حجت الاسلام ناصری پور: با ورود امام رضا(ع) جریان علمی و فرهنگی در ایران آغاز شد+گزارش تصویری

امام رضا علیه السلام می فرمایند " رَحِمَ اللّهُ عَبْدا اَحْیا أمْرَنا " ¹ رحمت خدا بر کسی که امر ما را احیاء کند. اولا امام نفرمودند که رحم الله انسان یا بشر، فرمودند " عبد " یعنی کسی  می تواند امر ما را احیا بکند که ویژگی عبد بودن را داشته باشد و خودش را نسبت به خدای خودش و جایگاه خودش را نسبت به خالق متعال بشناسد.

دوم بحث امر است، منظور از احیاء امرنا چه امری است؟ گاهی اوقات امر را امور روزمرۀ روزگار تفسیر می کنند. نکتۀ مهم تر این است که امام به شخص و یا گروه خاصی نفرموده است مخاطبش هرکسی بوده است که بتواند این امر را احیاء بکند یعنی این امر وجود دارد و باید آن را احیاء کرد، وقتی احیاء شد زنده است و از خودش دفاع می کند.

راوی از حضرت سوال کرد که ما چگونه امر شما را احیاء بکنیم؟ امام رضا علیه السلام فرمودند علوم ما را بیاموزید و به مردم یاد بدهید. از اینجا معلوم می شود که امام نقطه ای را که هدف قرار می دهند جهل است، جهل در مقابل علم به معنای دانایی، علم به معنای فهم.

یک روز به محضر آیت الله جوادی آملی شرفیاب شده بودیم ایشان یک نکته ای را فرمودند که به محضر امام رضا علیه السلام که می رسید و زیارت می کنید این حاجات زمینی و مادی خیلی بدیهی است از امام بخواهید و بگویید یابن رسول الله از آن علمی که بر زبان کسی جاری نشده است و در کتابی نوشته نشده بر قلب ما قرار بده.

یکی از صفت های مهم امام رضا علیه السلام " عالم آل محمد صلی الله علیه و آله " بودن است، یعنی در مقابل دیگر ائمه علیهم السلام این چه لقبی است؟ وقتی ما می گوییم کریم اهل بیت علیهم السلام به این معنا نیست که دیگر ائمه کریم نیستند، ایشان کریمی هستند بین کریم ها اما شرایطی که اتفاق می افتد و مقتضیات زمانی که وجود دارد بروزش را در این صفت مشخص می کند. همۀ ائمه علیهم السلام اگر به موضوعی برمیخوردند اراده می کردند خداود حل آن موضع را در قلوب آنها قرار می داد. اما سه دلیل عمده داشت که امام رضا علیه السلام به عنوان این صفت " عالم آل محمد " مطرح شدند.

دلیل اول اینکه دورۀ امام رضا علیه السلام دورۀ شیوع افکار تفسیر به رأی علما بود. علمای بلاد مختلف مسلمین هر آنچه را که از اسلام می فهمیدند به مردم ابلاغ می کردند.

نکتۀ دوم فهم خود مردم بود یعنی قرائت های مختلفی که مردم از احادیث و روایات ائمه علیهم السلام داشتند و نکتۀ آخر اینکه دورۀ امام رضا علیه السلام مصادف بود با دورۀ دوم و مهم ترین جهش علمی روزگار صدر اسلام، دورۀ ترجمه بود، عصر افلاطونی و ارسطویی اسلام بود.

امام رضا علیه السلام با جلساتی که برقرار کرد و مناظراتی که انجام داد دو محور را هدف قرار دادند. محور اول بحث توحید بود که در آن روزگار به شدت مورد هجوم قرار گرفته بود و محور دوم ولایت بود. وقتی حضرت از مدینه به سمت مرو حرکت کردند ابتدا یک جمعی را فرستادند به سمت بصره و سه تقاضا داشتند اول اینکه با اجتماع مردم بصره صحبت کنند، دوم با علمای اسلامی آنجا صحبت کنند و سوم اینکه با علمای غیر اسلامی جلسه بگذارند. همین جلسات را در کوفه و نیشابور هم برگزار کردند. در نیشابود چهار هزار نفر قلم به دست آماده بودند که از فرمایشات حضرت استفاده کنند، چهل هزار نفر هم به استقبال ایشان رفته بودند.

می گویند که در بصره امام سه روز متوقف شد و با مردم و علما بحث کرد. محمّد بن عیسی یقطینی ² می گوید مسائلی را که در آن سه روز امام مطرح کردند باعث شد 18 هزار سوال از امام پرسیده شود، سوالات هم اکثرا از بین عموم مردم بود. امام رضا علیه السلام مجادله های کلامی بسیاری را در بصره به بحث گذاشت و آشکارا مبادرت به اصل موضوع ولایت می پرداخت. این ویژگی نه قبل از امام رضا علیه السلام بود و نه بعد از امام رضا علیه السلام.

