دايره المعارف شيعه به رشته تحرير در آمد
وارث : در قسمت نخست گزار ش با علا مه" عطاردي "، به سال ۱۳۰۷ ر فتيم و با وي پا به جهان گذا شتيم . با او به مد رسه و مكتب رفتيم . در كتاب " روايت عشق " گو ش جان به صحبتهايش سپرديم. در سفر ها همسفر ش شد يم . با ايشان در كتاب فر وشي كار كر ديم و از زبا ن خو دش در باره او لين تا ليفا تش شنيد يم . حا ل در اين قسمت سعي دار يم با خو يشا وندا ن علا مه همراه شده تا كمي با ويژگيهاي شخصيتي ايشان نيز ، آشنا شو يم .
به را ستي چه خصو صيا تي در ايشان و جود داشته كه او را اين چنين منحصر به فرد سا خته و او چه آثاري از خود به جا گذا شته كه اين چنين استثنايي است ؟ در ابتدا به سر اغ " بهروز عطاردي " برادر زاده علا مه ،كه در بيشتر سفر ها ي داخلي همراه ايشان بوده است ،مي رو م .
ویژگی‌های بارز
آقاي" بهروز عطاردي"، كمي در باره ویژگی‌های بارز علامه بفرما ييد :
وی ویژگی‌ها و خصوصیت‌های بارزی داشت كه از جمله آنها مي تو ان به :
سخت کوشی
استفاده از فرصت‌ها
سفرهای فراوان و آشنایی با شخصیت‌های علمی و کتاب خانه‌های معتبر جهان
مطالعات وسیع میدانی
استقلال و خوداتکایی نا م برد .. اين مجموعه امتيازها، از وي شخصيتي مفيد، مؤثر و با كارنامه درخشان علمي ساخته است. ايشان بر روي هر اثر تاریخی که کار می کردند، به یک عکس و به یک گفته از کسی اکتفا نمی کردند، باید می رفتند و می دیدند و بعد در موردش مطلب می نوشتند. هیچ گاه در صحنه چیزی نمی نوشتند و بعد از آن سفر مطا لب را ثبت مي كر دند . نهایت انجام کار در محل این بود که یک عکس از آن محل می گرفتند.
خصوصیت دیگر ایشان این بود که به هر شهری که مسافرت می کردند کتاب های خود را به کتابخانه های شهر هدیه می کردند و تأکیدشان بر این بود که در کتابخانه های عمومی شهر استفاده شود.
خاطراتي از علامه
لطفا خاطره اي از استاد بگوييد:
همیشه تأکیدشان بر این بود که شما به کسانی که در جنگ بودند بگوئید هر چه در جنگ دیده اند را حتماً بنویسند و نگهداری کنند. به عقيد ه علا مه بی شک زمانی خواهد آمد که جنگ دچار تحریف خواهد شد. به عقيده ايشان اگرجنگ را کسانی که به جبهه رفته اند ننویسند، کسانی می نویسند كه از جنگ چيزي نمي دانند و آن را تحر يف مي كنند . علامه می گفتند لازم نیست حتماً اين نو شته ها چاپ شود، بلکه فقط نو شته وبه صورت مستند نگهداری شود.
آقاي" سعيد عطاردي" شما نيز خا طر ه اي از استاد داريد ؟
به نظر من ایشان بسیار متواضع بودند. در ادارات مختلف، فرمانداری ها و ... که حضور می یافتیم می گفتند: یک روحانی چه ربطی به آثار تاریخی دارد ؟اما بعد که سر صحبت با آنان باز می شد، چنان مجذوب سخنان علامه می شدند که رهایشان نمی کردند. یک شب در سال 66 بخشدار کلات، ما را به منز ل خود دعو ت كرد و یکسری اطلاعاتي در مورد تار يخ کلات و... ارائه كرد. استاد گوش داد بعد از اتمام صحبتهاي بخشدار در حدود 2 الي 3 ساعت درباره جریان نادرشاه و ... صحبت کردند طوری که تا نیمه های شب صحبت هاي ایشان ادامه داشت و حضار با علاقه گوش می کردند.
