چرا رسول اکرم(ص) تا این حد به فراگیری علم و توسعه دانش توصیه می‌کردند؟
توسعه علوم اسلامی و رسیدن به تمدن غنی دینی که دغدغه ائمه هدی(ع) برای هدایت بشر بود، یکی از مطالبات جدی است که بارها از سوی رهبر فرزانه انقلاب اسلامی مورد تأکید واقع شده است. برای تبیین جایگاه تولید علوم اسلامی با حجت الاسلام والمسلمین دکتر ناصر رفیعی محمدی، استاد اخلاق و معارف اسلامی گفت و گو کرده ایم که در ادامه می‌خوانید.
جناب آقای دکتر رفیعی! یکی از مباحث مهمی که رهبر انقلاب بر آن تأکید داشته و دارند، توسعه علوم اسلامی و تولید علم است، از نگاه شما چه آرمانی پشت این همه تأکید وجود داشته است؟
همان‌طور که می‌دانید، توسعه علوم و رسیدن به تمدن و فرهنگ مبتنی بر دین، هدفی است که از سوی همه انبيای الهي مورد توجه بوده و این رویه تا ظهور اسلام نیز دنبال شده است، چنانکه می‌بینیم پیامبر اکرم(ص) از ابتدای صدر اسلام همواره بر علم آموزی و توسعه علم در میان مردم جامعه تأکید داشته اند و آن حضرت در روایتی بصراحت فرمودند، به دنبال کسب علوم و دانش باشید و علم بیاموزید، حتی اگر در چین باشد.
چرا رسول اکرم(ص) تا این حد به فراگیری علم و توسعه دانش توصیه می‌کردند؟
به نکته خوبی اشاره کردید؛ زیرا پایه‌های یک تمدن الهي و اسلامی در زمان حیات آن بزرگوار چیده شد و ایشان توسعه علوم اسلامی را به عنوان رکن تمدن سازی می‌دانستند که همه آحاد بشر را به سمت و سوی معنویت، اخلاق مداری و زندگی همراه با تعقل رهنمون می‌شود.
در چنین شرایطی، جامعه سرشار از بالندگی و ترقی خواهد بود و همواره در برابر هرزگی‌های وارداتی جوامع دیگر، استوار و پایدار می‌ماند و مردم آن جامعه به سمت تعالی در حرکت خواهند بود. اندیشه الهی حضرت رسول(ص) و تأکید ایشان بر تولید علوم اسلامی نشان دهنده این است که جامعه اسلامی باید از تجدد، بی هویتی و مدرنیته‌های بی محتوا دور باشد و این مهم میسر نمی‌شود، مگر اینکه مردم جوامع اسلامی با تولید علم به سمت استقلال فکری پیش بروند و وابسته دشمن نباشند.
رسیدن به تولید علوم ارزشمند دینی و حرکت در مسیر تمدن غنی اسلامی، نیازمند چه پیش فرض‌هایی است؟
خودباوری و نوآوری دو پیش فرض و شاخصه تولید علوم دینی هستند و همه مسلمانان باید با خودباوری و درک عمیق از توانایی‌ها و داشته‌های فکری خود، به سمت تولید علم و نوآوری در علوم دینی بروند و این مهم محقق نمی‌شود، مگر با همفکری و وحدت و روحیه جمعی و در چنین شرایط تمدن غنی اسلامی در جامعه دینی محقق می‌شود. تمدنی که از صدر اسلام تا امروز، مرزهای جهانی و سرزمین‌های گوناگون را درنوردیده و نام اسلام را در نقاط دور و نزدیک بر سر زبان‌ها نگه داشته است. جالب اینکه دشمنان اسلام از زمان بعثت نبوی تا امروز، همواره در پی مأیوس کردن مسلمانان بودند، اما ما امتی هستیم که همواره با اتکای به خدا و خودباوری تمدن دینی خود را حفظ کرده ایم و تحقیر، فریفتگی و مادی نگری دشمنان تأثیری در اندیشه دینی مان نداشته است. چنانکه از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی ایران اسلامی، همواره آماج تحریم‌ها، نیرنگ‌ها و تنگناهای دشمنان بوده، اما این همه فشار نه تنها عزم راسخ ملت را کمرنگ نکرد، بلکه ما در زمینه تولید علم در برخی علوم باز هم از سایر کشورهایی که طعم تحریم را نچشیده اند نیز جلوتریم و این یعنی خودباوری دینی و ایستادن در برابر خواسته و مطالبه.
