صوت/راهی مستقیم برای نزدیک شدن به خدا/ چرا بعضی وقت ها دعاهایمان مستجاب نمی شود؟

علامه محمد تقی جعفری در سخنانی که در ماه رمضان نقل شده درباره تعریف زیبایی و اهمیت زیبایی درونی می گوید: «از زیبایی خیلی تعاریف شده اما هیچ کدام قانع کننده نبوده است. یکی از بهترین تعریف ها درباره زیبایی این است که هم جنبه عینی و هم جنبه درونی را دربرداشته باشد. آدمی با ارتباط با یک نمود زیبا قطب زیبایی درونی اش به فعالیت می افتد و به سوی کمال و منشاء زیبایی حرکت می کند. چرا که راه زیبایی به خدا نزدیک تر از راه ریاضی و قانونمندی است.»
سخنان کامل استاد جعفری را در فایل صوتی ابتدای مطلب بشنوید.

شرحی کوتاه بر دعای روز سوم ماه رمضان

اللهمّ ارْزُقنی فیهِ الذّهْنَ والتّنَبیهَ وباعِدْنی فیهِ من السّفاهة والتّمْویهِ واجْعَل لی نصیباً مِنْ کلّ خَیْرٍ تُنَزّلُ فیهِ بِجودِکَ یا أجْوَدَ الأجْوَدینَ.

سالك چون از اشارات دعاي روز قبل مسير كلي را يافته، براي حركت در مسير نيازمند قوّت نظر وهوش و زيركي و فطانت است و دراين دعا از حق متعال مي خواهد او را از باطل- ما سوي الله- دور كند زيرا راه بيداري و توجه به حق دوري از هر چيز غير از حق است و در مقام يقظه است كه پرده هاي جهل آرام آرام از جلوي چشم سالك كنار زده مي شود و او مراتب بالاتري از عظمت و جود حق را درك مي كند.

خداوند عشق طبیعی را در همه موجودات قرار داده تا خود به فعلیت برسانند/ نکاتی از شرح دعای سحر به قلم امام خمینی

اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ مِنْ رَحْمَتِکَ بِاَوْسَعِها وَکُلُّ رَحْمَتِکَ واسِعَهٌ. اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ بِرَحْمَتِکَ کُلِّها ...
خدایا از تو خواهم از وسیع ترین مراتب رحمتت و همه رحمت تو وسیع است خدایا از تو خواهم به همه مراتب رحمتت ...

رحمت رحمانی مقام بسط کمال وجود است و رحمت رحیمی مقام بسط وجود. پس، وجود با رحمت رحمانی پدیدار شده و هر پدیده ای با رحمت رحیمی به کمال معنوی و هداین باطنی خویش می رسد، بدین لحاظ وارد شده است که «یا رحمن الدنیا و رحیم الاخرة، ای رحمان سرای دنیا و رحیم سرای آخرت» و «الرحمن بجمیع خلقه و الرحیم بمومنین خاصة، خداوند رحمان است به همه آفریده ها و رحیم است تنها بر مومنان.»

پس، خداوند با حقیقت رحمانی خویش وجود را بر ماهیات معدوم و هیکل فانی ارزانی داشته و با حقیقت رحیمی همه را به راه خود راهنمایی کرده است. البته، ظهور سلطنت رحیمیت حق تعالی و طلوع دولت آن در عالم اخرت بیشتر خواهد بود، ولی در برخی آثار آمده است که «یا رحمن الدنیا والاخرة و رحیمهما، ای رحمان و ای رحیم دو سرا». این بدان اعتبار است که خداوند عشق طبیعی را در هر موجودی نهاده تا به مرور به مقام شایسته خود در حیات دنیا و آخرت و روز برداشت محصول برسد و هر کدام را به فعلیت و کمال لایق آن برساند.

نفس های پاک و تزکیه شده به مقامات قرب و کرامات بهشتی که پهنای ان به اندازه آسمان و زمین است می رسند و نفس های واؤگون درنده و حیوان خو و شیطان صفت به جهنم و درکات و عقرب ها و مارهای آن - به حسب آنچه کشته اند - خواهند رسید، چرا که رسیدن به این مراتب برای نفس های واژگون اهریمنی و غیر آن کمال محسوب می شود، پاک و مستقیم انسانی این مراتب نقص و کاستی است.
رحمانیت و رحیمیت یا ذاتی است و یا فعلی. خداوند هم دارای رحمت رحمانی و رحیمیت ذاتی و هم عملی است.

