فضائل و خصائص امام رضا علیه السلام

جلسات پرسش و پاسخى که مأمون با حضور علماى یهود و نصارى و .... ترتیب مى‌داد، مشهور و شناخته شده است و امام رضا (ع) بارها در این مجالس از کیان اسلام دفاع کرده و با برهان و حجّت محکم همه دانشمندان را وادار به تسلیم و سکوت مى‌نمود.

زهد و عبادت امام (ع)

حضرت امام رضا (ع) در تابستان از حصیر و در زمستان از فرش پشمى استفاده مى‏‌کرد و در خانه بسیار ساده مى‏‌زیست و جام‌ه‏اى خشن بر تن داشت و هنگام‏ حضور در انظار مردم خود را با لباس‌هاى ساده و نو و تمیز مى‏‌آراست، هرگز از یاد خدا و ذکر حقّ غافل نبود، یکى از عبادت‌هاى آن حضرت این بود که پس از اداى فریضه صبح در اوّل وقت براى پروردگار خود به سجده مى‏‌افتاد و تا زمان طلوع آفتاب سر از سجده بر نمى‌داشت.

جابر ضحّاک که از طرف مأمون وظیفه داشت امام را به مرو بیاورد، مى‏‌گوید: بخدا قسم در تمام مدّتى که در خدمت امام بودم، جز عبادت و ذکر و توجّه چیز دیگر از او ندیدم و هرگز مردى را به آن درجه از تقوى و زهد مشاهده نکرده‌ام.

امام رضا(ع) پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب به ذکر حق و سجده مشغول بود تا وقتى که روز بالا مى‏‌آمد، آنگاه به سوى مردم مى‏‌شتافت و تا نزدیک ظهر به ارشاد و اندرز آنان مى‌پرداخت و به سؤالات و مشکلات آنها رسیدگى مى‌فرمود، آنگاه به جایگاه نماز خود بازمى‏‌گشت و نماز را با رکوع و سجود نیکو بجاى مى‏‌آورد و تا هنگام فضیلت نماز عصر به ذکر و نوافل مشغول بود، سپس اذان و اقامه گفته و نماز عصر را به جاى مى‏‌آورد و پس از آن به سجده رفته و صد بار شکر الهى را بر زبان جارى مى‏‌کرد.

شب‌ها نیز پس از غروب خورشید نماز مى‏‌گذارد و به حمد و تسبیح پروردگار مى‌پرداخت، تا زمانى که ثلث از شب سپرى مى‏‌شد، آنگاه به بستر مى‏‌رفت و چون ثلث آخر شب فرا مى‏‌رسید، براى خواندن نافله شب بر مى‌خاست و تا هنگام سپیده صبح به نماز و قیام بود، در ادامه مى‏‌گوید: آن حضرت بسیار قرآن مى‏‌خواند و چون به آیاتى مى‏‌رسید که در آن ذکرى از بهشت و جهنم شده بود، مى‌گریست و از خداوند بهشت را مى‏‌طلبید و از شرّ جهنم به خداوند پناه مى‌برد.

تقوا و آزاداندیشى امام‌رضا(ع)

امام رضا(ع) که خود اسوه تقوا و پرهیزکارى بود به پیروى از قرآن، تنها ملاک برترى را تقوا و پارسایى مى‏‌دانست؛ یکى از یاران آن حضرت به ایشان عرض کرد: به خدا سوگند تو بهترین انسان‌ها هستى، امام(ع) فرمود: سوگند مخور اى مرد! بهتر از من کسى است که خدا ترس‏تر بوده و خدا را فرمانبردار باشد، «انّ اکرمکم عند اللَّه اتقیکم».

آن حضرت به مهمان احترام فراوانى مى‌نهاد، بطورى که نقل شده شبى مهمان آن‏ حضرت برخاست تا چراغ اتاق را درست کند، امام او را نشانید و خود برخاست و چراغ را تعمیر کرد و فرمود: ما مهمان خود را به کار نمى‏‌گیریم.

