نکات مهم در هنگام دعا کردن
در آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت (ع) شرایطی برای دعا بیان شده است، چنانکه بعضی از این شرایط باید قبل از انجام دعا بوجود آمده باشد و برخی از آن ها باید در هنگام دعا و مناجات با پروردگار رعایت شود .
وارث : از آيات كتاب خدا و روايات كتابهاى معتبر استفاده مىشود كه دعاى مستجاب دعایى نيست كه هر كس در هر زمانى و بدون شرايط لازم دعا كند و هر چه از خدا بخواهد به اجابت رسد، دعا كننده بايد به شرايط بيان شده در معارف آراسته باشد و دعاى او هم دعاى صحيح و مناسب با شأن او و مصلحت دنيا و آخرتش باشد. از این رو لازم است تا فرد دعا کننده برا استجابت خواسته خود شرایطی مد نظر داشته باشد.
1. دعا کننده از روی بی‌خبری سخن نگوید، کلامی بر زبان نیاورد که با زبان دل او منافات داشته باشد و به حاجت خود بی‌اعتنا نباشد. در روایات آمده که خداوند، دعایی را که از دل غافل یا فراموش کار یا قساوت گرفته صادر شود، مستجاب نمی‌فرماید.
2. وقتی انسان از کسی توقع دارد که برای دفع بلاها به او کمک کند، باید در زمان راحت و رفاه نیز از او یاد کند، تا در هنگام بلاها، روی رفتن به سوی او را داشته باشد. همین گونه است در پیشگاه خدای تعالی. باید در زمان رفاه، خدا را فراموش نکنیم تا در زمان بلا، حاجت را برآورد. البته هیچ لحظه ای نیست که انسان، هزاران حاجت دنیایی و آخرتی به پیشگاه خدایش نداشته باشد، گرچه خودش از آن همه نیازها غافل باشد. امام صادق (ع) فرموده اند: کسی که پیش از نزول بلا همواره دعا کند، چون بلا نازل شود دعایش مستجاب است و ملائکه می‌گویند: این صدای آشنایی است و دعای او را از آسمان منع نمی‌کنند. اما کسی که پیش از نزول بلا، پیوسته دعا نکند، بعد از بلا دعایش مستجاب نیست و ملائکه گویند: ما این صدا را نمی‌شنویم.
3. کسی که به مخلوق عرض نیاز می‌کند، کارهایی مقبول طبع او انجام می‌دهد، تا حاجتش را برآورند. در درگاه خدا نیز، هر که عبادت و اطاعت کند، دعایش به اجابت نزدیکتر است. رسول خدا (ص) در این باره می فرمایند: دعا بدون عمل صالح، مانند تیر انداختن از کمان بدون زه است.
همچنین آمده است شخصی خدمت امام صادق (ع) عرض کرد: حق تعالی می‌فرماید: دعا کنید تا دعای شما را مستجاب گردانم. ولی ما دعا می‌کنیم و مستجاب نمی‌شود. حضرت فرمودند: خداوند تعالی می‌فرماید:
«به پیمان من وفا کنید تا به پیمان شما وفا کنم». به خدا سوگند، اگر شما به عهد خدا وفا کنید (عمل به او امر و ترک نواهی الهی) خداوند نیز به عهد خود وفا می‌کند (دعای شما را مستجاب می‌فرماید.
4. هر چه معرفت انسان از خدایش بیشتر باشد، دعایش به استجابت نزدیکتر است. امام صادق (ع) در پاسخ سؤالی پیرامون عدم استجابت بعضی از دعاها فرمودند: شما کسی را دعا می‌کنید که او را نمی‌شناسید.
آن حضرت در حدیثی دیگر بیان داشته اند: برای استجابت دعاها، باید انسان از تمام مردم مأیوس باشد و امیدی به غیر نداشته باشد. هر وقت خداوند، این حالت را در دل کسی یافت، حاجت او را به او عطا می‌فرماید.
5. اصرار و مبالغه در حاجت خواستن از بندگان -به جهت محدودیت امکانات و کمی حوصله آنها- زشت است. اما خداوند متعال، این گونه اصرار را دوست می‌دارد، به سبب وسعت لطف و رحمت بیکران الهی.
6. دعای پنهان، از ریا دورتر است و به اخلاص نزدیکتر. چنانکه امام رضا (ع)، یک دعای مخفی را از هفتاد دعای آشکار، بهتر می‌دانند. البته به مؤمنان توصیه شده که برای دعا، اجتماع کنند. امام صادق (ع) در این باره می فرمایند: دعای چهل نفر که با هم جمع شوند و دعا کنند، مستجاب است. حتی دعای یک نفر که چهل بار تکرار شود، مانند دعای چهل نفر، مستجاب است. از این رو، امام باقر (ع) در هنگام دعا کردن، زنان و کودکان را گرد می‌آورد. حضرتش دعا می‌کرد و آنان «آمین» می‌گفتند.
