روایت امیرالمؤمنین (ع) از شوخی های پیامبر اکرم (ص)

و حضرت علی فرمود: "کان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: لیسر الرجل من اصحابه اذا راه مغموما بالمداعبه / رسول خدا هرگاه یکی از اصحاب خود را اندوهگین می دید او را با شوخی و مزاح خوشحال می کرد." و در حدیث دیگری از امام صادق (ع) آمده است: پیامبر خدا مزاح می کرد ولی جز حق سخنی نمی گفت.

یکی از بسترهای مهم فرهنگ نشاط اجتماعی،  برخورداری از روحیه بذله گویی و شوخی در میان شهروندان است. شهروندانی که بتوانند از این عینک به روابط خود با دیگران و آنچه بر آن ها می گذرد نگاهی بیندازند. آدم هایی که منعطف باشند و منتقدان و مخالفان خود را هم با روحیه غیر منعطف از خود نرانند اما از آن سو نکته ای که وجود دارد این است که نگاه بزرگان دینی ما به روحیه بذله گویی و شوخ طبعی چیست؟ گاهی تصورات ما از بزرگان دینی ممکن است در این باره صحیح نباشد اما واقعیت آن است که بزرگان و اولیا و معصومین ما در عین حال که حد و مرزی برای بذله گویی و شوخ طبعی قائل بودند اما از این روحیه نمی گریختند و به نوعی مروج این روحیه هم بودند.

آیت الله محمدرضا مهدوی کنی در کتاب "اخلاق عملی" فصلی را به بذله گویی و مزاح اختصاص می دهند و می نویسند: بذله گویی و مزاح یکی از مصادیق حسن سلوک است ولی باید توجه داشت که از جمله آفات زبان که مانند دیگر آفات آن، آثار سو و عواقب خطرناک به دنبال دارد مزاح و شوخی است. به همین جت در آداب دینی برای مزاح و شوخ طبعی حد و مرز مشخص شده است که اگر از آن حد تجاوز کند، آثار نامطلوبی به بار خواهد آورد. بنابراین انسان باید مالک زبان خود باشد و هنگام مزاح و شوخی، بُعد مثبت و منفی آن را در نظر بگیرد و حتی الامکان از بذله گویی بپرهیزد که هر سخن جایی و هر نکته مقامی دارد زیرا اگر کسی زندگی خود را با شوخی و بذله گویی سپری کند، در مزاح کردن به حد افراط کشیده شود به تدریج در اثر عادت به مزاح در برخورد با مسایل با اهمیت نیز جدی نخواهد بود و کسی که در زندگی و در برابر وظایف خود احساس مسئولیت نکند، نمی تواند به حال خود و اجتماع مفید باشد. بدیهی است کسی که روح شوخی و مزاح بر او غلبه کند حس واقع بینی را از دست می دهد و آن گونه که باید حقایق را درک نمی کند و دیگران نیز مطالب او را جدی تلقی نمی کنند.

رسول خدا فرمود: من مزاح می کنم اما جز حق نمی گویم

وی در ادامه این فصل با طرح این پرسش که آیا مزاح مطلقا ناپسند است؟ روش پیامبر (ص) و ائمه معصومین (ع) چگونه بوده است؟ آیا برای مزاح در تعالیم دینی بعد مثبتی هم دیده می شود؟ در پاسخ به این پرسش ها اشاره می کنند: آنچه از مجموعه آثار رسیده از ائمه معصومین (ع) استفاده می شود این است که مزاح و شوخی تا حدی مطلوب است زیرا پیشوایان دینی ما به طور مطلق از مزاح نهی نکرده اند بلکه شوخ طبعی را به صورت نسبی و در شرایط خاص ستوده اند و حتی خود آن بزرگواران گاهی مزاح می کردند. چنانچه رسول خدا فرمود: "انّی لامزح و لا اقول الا حقّا / من مزاح می کنم ولی سخنی جز حق نمی گویم."

شخصی به نام معمر بن خلاد  می گوید: از امام هشتم علی بن موسی الرضا پرسیدم:  قربانت شوم اگر کسی در میان جمعیتی باشد که هنگام سخن گفتن با یکدیگر شوخی می کنند و می خندند،  وظیفه او چیست؟ فرمود: باکی نیست تا زمانی که .... نباشد. و من گمان دارم که مقصود حضرت فحش بود. یعنی در صورتی که مزاح و شوخی توأم با فحش و ناسزا نباشد، اشکال ندارد. سپس فرمود: رسول خدا (ص) این گونه بود که مرد اعرابی خدمت آن حضرت می رسید و برای ایشان هدیه ای می آورد و همان جا می گفت بهای هدیه ای را بپردازید و رسول خدا (ص) می خندید. و هرگاه اندوهگین می شد می فرمود: آن مرد چادرنشین چه شد؟ ای کاش نزد ما می آمد.

شخص دیگری می گوید که امام صادق (ع) فرمود: هیچ مؤمنی نیست جز این که در او دُعابه هست. عرض کردم دُعابه چیست؟ فرمود: مزاح. امام باقر علیه السلام هم فرمود: "ان الله عزوجل یحب المداعب فی الجاعه بلا رفث / خداوند انسان شوخ طبع را دوست می دارد به شرط آن که از گناه و ناسزاگویی بپرهیزد."

با شوخی برادر دینی ات را خوشحال کن

اما این معلم اخلاق در ادامه این فصل از کتاب به روش پیامبر و ائمه معصومین در بذله گویی و شوخی می پردازد و به این نکته تصریح می کند که: رسول گرامی اسلام و ائمه معصومین نیز مزاح می کردند و مردم را نیز به آن ترغیب می نمودند، چنان که امام صادق علیه السلام به شخصی فرمود: "کیف مداعبه بعظکم بعضا؟ قلت قلیل: قال فلا تفعلوا فان المداعبه من حسن الخلق و انک لتدخل بها السرور علی اخیک و لقد کان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یداعب الرجل یرید ان یسره / آیا با یکدیگر مزاح می کنید؟ آن مرد گفت: کم مزاح می کنیم. امام فرمود: این طور نباشید زیرا شوخی نشانه خوش خلقی است و به وسیله شوخی، برادر دینی خود را خوشحال می کنی. سپس فرمود: رسول خدا (ص) برای این که کسی را خوشحال کند با او مزاح می کرد."

و حضرت علی فرمود: "کان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: لیسر الرجل من اصحابه اذا راه مغموما بالمداعبه / رسول خدا هرگاه یکی از اصحاب خود را اندوهگین می دید او را با شوخی و مزاح خوشحال می کرد." و در حدیث دیگری از امام صادق (ع) آمده است: پیامبر خدا مزاح می کرد ولی جز حق سخنی نمی گفت.

/1102101305