سلوک اقتصادی امام زمان (عج) و کارگزاران ایشان در حکومت مهدوی

وارث:  جانم به قربانت اى پنهانى كه از ميان ما بيرون نيستى ... ...جانم به قربانت اى دور از نظرى كه از ما دور نيست ... جانم به قربانت اى آرمان هر مشتاقى كه آرزويت كنند ...جانم به قربانت اى قرين شرف و بزرگوارى كه برابر ندارد. تا كى سرگردان تو باشم اى مولاى من؟ و تا كى و به چه زبانى وصف تو گويم و راز دل كنم؟! کى مى شود كه از آب وصل تو سيراب گرديم. تشنگى ما به داراز كشيد!(۱)

اقتصاد و رفاه در حکومت امام مهدی (عج)

بخش سوم، سلوک امام مهدی (عج) و کارگزاران ایشان

سیره حکومتی امام مهدی (عج) براساس آنچه در روایات آمده است، همچون امیر المؤمنین علیه السلام است. کافی به سند خود از حماد بن عثمان آورده که امام صادق علیه السلام فرمود: وقتى قائم ما اهل البيت عليهم السّلام بپاخيزد ، لباس‌هاى على عليه السّلام را دربرمى‌كند و روش او را پيش مى‌گيرد.(۲)

خود امیر المؤمنین علیه السلام نیز در در عبارتى به ابو عبد اللّه جدلى فرموده است كه: آيا خبر ندهم تو را به أنف و عين مهدى؟ عرضه داشت: آرى! پس آن حضرت دست به سينۀ خود زد و فرمود: من.(۳)

در حكومت حقّۀ حضرت على (ع) همگان از نعمت عدالت برخوردار بودند، شيوۀ زندگى امير مؤمنان (ع) صفحات تاريخ را منوّر ساخته است.اما برخلاف زندگی زاهدانه حضرت علیه السلام، آنچه از زبان امیرالمؤمنین علیه السلام در نهج البلاغه آمده، ایشان با سوزى جانكاه، بسيارى از دستياران و كارگزاران حكومت خويش را به باد پرخاش مى‌گيرد، و ايشان را بازخواست مى‌كند، و حضور آنان در مهمانى يك ثروتمند را محكوم مى‌نمايد و حتى به محاكمه و بركنارى و عزل از مسئوليت تهديد ميكند. و اينها همه، براى همين بود كه برخى از آنان پس از رسيدن به حكومت و مقام و پست و دستيابى به بيت المال و امكانات رفاهى، هدفهاى اصلى و آرمانهاى مردمى و مسئوليتهاى الهى را فراموش مى‌كردند. 

امام مهدى «ع» ، اين آخرين يادگار پيامبران و اولياى خدا، براى پيشگيرى از اين آفت بزرگ، اصولى را در[ابتدای حکومت ]خويش مى‌گنجاند و اصول كار را مشخص مى‌سازد، و با يارانش در این‌باره تجديد عهد مى‌كند، با اينكه ياران درجۀ يك آن امام(عج)، انسانهاى خودساخته و استثنايى هستند، و دين‌باورانى بى‌نظيرند كه كمتر رهبرى چون ايشان دستياران و یارانى داشته است، با اينهمه، پيمان و بيعت، راه را هموارتر و كار را استوارتر مى‌سازد.

اصول بیعتی را که امام مهدی (عج) با کارگزاران حکومتش می بندد، شامل موارد زیر است:

۱-احترام به ارزش انسان 

۲-احترام به حقوق انسان 

۳-دادگرى و عدالت‌گسترى 

۴-دورى از هرگونه مال‌اندوزى و گرايش به سرمايه‌دارى

۵-دورى از ظلم

۶-دورى از زندگى اشرافى 

۷-دورى از احتكار 

۸-ساده‌زيستى و همسانى با توده‌هاى محروم و مستضعف 

۹-پذيرش زندگى دشوار و خاكى 

۱۰-ايثار و فداكاريهاى بزرگ 

و....(۴) 

اصول فوق الذکر از حدیثی از امیرالمؤمنین علیه السلام استخراج شده:

«قائم با يارانش پيمان مى‌بندد و از آنان بيعت مى‌گيرد كه (به اين اصول عمل كنند): . . . مسلمانى را دشنام ندهند. . . حريمى را هتك نكنند، به خانه‌اى (بدون اجازه) هجوم نبرند، كسى را بناحق نزنند، طلا و نقره گنج نكنند، همچنين گندم و جو (مواد غذايى) اندوخته نسازند، مال يتيمان را نخورند. . . لباس خز و حرير (لباسهاى اشرافى) نپوشند. كمربند زرين نبندند گندم و جو (فرآورده‌هاى خوراكى) را احتكار نكنند، به کم راضی و قانع باشند. . . لباس درشت بپوشند و (در حال عبادت و نماز) صورت بر خاك بگذارند. . . و در راه خدا به جهادى شايسته دست يازند.»(۵)

