دوستی در کلام امام جواد علیه السلام
وارث : رهیافت های دینی و روان شناختی نشان می دهد انسانی که از نعمت دوستی و تعامل با همنوعان محروم است، غریب و تنهاست چنین شخصی حرف دل خود را کتمان می کند و نمی تواند خودش را آن چنان که هست بشناسد، به طوری که در زندگی از شکوفایی عقلی محروم می گردد و نشاط و شادابی خود را از دست می دهد.
«ملاقاةُ الإخوان نُشرةٌ و تلقیحٌ للعقل و إن کان نَزراً قلیلاً»؛(1)
دیدار و ارتباط با دوستان باعث شادابی و زیادی عقل می شود. هر چند مدت دیدار کم باشد.
از دیدگاه نهمین فروغ امامت، کسانی دوستان واقعی محسوب می شوند که آیینه اخلاق، محرم اسرار و معاون افکار در مصائب و مشکلات زندگی باشند و دیگران را در راه دینداری و بالا بردن سطح معرفت یاری رسانند.
کدام دوستی؟
دوستی و تعامل با دیگران وقتی که به خاطر خدا و بر پایه هویّت انسانی بنا شده باشد و از رنگ مطامع دنیوی پیراسته باشد، پایدار خواهد ماند، زیرا مبنایش امور ثابت و عامل انعقاد آن رضایت و خشنودی الهی است. این نوع دوستی زمینه رشد و تعالی هویّت افراد جامعه را فراهم می سازد به طوری که همه به بالاترین درجه سعادت و خوشبختی می رسند... امام محمد تقی (علیه السلام) پیرامون دوستی و رفاقت راستین می فرماید:
«مَن استفادَ أخاً فی الله فَقد إستفادَ بیتاً فی الجنّة»؛(2)
هر کس در راه خدا برادر و دوست پیدا کند، خانه ای در بهشت به دست می آورد.
کلام گهر بار آن بزرگوار متضمّن این حقیقت است که دوستی هایی که به خاطر رضایت و خشنودی خداوند باشد، رسیدن به بهشت و برخورداری از نعمت های اخروی را بر فرد مؤمن و صالح میسر می گرداند، چون انسان صالح و با تقوا در اثر معاشرت و مصاحبت با اخیار و نیکان انجام اعمال نیک و عادات پسندیده را در نهاد خویش تقویت می کند که پیامد آن سعادت و فوز ابدی است.
دوستان، معرّف شخصیّت انسان
شخصیّت هر انسانی را در جامعه با دوستان او می سنجند. تأثیری که گروه دوستان در رفتار، گفتار و کردار فرد به جا می گذارد، پدیده ای انکار ناشدنی است تا آن جا که می توان به واسطه دوستان به شخصیت افراد پی برد. لذا یکی از بهترین معیارهای واقعی شناخت فرد، دوستان و رفقای او هستند.
به همین علت حضرت جواد الائمه (علیه السلام) می فرماید:
«مجالسة الاشرار تُورِثُ سوءَ الظّنّ بالأخیار»؛(3)
همنشینی با بدان باعث می شود که انسان نسبت به افراد خوب و نیک بدبین شود.
بنابراین یکی از متقن ترین معیارهای واقعی شناخت انسان، دوستان و رفقای او هستند که این گونه افراد آیینه تمام نمای وجود وی می باشند، زیرا انسان به اشخاصی روی می آورد که از نظر باطنی و ساختار شخصیّت با آنان همسان است.
پرهیز از دوستی با نااهلان
انتخاب دوست خوب اساسی ترین نقش را در موفقیّت انسان در عرصه های مختلف زندگی ایفا می کند و کم توجهی یا بی توجهی نسبت به این انتخاب، مایه بدبختی و هلاکت فرد می شود، زیرا به همان اندازه که دوستان صالح و نیکو آدمی را در رسیدن به آرمان های واقعی زندگی یاری می دهند، به همان اندازه دوستان ناشایست او را از مرحله موفقیّت دور می کنند و زمینه هلاکت و نابودی وی را فراهم می کنند.