برای تبیین نوآوری علمی در حوزه علوم اسلامی توجه به چه نکاتی ضروری است؟
نوآوری یعنی دنباله رو دیگران نبودن و ایده‌های جدید ارایه کردن. لازمه تولید علم و نوآوری در علوم اسلامی، چشم بستن بر ایده‌های دیگران است؛ یعنی با اتکا به تفکر و تلاش خودمان دست به تولید علم بزنیم. اما اینکه نوآوري در چه گستره‌اي بايد اتفاق بيفتد، تابع اين نکته است كه ما مقصد خود را چگونه تعريف مي‌كنيم. اگر به دنبال اين باشيم كه در درون مفاهيم و فرهنگ حاكمي كه ناشي از تمدن غربي است، جايگاه خود را افزايش بدهيم، بی‌تردید راه به جایی نخواهیم برد، زیرا باز هم مصرف کننده و دنبال رو هستیم. ما باید مانیفست علمی برای همه جهان داشته باشیم و نگاه تازه ما در تولید علم مورد توجه همه جهانیان قرار بگیرد، چنانکه دانشمندان مسلمان در قرن‌های متمادی این مسیر را طی کردند و هنوز هم دانشگاه‌های غربی از دستاوردهای علمی دانشمندان مسلمان تغذیه می‌کنند. امروز آثار علمی دانشمندان مسلمان در زمینه طب، نجوم، ریاضی و... در دانشگاه‌های غربی به عنوان مرجع علمی مورد استفاده قرار می‌گیرد و این افتخار بزرگی برای جامعه اسلامی است.
اگر بخواهیم نوآوری‌های جدید علمی مبتنی بر دین را عرضه کنیم، توجه به چه شاخصی ضروری است؟
چند شاخص مهم در این زمینه وجود دارد، اول اینکه توسعه علمی ما جهت داشته باشد؛ یعنی بندگی و تعبد الهی در آن حاکم باشد. نکته دوم اینکه قاعده و قانون نوآوری مشخص باشد و همه اهل علم از بلاد اسلامی بر سر آن موضوع علمی توافق کنند، به عبارت دیگر همه وحدت فکری داشته باشند و اگر نقایصی بود، با اشتراک نظر و بحث علمی دقیق آن نقایص را برطرف کنند. نکته سوم اینکه توسعه علم نیازمند نگاه تخصصی در همه حوزه‌هاست، بنابراین باید بنیان‌های تخصص گرایی علمی را توسعه دهیم تا متخصصان در تبادل نظر با یکدیگر آزادی عمل داشته باشند. نکته چهارم، ما را به این مسأله مهم رهنمون می‌شود که در خلق علوم نوآورانه به کارآمدی و
فایده مند بودن آن توجه کنیم. توسعه علمی که هیچ فایده ای برای بشر ندارد، ارزشی نخواهد داشت ضمن اینکه سیاهچاله ای خواهد بود که ابنای بشر را به سمت گمراهی هدایت می‌کند.
در نهایت اینکه افق توسعه علوم اسلامی را در گستره جهانی چطور ارزیابی می‌کنید؟
علوم اسلامی همان طور که از ابتدای بعثت نبوی جایگاه ارزشمند اسلام را در میان سرزمین‌های گوناگون معرفی کرد، باز هم در افق جهانی، این علوم اسلامی است که تا همیشه می‌درخشد و دانشمندان برجسته جهان از میان مسلمانان خواهند بود، چنانکه در گذشته‌های دور هم بودند. دانشمندانی چون ابن سینا، جابر بن حیان، ملاصدرا و... که علم، تعقل و دین را در هم آمیختند و پرچم اسلام به واسطه اندیشه‌های ناب آن‌ها به اهتزاز درآمد.
/1102101305