7. رعایت اوقات خاص و مکانهای مخصوص، که در استجابت دعاها دخیل است و ائمه‌ی اطهار (ع) ما را به آن امر فرموده‌اند. مانند این زمان ها: نزول باران، اول وقت ظهر، نماز وتر، هنگام تلاوت قرآن وقت اذان، سحرگاه، بین الطلوعین، بعد از نمازهای واجب، ظهر جمعه، نزدیک به غروب آفتاب در روز جمعه، در حالت سجده.
8. تضرع و اظهار خشوع در هنگام دعا و گریه کردن یا خود را به شکل گریه در آوردن.
9. رسیدگی به نیازهای فقرا و مساکین -تا حد قدرت و امکان- پیش از دعا کردن.
10. دعاها را به شکل عام بیان کند، دیگران را در دعای خود شریک سازد و دعا را مخصوص خود نداند. در برخی روایات، دعای انسان برای چهل مؤمن قبل از دعا برای شخص خود ذکر شده است و نیز دعای انسان برای فردی مؤمن در غیاب او را مستجاب دانسته اند.
11. حمد خدا و ستایش او و بیان نعمت‌های الهی و شکر آنها را قبل از دعا انجام دهد، چنانکه خداوند تعالی در سوره حمد، به ما تعلیم فرموده که ابتدا حمد او گوییم و از عظمت او یاد کنیم، آنگاه حاجت خود را بخواهیم (اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ). حمد الهی، سبب افزون شدن نعمت‌ها بر انسان است. لذا در بعضی روایات، «الحمدلله» را بهترین دعا دانسته‌اند. به همین دلیل، استغفار از گناهان نیز به عنوان مقدمه دعا و عرض حاجت به درگاه خدای بزرگ، ذکر شده است.
12. صلوات بر محمد و آل محمد را در اول و آخر دعای خود بگوید. زیرا که این دعا، از هر کسی در هر حالتی مستجاب است و خداوند، کریم تر از آن است که درخواست اول و آخر کسی را قبول کند، اما دعای وسط این‌ها را مستجاب ندارد. نکته بسیار مهم، آن است که به همان میزان که صلوات بر محمد و آل محمد وسیله قرب انسان به درگاه الهی است، صلوات فرستادن بر پیامبر خاتم، بدون یاد کردن از اهل بیت حضرتش وسیله دور شدن از رحمت الهی است و انسان را مشمول کینه و دشمنی خدای تعالی قرار دهد و درهای خیر را بر روی انسان می‌بندد.
1. دعا کننده از روی بی‌خبری سخن نگوید، کلامی بر زبان نیاورد که با زبان دل او منافات داشته باشد و به حاجت خود بی‌اعتنا نباشد. در روایات آمده که خداوند، دعایی را که از دل غافل یا فراموش کار یا قساوت گرفته صادر شود، مستجاب نمی‌فرماید.
2. وقتی انسان از کسی توقع دارد که برای دفع بلاها به او کمک کند، باید در زمان راحت و رفاه نیز از او یاد کند، تا در هنگام بلاها، روی رفتن به سوی او را داشته باشد. همین گونه است در پیشگاه خدای تعالی. باید در زمان رفاه، خدا را فراموش نکنیم تا در زمان بلا، حاجت را برآورد. البته هیچ لحظه ای نیست که انسان، هزاران حاجت دنیایی و آخرتی به پیشگاه خدایش نداشته باشد، گرچه خودش از آن همه نیازها غافل باشد. امام صادق (ع) فرموده اند: کسی که پیش از نزول بلا همواره دعا کند، چون بلا نازل شود دعایش مستجاب است و ملائکه می‌گویند: این صدای آشنایی است و دعای او را از آسمان منع نمی‌کنند. اما کسی که پیش از نزول بلا، پیوسته دعا نکند، بعد از بلا دعایش مستجاب نیست و ملائکه گویند: ما این صدا را نمی‌شنویم.
3. کسی که به مخلوق عرض نیاز می‌کند، کارهایی مقبول طبع او انجام می‌دهد، تا حاجتش را برآورند. در درگاه خدا نیز، هر که عبادت و اطاعت کند، دعایش به اجابت نزدیکتر است. رسول خدا (ص) در این باره می فرمایند: دعا بدون عمل صالح، مانند تیر انداختن از کمان بدون زه است.
همچنین آمده است شخصی خدمت امام صادق (ع) عرض کرد: حق تعالی می‌فرماید: دعا کنید تا دعای شما را مستجاب گردانم. ولی ما دعا می‌کنیم و مستجاب نمی‌شود. حضرت فرمودند: خداوند تعالی می‌فرماید:
«به پیمان من وفا کنید تا به پیمان شما وفا کنم». به خدا سوگند، اگر شما به عهد خدا وفا کنید (عمل به او امر و ترک نواهی الهی) خداوند نیز به عهد خود وفا می‌کند (دعای شما را مستجاب می‌فرماید.