پس اگر «الرحمن الرحیم» در «بسم الله الرحمن الرحیم» وصف کلمه «الله» قرار داده شود، اشاره به رحمانیت و رحیمیت ذاتی پروردگار دارد ولی «الرحمن الرحیم» بعدی اشاره به رحمانیت و رحیمیت فعلی خواهد داشت. «الله» نیز در «الحمدالله» اشاره به الوهیت فعلی و جمع تفصیل «الرحمن» و «الرحیم» فعلی است. «الحمد« به معنای عالم مجردات است که حیثیتی جز حمد پروردگار و اظهار کمالات منعم ندارند و در سلسله وجود، جز این عوالم نورانی، چیزی که تماما حمد باشد بدون شائبه کفران نیست، زیرا این ها در نظر اهل ذوق و عرفان انیات صرف اند و ماهیتی ندارند.

«العالمین» نیز عوالمی است پایین تر از آن عوالم. بنابراین، معنا چنین خواهد بود: به نام خداوندی که دارای رحمت و رحمانی و رحیمی ذاتی است.

 چرا بعضی وقت ها دعاهایمان مستجاب نمی شود؟/ درس های ماه رمضان آیت الله آقا مجتبی تهرانی

سريع‏ترين دعا نسبت به اجابت
در روایت داریم که اگر برادر مؤمنی پشت سر برادر مؤمنش برای او دعا کند، دعایش به سرعت مستجاب مي‏ شود. یعنی این دعا از نظر تأثیر و سرعت در اجابت، سریع تر به اجابت می رسد تا او خودش براي خودش دعا کند. روایت از امام باقر (علیه السلام) است که حضرت فرمود: «أَسْرَعُ الدُّعَاءِ نُجْحاً لِلْإِجَابَةِ دُعَاءُ الْأَخِ لِأَخِيهِ بِظَهْرِ الْغَيْبِ». سريع‏ ترين دعايي كه موفق به اجابت مي‏ شود، دعا براي برادر مؤمن در غياب او است.

با زباني دعا كن كه هرگز معصيت نكرده ‏اي
در روایات داریم كه با زبانی دعا کنید که با آن زبان معصیت نکرده‏ايد. من از زبان شما معصیت نکرده‌ام؛ لذا اگر شما برای من دعا کنی، زودتر مستجاب می شود. ولی خودم ـ نعوذبالله ـ با زبانم معصیت کرده ‏ام. همين آلودگي زبانم به معصيت موجب می‌شود اجابت دعاي من کند شود.

تاخير در بروز آثار اجابت؛ نه در خودِ اجابت
البته این نکته را هم تذكر بدهم که در بحث تأخیر در اجابت، این‌طور نیست كه دعاها مستجاب نشده باشد و خدا به آن‌ها جواب نداده باشد؛ بلکه همه اين دعاها پذیرفته شده ‏اند. اما این سرعت و بُطئ در ظهور و بروز اثر است. بروز و ظهور اثر، دير و زود دارد. وقتي من دعا کردم، خدا جوابم را داده و رویش را از من برنگردانده است؛ پس دعاي من مستجاب شده و جواب گرفته‏ ام. مقبول هم شده است؛ یعنی خدا پذیرفته است و گفته چشم! آنچه می‌خواهی را به تو می‌دهم؛ اما در تأثیر، تأخیر افتاده است. بنابر این «تأخیر در تأثیر» یعنی «تأخير در بروز و ظهور علائم اجابت» که این خودش یک بحث مستقلی است.

علت تاخير در ظهور آثار اجابت دعا
گاهی هم در تأخیر، مصلحتي هست. چه بسا الآن در این موقع اگر چيزي را كه از او درخواست كرده‌ام به من بدهد، به ضرر من می­ شود؛ لذا اجابت را به تأخير مي ‏اندازد. فرض کنيد كسي از خدا پول می خواهد. خدا اگر همين الآن به او بدهد، نفْسش سرمست و چموش می شود و او را به تباهي مي‏ كشاند. برای همین خدا می گذارد موقعی به تو پول می دهد که نَفْسَت چموش نشود. لذا دعايت مستجاب شده و خدا جواب تو را داده و درخواستت را هم پذیرفته و مقبول هم واقع شده است؛ اما بحث در سرعت و بُطئِ بروز و ظهور اثر اجابت دعا است.

 اسلام به کدام نزدیک است؟ گروهی که دعا را جانشین عمل می کنند یا گروهی که منکر تاثیر دعا هستند/ تفسیرهای ماه رمضان امام موسی صدر

أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاء الْأَرْضِ أَ إِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ قَلِيلًا مَّا تَذَكَّرُونَ ﴿نمل،۶۲﴾

يا [كيست] آن كس كه درمانده را چون وى را بخواند اجابت مى‏ كند و گرفتارى را برطرف مى‏ گرداند و شما را جانشينان اين زمين قرار مى‏ دهد آيا معبودى جز خدا هست؟ چه كم پند مى ‏پذيريد.