امام محمد تقی(علیه السلام) با الهام از آموزه های وحیانی در سیره خود می فرماید:
«ایّاکَ و مصاحبةََ الشّریر فانّه کالسّیفِ المَسلول یَحسُنُ مَنظَره و یَقبُحُ أثرُهُ»؛(4)
از رفاقت و دوستی با انسان های بد بشدّت پرهیز کن، زیرا انسان شریر مانند شمشیر برهنه است که ظاهر زیبا و آثار زننده دارد.
آن امام بزرگوار در این کلام گهربار خاطرنشان می کند که فرد مسلمان و مؤمن باید از همنشینی و تعامل با افراد ناشایست و نالایق جداً اجتناب نماید، زیرا معاشرت و مصاحبت با این گونه افراد بذر رذایل اخلاقی را در نهاد انسان می پاشد و مایه قساوت قلب می شود و ممکن است انسان را در قهر و عذاب الهی سهیم گرداند.
راهبردهای تحکیم دوستی
1. مشورت و هم فکری:
مشورت در امور یکی از مؤلّفه های تحکیم دوستی و تعامل با دیگران و یکی از عوامل جذب دوستان می باشد. نهمین امام شیعیان در این راستا می فرماید: «ثلاثٌ من کنّ فیه لم یَندَم: ترکُ العجلة و المشورةُ و التّوکّلُ عند العزم علی الله»؛(5) سه ویژگی در هر انسانی باشد از کار خود پشیمان نمی شود: عجله نکردن، مشورت کردن و توکل برخدا، هنگامی که تصمیم به انجام کاری می گیرد.
بنابراین مشورت با دوستان در تحکیم دوستی و گسترش تعامل مؤثر است، چرا که انسان در مشورت با دیگران علاوه بر این که از نظرات مختلف بهره می برد، برای دوستان خود نیز شخصیت و احترام قائل می شود و یقیناً احترام به دیگران افزایش محبّت آنان را در پی خواهد داشت.
2. خوش رویی:
یکی دیگر از راهبردهای تحکیم دوستی و جذب دوستان حقیقی و یاران صمیمی خوش رویی و گشاده رویی در معاشرت با دیگران است. امام نهم شیعیان در این زمینه چنین تصریح نموده اند: «انّکم لَن تَسَعوا الناسَ بأموالکم فسَعوهم بِطلاقة الوَجه و حُسن اللّقاء»؛(6) شما هرگز با مال و منال دنیا نمی توانید به مردم توسعه دهید و آنان را راضی کنید. پس تلاش کنید تا با گشاده رویی و خوش برخوردی آنان را راضی نمایید.
3. انصاف و همدردی:
شایسته است که فرد مسلمان روابط اجتماعی خود را با دیگران تقویت کند و با برادران دینی و دوستان خود دیدار و همدردی داشته باشد، زیرا گوشه گیری از مردم و فاصله گرفتن از آنان عواقب زیانباری را به دنبال دارد و ارتباط و تعامل با دیگران سبب جذب دوستان می شود. بدین سبب امام جواد(علیه السلام) می فرماید: «ثلاثُ خصالٍ تَجتَلِبُ بِهنّ المحبّة: الانصاف فی المعاشرة و المُواساة فی الشدّة و الإنطواع و الرّجوع علی قلبٍ سَلیم»؛(7) با سه چیز محبّت دوستان جلب می شود: انصاف داشتن در برخوردها و دیدارها، همدردی با آنان در سختی ها و راحتی ها و داشتن قلب سلیم.
پی نوشت:
1. امالی شیخ مفید، ص 329.
2. کشف الغمّه فی معرفة الائمه(ع) علی بن عیسی اربلی، ج 2، ص 346.
3. امالی شیخ صدوق، ص 531.
4. نزهة الناظر، ص 136.
5. کشف الغمّه فی معرفة الائمه(ع)، ج 2، ص 343.
6. امالی شیخ صدوق، ص 531.
7. بحارالانوار، ج 75، ص 82.
مجله پاسدار اسلام - آبان 1388 - شماره 335
/1102101305