خاطرات ناگفته از علامه عطاردی
حجت الاسلام نوراللهیان در ويژه نا مه را يحه مي گو يد : روزی من و فرمانده سابق نیروی انتظامی زاهدان ، نشستی با آقای عطاردی داشتیم. آقای عطاردی در این جلسه تعریف می کردند که در خراسان جایی است به نام ده سرخ که در نزدیک مرزها قرار دارد. ژاندارمی به نام ده سرخ در زمان حمله روس ها، تا آخرین تفنگ مقاومت می کند. آقای عطاردی ضمن بیان این ماجرا برای فرمانده سابق نیروی انتظامی زاهدان نشانه های سنگ قبر او را دادند و از ایشان خواستند که شما از این سرباز به عنوان فردی که در راه وطن این قدر سلحشورانه و به تنهایی دفاع کرد، تجلیل کنید و ایشان خواستند که قبر او به عنوان نمادی از وطن دوستی احیا شود .
روزی نيز به من گفتند که در لاين پنجم ایستگاه قطار مشهد قبری وجود دارد که دارای سنگ قبری است که عمود بر قبر است ودر حدود یک متر ارتفاع دارد . ایشان تأکید داشتند که این قبر در ریل گذاریهای ایستگاه مشهد از بین نرود. من مطلب را به رئیس راه آهن وقت شهيد حجتی گفتم: آیا شما می دانید که اینجا چنین اثری وجود دارد؟ برای بازدید با موتور به آنجا رفتیم، رئیس راه آهن آن را دید و این اثر تاریخی حفظ و صیانت شد.
بعد از علامه پرسیدیم که به نظر شما این قبر چه کسی است؟ و ایشان در پاسخ گفتند: این قبر را به افراد مختلفی نسبت می دهند ولی به نظر من این قبر متعلق به شاعری بزرگ به نام" میلی مشهدی" است که دیوان شعری داشته است. آن سنگ قبر با وجود صدمات زیاد حفظ شد تا اینکه بنده چندی قبل در مشهد دیدم که دیوان وی چاپ شد و تحقیق هم کرده بودند و با دقت زیادی روی سنگ قبر آسیب دیده را خوانده بودند و گفتند که این همان شعری است که درباره حضرت رضا (ع) گفته است و من دیوان را آوردم و دیدم آن صفحه شعر با این مطابقت می کند و بعد دیوان را برای استاد فرستادم.
آثار
آقاي سعيد عطاردي لطقا از آثار علا مه بگو ييد .
ثمره حدود 70 سال تلاش علمي استاد، تحقيق و تأليف 70 عنوان كتاب در يكصد و شصت مجلد، پيرامون حديث، نهج‌البلاغه، تاريخ، جغرافيا، ادبيات، فهرست‌نگاري، سفرنامه و ترجمه متون كهن عربي است. از نظر محتواي علمي نيز، آثار استاد عليرغم تنوع مطالب، در هفت حوزه كلي خلاصه مي‌شود:
1ـ تأليف مسانيد اهل بيت (عليهم‌السلام) و ترجمه مسندها شامل 99 جلد (عربي و فارسي)
2ـ نهج‌البلاغه، تصحيح، تحقيق، تأليف و ترجمه در 12 جلد (عربي و فارسي)
3ـ فرهنگ خراسان بزرگ: با بيش از يكصد جلد، كه تاكنون 11 جلد آن چاپ شده است (فارسي)
4ـ بررسي كتاب تاج‌العروس و تدوين ضمائم آن در 9 جلد (عربي)
5ـ ساير تأليفات متنوع فارسي مجموعا 7 جلد
6ـ تصحيح، تحقيق و تنظيم متون تحقيقي در 10 جلد (فارسي و عربي)
7ـ ترجمه متون كهن عربي در 12 جلد (ترجمه فارسي)
وی تنها مسندنویس شیعی است که وسیع ترین مسند و دایرة المعارف شیعه را به تنهایی به نگارش درآورده و فرهنگ تمدنی بزرگ را به تصویر کشیده است. آثار او بالغ بر یکصد جلد کتاب در زمینه‌های مختلف می‌باشد.