این آیه به مواقع استجابت دعا اشاره می کند و در مقابل ادعای آنان که می خواهند دعا را جانشین عمل کنند و نیز ادعای آنان که منکر تاثیر دعا در همه حالات هستند، می ایستد. در حقیقت ما در میان مومنان به سه گروه برمی خوریم:

1. گروهی معتقدند که دعا تنها وسیله برای درمان همه مشکلات و باز کردن همه گره ها و به دست آوردن همه چیز است. اینان می گویند به جای کار کردن، آمادگی داشتن، زمینه چینی، جست و جو کردن، اندیشیدن، آموختن و معالجه کردن، باید به درگاه خدا دعا کرد، برای موفقیت در امتحان، پیروزی در جنگ، و معالجه بیماری ها و هر چیز دیگر.

اما اسلام این ادعا را رد می کند. زیرا اسلام تاکید می کند که خداوند برای هر چیزی اندازه و سببی قرار داده است و اگر انسان بخواهد به خیر و رستگاری و پیروزی دست یابد، باید کار کند و آمادگی کسب کند. داستان حدیث شریف درباره شتر مجروح و دعا کردن زنی که صاحب این شتر بود، معروف است. پیامبر به او فرمود تو باید مقداری قطران را نیز به دعایت بیفزایی، یعنی باید علاجی به کار ببندی و بعد از آن به درگاه خداوند دعا کنی.

پیامبر در زندگی خود اهل کار بود و در جنگیدن هم برنامه ریزی داشت و در هنگام بیماری خویش را معالجه می کرد. سیره همه پیامبران و اولیا و امامان نیز چنین بوده است، دعا کردن جانشین تلاش و کار نیست، بلکه انسان باید در کنار تلاش و کار کردن دعا کند.

2. گروهی دیگر چون سکولارها می گویند دعا کردن هیچ اثری ندارد و انسان باید تلاش و کار کند و آمادگی کسب کند و زمینه چینی کند، بدون آن که دعا خیچ اثری داشته باشد، بلکه کارها و موفقیت تنها به خود انسان باز می گردد. این سخن نیز در این آیه شریفه به صراحت رد شده است.

انسان مضطر، یعنی کسی که همه تلاشش را برای فراهم کردن اسباب و آماده کردن پیروزی و دفاع و درمان کرده است و بعد از این همه مضطر شده، یعنی نتوانسته به نتیجه برسد. نه به سبب کوتاهی، بلکه به علت ناتوانی و به بن بست رسیدن، این انسان اگر به درگاه خداوند دعا کند، خداوند او را اجابت می کند و آسیب را از او دور می کند.

3. گروه سوم، گروهی هستند که اعتدال دارند و با اصول صحیح قرآنی تربیت شده اند. این گروه همچنان که قرآن کریم می گوید، معتقدند که انسان باید تمام تلاشش را بکند و در کنار تلاش باید با خداوند مناجات کند تا گمان نکند که دعایش همه چیز است و نیز گمان نکند که همه چیز مرتبط با اوست تا طغیان کند و منحرف شود و مسبّب نقش را فراموش کند.

بعد از این مرحله اگر انسان همه تلاشش را کرد و مضطر شد، طبیعی است که به درگاه خدا دعا می کند و خداوند او را اجابت می کند و آسیب را از او دور می کند.

این آیات و آیات دیگری که پس از آن می آید به وضوح دلالت بر چنین تفکری دارد. در آیه بعد می خوانیم: أَمَّن يَهْدِيكُمْ فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَن يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ أَ إِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ تَعَالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿۶۳﴾ يا آن كس كه شما را در تاريكي هاى خشكى و دريا راه مى‏نمايد و آن كس كه بادها[ى باران زا] را پيشاپيش رحمتش بشارتگر مى‏فرستد آيا معبودى بجز خدا هست؟ ‏خدا برتر [و بزرگتر] است از آنچه [با او] شريك مى‏ گردانند.

این آیه آفرینش و سبب ها و مسائل طبیعی را که خداوند متعال آفریده است بیان می کند. اینها اموری طبیعی و تکوینی هستند که خداوند متعال خلقشان کرده تا انسان ها از میان این اسباب نقش خود را بیافرینند و به درجه جانشینی خدا در زمین برسند.

قرآن این چنین بر تکیه کردن بر اسباب طبیعی و تلاش تاکید می کند و این که انسان مضطر نمی تواند به اسباب طبیعی تکیه کند، باید روی به سوی خداوند بیاورد تا پاسخش را بیاید و خداوند آسیب و ضرر را از او دور کند، این مبنایی میانه درباره دعاست.

یک مسئله باقی ماند و آن ارتباط میان اضطرار و این نکته است که خداوند فرد مضطری که او را می خواند به مقام جانشینی خود در زمین می رساند: وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاء الْأَرْضِ.