آیا ختم قرآن در ماه مبارک رمضان بدون فهم آن ثواب دارد

قرآن غذای روح است و فکر و سفره‌ای است گسترده و متنوع، متناسب با گستردگی و تنوع نیاز انسان، پس تناول این غذا که در تلاوت، تدبر و عمل است بر همه جسم‌ها ضرورت دارد که روح را پرورش دهد و برای بهره بردن از این غذای بی‌نقص مراحلی وجود دارد که هر کس به اندازه توان خود از این سفره بهره می‌برد و با نگاهی به روایات اسلامی مشخص می‌شود که نه تنها خواندن قرآن بلکه نگاه کردن به نوشته‌های آن نیز اجر و پاداش دارد، در این نوشتار مراحل بهره‌برداری از قرآن را در چهار مرحله می‌آوریم تا هر کسی به اندازه توانش این مراحل را طی کند:
1. نگاه کردن به قرآن کریم: در روایات اسلامی نگاه کردن به صفحات قرآن خود عبادت است، بنابراین اگر کسی سواد لازم برای خواندن قرآن هم نداشته باشد، می‌تواند وضو گرفته و قرآن را باز کند و به نوشته‌هایش نگاه کند، به دو نمونه از این روایات اشاره می‌شود:
- اباذر غفاری از رسول خدا(ص) نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: نگاه کردن در قرآن عبادت است.(1)
-امام زین العابدین(ع) فرمود: نگاه کردن به قرآن بدون آنکه بخواند، عبادت است.(2)
نتیجه اینکه حتی افراد بی سواد نیز می توانند از قرآن کریم بهره برند، البته نگاه کردن منحصر به این افراد نیست.
2. خواندن قرآن کریم: دومین مرحله بهره‌وری از قرآن، خواندن قرآن کریم است بدون اینکه به معانی آن توجه کند امام صادق(ع) می‌فرمایند: کسی که قرآن بخواند ثروتی دارد که بعد از آن فقیر نیست و کسی که قرآن نخواند چیزی ندارد.(3)
امام حسن(ع) نیز فرموده‌اند: کسی که قرآن بخواند پیش خداوند یک دعایش مستجاب می‌شود، دعای مربوط به دنیا و یا دعای مربوط به آخرت.(4)
این دو فقط نمونه‌هایی از روایات فراوان در این باره است که می‌رساند حتی خود خواندن قرآن پاداش دارد و این یک مرحله بالاتر از مرحله اول یعنی نگاه کردن به قرآن است و در این روایات هیچ اشاره‌ای نشده است که اگر کسی معانی قرآن را درک نکند، قرآن نخواند چرا که وقتی نگاه کردن ثواب داشته باشد، خواندن قرآن. علاوه بر نگاه کردن است.
3. تدبر در معانی قرآن: تدبر یعنی ژرف‌اندیشی و عاقبت اندیشی و تدبر چهار بار در قرآن کریم آمده است که در سه آیه، قرآن کریم مخاطبین خود را به تدبر در اعماق و مقاصد پیام خویش دعوت کرده است که سیاق این آیات نوعی هشدار و توبیخ است که چرا عده‌ای در قرآن تدبر ندارند.(5) در آیه چهارم، محتوای پر خیر و برکت قرآن را بیان می‌کند تا بواسطه تدبر در آن از برکات عظیم آن بهره‌مند گردند، خداوند در این باره هدف اصلی نزول قرآن را تدبر و درس عبرت گرفتن می‌داند: کتابی مبارک به تو نازل کرده‌ایم تا در آیات آن تدبر کنند و صاحبان اندیشه از آن درس بگیرند.(6)
این مرحله هر چند نسبت به دو مرحله قبل از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، اما به هیچ وجه آن دو را نفی نمی‌کند.
4. عمل به قرآن: مرحله نهایی در قرآن کریم عمل کردن به پیام‌ها و دستورات قرآنی است و البته یادآور این نکته ضروری است که عمل به قرآن منوط به این نیست که حتماً باید همه بتوانند دستورات الهی را از قرآن بدست آورند، بلکه افراد بی‌سواد می‌توانند با مراجعه به متخصصان دین یعنی مراجع تقلید به دستورات الهی عمل کنند و اگر کسی طبق فتوای مرجع تقلیدش حرکت کند، قطعاً از افرادی شمرده می‌شود که در پیشگاه الهی به قرآن عمل کرده است.

رسول گرامی اسلام(ص) می‌فرمایند: کسی که قرآن را بخواند ولی عمل نکند، خداوند او را در روز قیامت کور محشور می‌کند و کسی که قرآن را برای رضای خدا و تفقه و آشنایی در دین بخواند، خداوند برای او ثواب همه ملائکه، انبیا و رسولان را خواهد داد.(7)
در این گونه روایات عمل به قرآن ملاک است، حال یا خود انسان دارای چنان مقام علمی است که اندیشه کرده و دستورات اسلامی را از قرآن استخراج می کند و یا اینکه با تقلید از مرجع تقلید به قرآن عمل می کند و حاصل سخن اینکه هر کسی باید به اندازه توانش از قرآن بهره برد و نباید به این تصور که معانی را درک نمی‌کند، از پاداش خواندن قرآن بی‌بهره ماند و نیز نباید یک مسلمان بی‌سواد به تصور اینکه نمی‌تواند قرآن بخواند از اجر و ثواب الهی در نگاه کردن به قرآن استفاده نکند و خدای متعال هر کسی را به اندازه توانش پاداش خواهد داد و بیش از تحمل او از او عمل نخواهد خواست و این است که فرمود: و اینکه برای انسان بهره‌ای جز سعی و تلاش او نیست و اینکه او به زودی پاداش تلاش خود را خواهد دید. سپس به او جزای کافی داده خواهد شد.(8)
و در جای دیگر می‌فرماید: خداوند هیچ کس را جز به اندازه تواناییش تکلیف نمی‌کند، هر کاری را (انسان) انجام دهد برای خود انجام داده و هر بدی کند به زیان خود کرده است...(9)، بنابراین توان کسی که معانی را درک نمی‌کند، فقط خواندن است و خداوند نیز از او همین خواندن را خواهد خواست و اگر نخواند مورد مؤاخذه قرار می‌گیرد.

*پی‌نوشت‌ها:

1.حر عاملی، محمد. وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، 1409ق، ج 6، ص 205.

2.همان.
3.کلینی، محمد. کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1365ش، ج 2، ص 605، حدیث 8.
4.نوری، حسین. مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، 1408ق، ج 4، ص 261، ب 10، ح 8.
5.رک: نساء:82، مؤمنون:68، محمد:24.
6.ص:29.
7.وسائل الشیعه، ج 6، ص 184، حدیث 7683.
8.نجم:41 – 39.
9.بقره:286.

 /م.ی216