مردى از اهل بلخ می‌گوید: با حضرت رضا در سفر بودم، چون سفره گسترده شد، دستور داد که همه بیایند و کنار سفره حاضر شوند، گفتم: فدایت شوم، اجازه دهید سفره غلامان را جدا کنیم، فرمود: ساکت باش، بدان که هیچ کدام از ما بر یک دیگر برترى نداریم! خداى ما یکیست، پدر و مادر ما یکیست، برترى میان ما فقط بواسطه تقواست.

بدینسان امام رضا(ع) در تمام ابعاد حیاتش، بنده مطیع و مخلص پروردگار بود و خدا هم او را دوست مى‏‌داشت و قلب او را به نور معرفت درخشان، و از علم و دانش آکنده ساخته بود و او را حجّت بالغه خویش بر مخلوقات خود گردانیده بود.

آن حجّت حقّ هرگز فریب دنیا و ظواهر آن را نخورد و در راه خدا از تمام زیورهاى دنیا و حتّى از خلافت چشم پوشى کرد، آرى کسانى هستند که از مال دنیا کناره مى‏‌جویند تا متاعى بزرگتر از آن، مثلا ریاست را بدست آورند، امّا امام در اوج قدرتمندى از ریاست چشم پوشید و به خاطر خدا به دنیا و لذات آن زهد ورزید، آن حضرت از شجره طیبه و ذریّه پاکى بود که خداوند آنها را گرامى داشته و در آنها براى امّت اسلام برکت قرار داده و فرموده است: ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ.

اخلاق شایسته امام رضا(ع)

امام رضا(ع) در اوج قله فروتنى و خوشرفتارى با مردم قرار داشت، هرگز در گفتار خود به کسى بى‏‌احترامى نمى‏‌کرد و سخن هیچ کس را قطع نمى‌نمود و هیچ‌گاه دست رد بر سینه کسى که مى‏‌توانست حاجتش را روا کند، نمى‌زد دیده نشد که در حضور کسى که در برابرش نشسته بود، پاى خود را دراز کند و تکیه دهد.

نسبت به غلامان و کنیزان با خشونت رفتار نمى‏‌کرد و قهقهه نمى‌زد، بلکه همواره چهره تابناکش به زیور تبسّم آراسته بود، چون سفره مى‏‌گستردند، بندگان و حتّى دربان و نگهبان را با خود بر سر سفره دعوت مى‏‌کرد، بسیار روزه مى‏‌گرفت و در هر ماه حتما سه روز، (اوّل، پانزدهم، آخر ماه) را روزه مى‏‌گرفت و مى‏‌فرمود: این روزه ثواب روزه تمام روزگار را دارد، شبها کم مى‌خوابید و بیشتر به عبادت مى‏‌گذراند، بسیار صدقه مى‏‌داد و اغلب در نهان بخشش مى‏‌فرمود و در فضل و کرامت کسى به پایه او نمى‌رسید.

بسیار بردبار و بخشنده بود، همواره قبل از غذا خوردن مى‌فرمود: بشقابى حاضر کنند، آنگاه از گواراترین خوراک‌ها قدرى در آن بشقاب مى‌‏نهاد و دستور مى‏‌داد آن بشقاب را براى نیازمندان ببرند، سپس این آیه را تلاوت مى‏‌فرمود: فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ، وَ ما أَدْراکَ مَا الْعَقَبَةُ، فَکُّ رَقَبَةٍ، أَوْ إِطْعامٌ فِی یَوْمٍ ذِی مَسْغَبَةٍ.

آنگاه مى‏‌گفت: خداوند عزّ و جلّ مى‏‌دانست که هر انسانى قادر به آزاد کردن بنده نیست، بنابراین راه بهشت را بر آنها از طریق اطعام قرار داد. آنقدر سخى و گشاده‌دست بود که در روز عرفه تمام‌دارایى خود را بخشید، اغلب در شب‌هاى تاریک و به‌صورت پنهانى صدقه مى‌بخشید، این نمونه‏‌ها تنها گوشه‌اى از دریاى بیکران فضائل امام‌رضا(ع) بود که به آنها اشاره کردیم، لیکن احاطه به همه زوایاى وجودى آن حضرت از عهده و توان ما و همه واصفان بیرون است.

/1102101305