگوار اسلام عبادت گاهی بسازند تا مردم گرد قبور آن ها جمع شده ، علاوه بر زنده نگاه داشتن یاد و خاطره آن ها به عبادت خداوند و تقویت امور معنوی بپردازند.

علاوه بر اینکه در زمان پيامبر (ص)، ساختن گنبد و بارگاه بر قبور و غير قبور مرسوم نبود و اصولًا گنبدى هم وجود نداشت. به ويژه در جزيرة العرب كه از جهان متمدن آن روز بسيار دور و از نظر معمارى نيز بسيار عقب مانده بودند. آنها بيشترين عمر خود را در سفر بودند و به همين دليل در آن سرزمين ساختمان‏ سازى پيشرفت كمى داشت. تا جايى كه مهم‏ترين و عمده‏ ترين معمارى آنها خيمه‏ هايى بود كه از موى شتر بافته مى‏ شد!

سپاه اسلام نیز هنگام فتح شامات هرگز دست به تخريب قبور پيامبران نزدند و خادمان آنجا را بيرون نكردند. اصحاب پيامبر (ص) نيز هرگز نگفتند كه ساختن بنا بر قبور كار گمراهان و شرك و حرام است! این خودنشان می دهد که پیامبر از این امر نهی نفرموده بوده که آنان نیز دست به قبور صالحان نزده بلکه آنان را احترام و تکریم بیشتری نمودند.