آثار وی به زبان عربی:
مسند الامام امیر المومنین، ۲۵ جلد
مسند فاطمه الزهرا
مسند الامام مجتبی
مسند الامام الحسین شهید، ۳ جلد
مسند الامام السجاد، ۲ جلد
مسند الامام الباقر، ۶ جلد
مسند الامام الصادق، ۲۲ جلد
مسند الامام الکاظم، ۳ جلد
مسند الامام الرضا
مسند الامام الجواد
مسند الامام الهادی
مسند الامام العسکری
اخبار الامام المهدی
کتاب ماروی عنهما (الباقر و الصادق)
کتاب ماروی حسن احدهما (الباقر و الصادق)
کتاب المضمرات و المرفوعات
رجال العروس، ۴ جلد
غریب الحدیث، ۴ جلد
معجم البلاد و الامکنه
مصادر تاج العروس
اخبار هارون الرشید
اخبار المامون
تاریخ خراسان در بیست و پنج هزار عنوان
تاریخ بجستان در یک هزار عنوان
دعبل الخزاعی شاعر اهل البیت
موسوعه الشیعه الامامیه
اللغات الفارسیه فی الحدیث و الادب العربی
الشریف الرضی مولف نهج البلاغه
اللغات الفارسیه فی تاج العروس
العطار دیون فی الحدیث و التاریخ و الادب
آثار وی به زبان فارسی:
اخبار و آثار امام رضا، ۲ جلد
روایان امام رضا
ادعیه و زیارات مرویه از امام رضا
تاریخ آستان قدس رضوی، ۲ جلد
جوامع الحکم یا سخنان کوتاه امام رضا
فهرست راویان و یاران امام رضا
تاریخ مشهد مقدس
فرزندان و برادران امام کاظم
امیرالمومنین و نهج البلاغه
اجازات نهج البلاغه
زندگی حضرت عبدالعظیم و مسند او
فرهنگ خراسان در ۲۰ بخش و ۵۰ جلد
فرهنگ سیستان
جغرافیای خراسان
زندگی سیده نفسیه
فهرست تفسیر گازر
خراسان، نهج البلاغه و شاهنامه
پاسخ به شبهات وارده درباره نهج البلاغه
سیری در کتابخانه‌های هند و پاکستان
مخطوطات فارسی در مدینه منوره
آثار علمای خراسان در کتابخانه‌های جهان
گرد آورندگان سخنان علی قبل از سید رضی
تاریخ فرهنگی و سیاسی خبوشان
فرهنگ جغرافیایی شاهنامه
حکمت و ادب در شاهنامه
خداشناسی و دین در شاهنامه
لغات عربی در شاهنامه
زن در شاهنامه
سفرنامه عطاردی
مشایخ حدیث در جماران طرشت (درشت) و کلین
شعرای تهران از قرن هفتم تا قرن دوازدهم
شرحی بر روضه الانوار سروش اصفهانی در مصائب کربلا
آثار ترجمه‌ای وی به زبان فارسی:
ترجمه مقتل الحسین تالیف سید عبدالرزاق مقرم
ترجمه زندگانی زید شهید سید عبدالرزاق مقرم
ترجمه زندگانی امام سجاد سید عبدالرزاق مقرم
ترجمه اعلام الوری تالیف امین الاسلام طبرسی
ترجمه کتاب الغارات تالیف محمد بن ابراهیم ثقفی
ترجمه کتاب مشکوه الانوار تالیف طبرسی
ترجمه جلد پانزده بحار الانوار تالیف علامه مجلسی، ۲ جلد
ترجمه کتاب الارض و التربه الحسینیه
ترجمه النصایح الکافیه تالیف محمد بن عقیلی حضرمی
ترجمه مواعظ صدوق
آثار تصحیحی وی به زبان فارسی:
تصحیح متون علمی، ادبی و تاریخی
تصحیح و مقابله نهج البلاغه با نسخه‌های قرن پنجم و قرن ششم
تصحیح و مقابله شرح نهج البلاغه تالیف قطب الدین راوندی کاشانی
تصحیح و مقابله شرح نهج البلاغه تالیف قطب الدین کیذری بیهقی
تصحیح و مقابله شرح نهج البلاغه از علی بن ناصر سرخسی