4. هر چه معرفت انسان از خدایش بیشتر باشد، دعایش به استجابت نزدیکتر است. امام صادق (ع) در پاسخ سؤالی پیرامون عدم استجابت بعضی از دعاها فرمودند: شما کسی را دعا می‌کنید که او را نمی‌شناسید.
آن حضرت در حدیثی دیگر بیان داشته اند: برای استجابت دعاها، باید انسان از تمام مردم مأیوس باشد و امیدی به غیر نداشته باشد. هر وقت خداوند، این حالت را در دل کسی یافت، حاجت او را به او عطا می‌فرماید.
5. اصرار و مبالغه در حاجت خواستن از بندگان -به جهت محدودیت امکانات و کمی حوصله آنها- زشت است. اما خداوند متعال، این گونه اصرار را دوست می‌دارد، به سبب وسعت لطف و رحمت بیکران الهی.
6. دعای پنهان، از ریا دورتر است و به اخلاص نزدیکتر. چنانکه امام رضا (ع)، یک دعای مخفی را از هفتاد دعای آشکار، بهتر می‌دانند. البته به مؤمنان توصیه شده که برای دعا، اجتماع کنند. امام صادق (ع) در این باره می فرمایند: دعای چهل نفر که با هم جمع شوند و دعا کنند، مستجاب است. حتی دعای یک نفر که چهل بار تکرار شود، مانند دعای چهل نفر، مستجاب است. از این رو، امام باقر (ع) در هنگام دعا کردن، زنان و کودکان را گرد می‌آورد. حضرتش دعا می‌کرد و آنان «آمین» می‌گفتند.
7. رعایت اوقات خاص و مکانهای مخصوص، که در استجابت دعاها دخیل است و ائمه‌ی اطهار (ع) ما را به آن امر فرموده‌اند. مانند این زمان ها: نزول باران، اول وقت ظهر، نماز وتر، هنگام تلاوت قرآن وقت اذان، سحرگاه، بین الطلوعین، بعد از نمازهای واجب، ظهر جمعه، نزدیک به غروب آفتاب در روز جمعه، در حالت سجده.
8. تضرع و اظهار خشوع در هنگام دعا و گریه کردن یا خود را به شکل گریه در آوردن.
9. رسیدگی به نیازهای فقرا و مساکین -تا حد قدرت و امکان- پیش از دعا کردن.
10. دعاها را به شکل عام بیان کند، دیگران را در دعای خود شریک سازد و دعا را مخصوص خود نداند. در برخی روایات، دعای انسان برای چهل مؤمن قبل از دعا برای شخص خود ذکر شده است و نیز دعای انسان برای فردی مؤمن در غیاب او را مستجاب دانسته اند.
11. حمد خدا و ستایش او و بیان نعمت‌های الهی و شکر آنها را قبل از دعا انجام دهد، چنانکه خداوند تعالی در سوره حمد، به ما تعلیم فرموده که ابتدا حمد او گوییم و از عظمت او یاد کنیم، آنگاه حاجت خود را بخواهیم (اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ). حمد الهی، سبب افزون شدن نعمت‌ها بر انسان است. لذا در بعضی روایات، «الحمدلله» را بهترین دعا دانسته‌اند. به همین دلیل، استغفار از گناهان نیز به عنوان مقدمه دعا و عرض حاجت به درگاه خدای بزرگ، ذکر شده است.
12. صلوات بر محمد و آل محمد را در اول و آخر دعای خود بگوید. زیرا که این دعا، از هر کسی در هر حالتی مستجاب است و خداوند، کریم تر از آن است که درخواست اول و آخر کسی را قبول کند، اما دعای وسط این‌ها را مستجاب ندارد. نکته بسیار مهم، آن است که به همان میزان که صلوات بر محمد و آل محمد وسیله قرب انسان به درگاه الهی است، صلوات فرستادن بر پیامبر خاتم، بدون یاد کردن از اهل بیت حضرتش وسیله دور شدن از رحمت الهی است و انسان را مشمول کینه و دشمنی خدای تعالی قرار دهد و درهای خیر را بر روی انسان می‌بندد.
منابع:
1-قرآن کریم، سوره مومن، آیه 60؛ سوره بقره، آیه 40.
2-مجلسی، بحارالانوار، ج 93: 304، 312، 314، 372، 374، 368 384.
3-طبرسی، مشکاة الانوار: 177.
4-فریدونی، درس‌هایی از زندگانی امام رضا(ع):42-48.
/1102101305