این بیعت جنبه صوری و تشریفاتی ندارد.« روش ايشان در حكومت، اين است كه با كارگزاران حكومت اسلامى جهانى، بسيار سختگير و با مردم، به‌ويژه مستمندان، بسيار مهربان است و پس از مدتى نيز در جامعه و حكومت او كه جامعه و حكومت جهانى است، ديگر مستمندى نخواهد بود. سختگيرى مى‌كند اما با مسئولان حكومت، نه با تودۀ مردم كه بايد رعايت و تربيت شوند. با مردم، آسان، برادرانه، متواضع و بامحبت است. سختگير با حاكمان و آسانگير با مردم است.»(۶)

امام صادق علیه السلام در این زمینه می فرمایند:مهدی بخشنده ای است که مال را به وفور می بخشد. بر مسئولین کشور بسیار سخت می گیرد.بر بی نوایان بسیار مهربان است.(۷)

امام (عج) در کنار سخت گیری به کارگزارانشان ، با وجودیکه تمام ثروت و قدرت دنیا را در اختیار دارند، خود نیز زندگی ساده و زاهدانه ای دارند. همگان از نعمت و آسايش و آرامش برخوردار مى‌شوند ولى شخص امام (عج) جامه‌اى خشن مى‌پوشند و از حدّاقل زندگى استفاده مى‌كنند .

در بیعتی که در ابتدای حکومتشان از کارگزارانشان می گیرند، خودشان را نیز ملزم به تعهداتی می نمایند: 

«متعهد مى‌شود كه از همان راهى كه آنان مى‌روند برود، و چون آنان لباس بپوشد، و بر مركوبى مانند مركوب آنان سوار شود، و چنان باشد كه آنان هستند. به اندك بسنده كند، و زمين را با يارى خدا از دادگرى پرکند، پس از آنكه از ستم آكنده شده باشد. . . و حاجب و دربانى نگمارد.»(۸)

و این سیره ی اولیای الهی است. چنانکه روایت شده: علّى بن خنيس به محضر امام صادق (ع) عرض كرد: جانم به فدايت از خلافت بنى فلان (بنى عبّاس) و عيش و نوش آنان سخن گفتيد، اگر امر در دست شما بود و اين قدرت به دست شما مى‌رسيد، ما نيز روزهاى خوش و خرّمى در زير سايۀ شما داشتيم.

امام صادق (ع) فرمود: نه هرگز چنين نيست، اى معلّى! به خدا سوگند اگر قدرت در دست ما بود، شبها به تدبير امور و روزها به تلاش و كوشش مى‌پرداختيم، جامه‌اى خشن بر تن داشتيم و غذاى بى‌خورشت مى‌خورديم، ولى از ما گرفته شد ....(۹) 

از اينجا استفاده مى‌شود كه اگر خلافت غصب نمى‌شد و به دست معصومين عليهم السّلام مى‌رسيد آنها نيز همين روش را دنبال مى‌كردند و شيعيان نزديكى چون معلّى بن خنيس نيز طبعا از لذّتهاى مادّى و آسايشهاى ظاهرى محروم مى‌شدند.(۱۰)

سؤالات و شبهات خود را در خصوص مباحث مهدویت مطرح نمایید تا به حد بضاعت پاسخ داده شود. به سؤال شماره قبل در مقاله عدل امام مهدی (عج) پاسخ داده خواهد شد.

منابع:

۱-ترجمه بخشی از دعای ندبه

۲-کافی ج ۱ ص ۴۱۱

۳- مکیال المکارم ج۱ ص ۱۴۵

۴- عصر زندگی و چگونگی آینده انسان و اسلام (پژوهشی در انقلاب جهانی امام مهدی «عج») محمد حکیمی ج ۱ صص۲۱۴-۲۱۳

۵- همان صص۲۱۶-۲۱۵ به نقل از منتخب الاثر ص۴۶۹

۶-مهدی (عج) ده انقلاب در یک انقلاب، حسن رحیم پورازغدی ص ۴۵

۷-روزگار رهایی ، ترجمه یوم الخلاص ، کامل سلیمان ص۳۰۸به نقل از ملاحم و الفتن ص۱۳۷

۸- منتخب الاثر ص۴۶۹

۹-روزگار رهایی ، ترجمه یوم الخلاص کامل سلیمان ، فصل ۱۴ ص۳۵۷ به نقل از کافی ج ۱ ص۴۱۰ و غیبت نعمانی۱۵۴

۱۰-همان ص ۳۵۸