تصحیح و مقابله شرح نهج البلاغه از اعلام قرن ششم هجری
تصحیح و مقابله کتاب التدوین فی اخبار قزوین تالیف رافعی قزوینی
تصحیح و مقابله کلمات مکنونه تالیف فیض کاشانی
تصحیح کتاب اشراق السیاحه یا جغرافیای خراسان از جواد خراسانی
تصحیح جغرافیای نیمروز تالیف مهندس ذوالفقار کرمانی
تصحیح تقریرات خواجه رشید الدین فضل الله به قلم علامه حلی
مقدمه چاپ استناد نهج البلاغه تالیف امتیاز علی خان عرشی هندی
چه انگيز هاي سبب شد ايشان مسند نو يسي كنند ؟
آيت‌الله عطاردي در ابتدا بنا به توصيه آيت‌الله العظمي ميلاني مسند الرضا(ع) را نوشتند و احاديث و روايات مربوط به امام رضا(ع) را در دو جلد جمع‌آوري كردند. اين كار ايشان خيلي مورد توجه محافل علمي و حوزويان قرار گرفت و باز به توصيه مرحوم آيت‌الله ميلاني تصميم گرفتند كه براي همه ائمه(ع) مسانيدشان را بنويسند و در نتيجه 73 جلد كتاب در ارتباط با شرح حال، روايات و احاديث ائمه(ع) نوشتند.
جايگاه ايشان در مسندنويسي كجاست؟
مسندنويسي از قبل در بين اهل سنت رواج داشته است ،اما در بين شيعه يكي دو مورد پيش از اين بوده كه شيوه‌ها و روش‌هاي خاصي در آن مد نظر بوده است، اما ايشان مسانيد ائمه)ع(را با يك اسلوب خيلي جامع ارائه كرده‌اند و از اين منظر مي‌توانيم بگوئيم كه آيت‌الله عطاردي مسندنويس بزرگ شيعه هستند.
بخشي از كارهاي آيت‌الله عطاردي و شايد بخش اصلي كارهاي ايشان به تاريخ خراسان اختصاص داشته است راجع به اين بخش هم توضيح بفرمائيد.
در اين مورد تعبير خود ايشان اين بود كه من چون اكثر خيزش تفكر ديني اسلام ناب و شيعه را ايران و امام رضا(ع) مي‌دانستم در نتيجه تصميم گرفتم كه تاريخ خراسان را هم تحقيق كنم . ايشان حدود 50 سال از عمر شريف‌شان را هم در تاريخ خراسان تحقيق و پژوهش كردند. در اين بحث دو مجموعه تاريخ مشهد و تاريخ آستان قدس چاپ شده است و بقيه هم آماده چاپ است.
لطفا در خصو ص سفر ها ي ايشان و تحقيقا تشان نيز تو ضيح بفرماييد ؟
ايشان سفرهاي علمي هم در داخل كشور و هم خارج از كشور زيادي داشتند. ايشان چند سال در هندوستان اقامت گزيدند، در عراق و مصر حضور داشتند ، حتي قبل از پيروزي انقلاب به شوروي سابق هم سفر داشتند و همه سفرهاي علمي‌شان را هم در يك كتاب تحت عنوان "روايت عشق" جمع كرده‌اند كه بسيار خواندني است. اين كتاب در واقع توصيف تنگناها و مشكلاتي است كه در آن سفرهاي علمي داشتند و اين كه چگونه آن مشكلات نتوانست مانعي براي فعاليت ايشان با شد .
اين محقق برجسته در سفرهايي كه به خارج از كشور داشتند از نسخه‌هاي بسيار زيادي ميكروفيلم گرفتند يا فيش‌برداري كردند و به ايران كه آمدند در همين محل كتابخانه شان سعي مي‌كردند آنها را بازنويسي كنند. ايشان تحقيق ميداني هم انجام مي‌دادند و من توفيق داشتم كه در اكثر سفرها و گردش‌هاي علمي در داخل كشور با ايشان همراه بودم .
/1102101305