هنگامی که امام وارد نیشابور شدند جمعیت زیاد بود و فرصت اینکه در شهر جلوس کنند و مطالبشان را بگویند نشد لذا در حالی که عبور می کردند یکی از اهل سنت امام را قسم داد که یابن رسول الله شما را به مادرتان قسم می دهیم که رخ بنمایید. روایت شده است که حضرت پردۀ کجاوه را کنار زد، نیمی از صورت امام هویدا شد، مردم مانند برگ خزان به زمین می افتادند و گریه می کردند. وقتی که جلوتر رفتند مجددا حضرت را قسم دادند که جمله ای بفرمایید، امام رضا علیه السلام فرمودند " کلمة لا اله الا الله حصنی فمن دخل حصنی امن من عذابی" حرکت کردند و مقداری جلوتر که رفتند فرمودند " بشرطها و شروطها و انا من شروطها"

دو روایت هست که یکی می گوید عبارت " انا من شروطها" یعنی اصل ولایت و روایت دیگر می فرماید این عبارت یعنی خود امام رضا علیه السلام و اگر کسی امام رضا علیه السلام را به امامت بپذیرد معتقد به شیعۀ اثنی عشری است.

ما مکتب شش امامی هم داریم اما کسی که امام رضا علیه السلام را قبول داشته باشد یعنی دوازده امام را قبول دارد لذا می گویند این عبارت بشرطها و شروطها خود امام رضا علیه السلام است.

یکی از ویژگی های امام رضا علیه السلام در همین احیاء علم این است که می گویند امام گفته ها و فرمایشات ائمۀ پیشین را تبیین می فرمودند. بسیاری از مناظراتی که در دربار مأمون برگزار شد، امام با استفاده از روایات و احادیثی که در زمان قبل از خودشان توسط ائمه علیهم السلام گفته شده بود به جنگ آنها می آمدند. آنقدر دورۀ امام رضا علیه السلام دورۀ عقل گرایی شد که یکی از مورخین مصری به نام دکتر طه حسین می گوید آنقدر افراط در عقل گرایی بود که وحی را باطل می دانستند و می گفتند این پیشرفت و کمال انسان ماحصل عقل گرایی انسان است نه معنویتش. طه حسین در کتابش می گوید همین عقل گرایی افراطی بود که درهای اختلاف را به روی مسلمانان گشود.

دورۀ امام رضا علیه السلام دوره ای بود که در امتحان علویان برخی مردود شدند. گروهی امام را بخاطر پذیرفتن ولیعهدی مورد اعتراض قرار دادند و در سه نوبت نقشۀ قتل امام را همین علویان کشیدند. هر جمعیتی به استنادهای واهی عقل خود استناد می کرد و به این وسیله در دورۀ امام رضا علیه السلام است که فرقه های مسلمانان از هفتاد عدد هم عبور کرد. امام رضا علیه السلام در این برهه ورود پیدا می کنند و مناظره های زیبایی را انجام دادند.

امام رضا علیه السلام در بخش مهمی از دوره ای که در ایران هستند دو اتفاق بزرگ دیگری هم رقم می زنند. اول اینکه با ورود امام رضا علیه السلام یک جریان علمی و فرهنگی در ایران آغاز می شود و پایگاه اصلی برای شیعه اتفاق می افتد. وقتی امام رضا علیه السلام وارد ایران شدند به تبع ایشان بنی الزهرا هم وارد ایران شدند. شاید آن زمان کسی متوجه نمی شد و درک آن سخت بود ولی امروز مشخص شده است که هر امامزاده ای در هر گوشه ای یک پایگاه مهم شیعه است. امروز ایران به عنوان مهم ترین پایگاه شیعی تحت امر حضرت بقیة الله در جهان تداعی می شود.

امام رضا علیه السلام اصل ولایت، به معنای مهم ترین رکن سعادت بشر را به صورت عام برای مردم بیان کردند.

امام رضا علیه السلام وقتی در منزلشان سفرۀ نهاری پهن می کردند همۀ اهل خانه را کنار این سفره می نشاندند و خودشان آخر از همه بر سر سفره می آمدند. رفتار امام رضا علیه السلام در مرو خیلی از آداب زندگی را نشان می داد. اولین کسی که روضه را به این سبک از ابتدای محرم و عزاداری و عاشورا آغاز کرد امام رضا علیه السلام بود که در منزل خودشان در مرو آن را مرسوم کردند و در سراسر دنیا از آن تقلید کردند، این سبک عزاداری برای امام رضا علیه السلام می باشد.

امام رضا علیه السلام در دوران خود به شدت مراقبت کردند که افکار انحرافی در بین جوامع شیعی نفوذ پیدا نکند. یکی از مهم ترین کارهایی که امام رضا علیه السلام برای ما انجام داد شناخت ما نسبت به حضرت بقیة الله عجل الله تعالی بود.

پی نوشت: