توصیه های زیبای آیت الله سیستانی به جوانان
دوست دارم اين جوانان عزيز را كه براي من همچون جانم و خانواده خودم اهميت دارند به هشت امر توصيه كنم كه تمام سعادت دنيا و آخرت و خلاصه پيام هاي الهي به بندگان خود و چكيده پندهاي حكما و بندگان صالح خداوند و تجربه هاي بنده در آن نهفته است.
وارث: اين مرجع شيعه در پاسخ به نامه جمعي از جوانان كه از معظم له درخواست نصيحت كرده بودند، توصيه هايي ارزشمند را مرقوم داشتند كه ترجمه متن نامه جوانان و پاسخ معظم له در زير مي آيد.
بسم الله الرحمن الرحيم
سلام و درود ما به مرجع ديني اعلا، آيت الله العظمي سيد علي حسيني سيستاني دام ظله الوارف.
ما جمعي از جوانان دانشگاهي فعال در زمينه اجتماعي هستيم كه از شما تقاضا مي كنيم توصيه ها و نصايحي را كه در اين روزها براي ما مفيد مي دانيد و بيانگر نقش جوانان و وظيفه آنها مي باشد و ديگر نصايحي كه به نظر شما براي ما مفيد است براي ما بيان بفرماييد.
جمعي از جوانان دانشگاهي و فعالان اجتماعي
پاسخ آيت الله سيستاني به نامه جوانان
بسم الله الرحمن الرحيم
الحمد لله رب العالمين و الصلاة والسلام علي محمد و آله الطاهرين
السلام عليكم و رحمة الله وبركاته
دوست دارم اين جوانان عزيز را كه براي من همچون جانم و خانواده خودم اهميت دارند به هشت چيز توصيه كنم كه تمام سعادت دنيا و آخرت و خلاصه پيام هاي الهي به بندگان خود و چكيده پندهاي حكما و بندگان صالح خداوند و تجربه هاي بنده در آن نهفته است:
اعتقاد به خداوند و آخرت
اول: اعتقاد واقعي به خداوند سبحان و آخرت. مواظب باشيد كسي از شما در اين اعتقاد و باور كوتاهي نكند كه دلايل محكمي بر آن موجود است و انسان اگر تامل كند مي بيند هر موجودي در اين جهان نشان از آفريننده اي توانا و بزرگ دارد و خداوند متعال از طريق پيام آوران خود اين پيام را به ما رسانده و براي ما روشن ساخته كه حقيقت اين زندگي صحنه مسابقه اي است تا بندگان خود را بيازمايد كه كداميك نيكوكارتر هستند. پس كسي كه به خداوند و روز آخرت ايمان و توجه نداشته باشد از معنا و هدف و غايت زندگي غفلت ورزيده و راه را گم كرده. از اين رو هركدام از شما بايد ببيند اين اعتقاد او چگونه است و به آن اهميت بسيار بدهد و تلاش كند اين اعتقاد را در جان خود تقويت كند و همواره به آن متوجه باشد و نسبت به آن بصيرت داشته باشد كه نتايج پر بركتي خواهد داشت.
اگر انسان در دوره اي از جواني خود دچار ضعف در دين يا كوتاهي در انجام واجبات شد و سرگرم لذت ها شد، نبايد ارتباط خود را با خداي متعال قطع كند تا مبادا بازگشت براي او دشوار شود و بداند كه اگر انساني در حال قدرت و عافيت مغرور شود و از خداوند سبحان غافل شود، بالاخره هنگام ناتواني و ضعف به سوي خداوند باز خواهد گشت پس چه بهتر كه هنگام قدرت نيز تامل كند و متوجه باشد كه اين روزها سپري مي شود و روزي ضعف و ناتواني و پيري و بيماري به سراغ او خواهد آمد.
همچنين انسان بايد مراقب باشد تحت تاثير برخي شبهات در مباني ثابت دين خود ترديد نكند و در اين زمينه بر افكار و انديشه هاي ناپخته و ناسنجيده اعتماد نكند و به لذت ها و زرق وبرق دنيا دل خوش نكند و از اينكه مي بيند برخي از دين براي منافع شخصي خود بهر مي برند، در دين خود ضعيف نشود كه حق با انسان ها قياس نشود، بلكه انسان ها بايد با حق سنجيده شوند.
آراستگي به اخلاق نيكو
دوم: آراستگي به اخلاق نيكو؛ اخلاق نيكو همه فضائل همچون حكمت، بردباري، مدارا، تواضع، تدبير و صبر را در بر دارد و از مهم ترين اسباب سعادت دنيا و آخرت به شمار مي رود و نزديك ترين مردم به خداوند سبحان و پرحاصل ترين آنها در روز تنگدستي در پيشگاه خداوند متعال كسي است كه خوش اخلاق تر باشد؛ چرا كه هركس خود را به قومي شبيه سازد رفته رفته از آنها مي شود و اين گونه تلاش نيز نزد خداوند پاداش بيشتري خواهد داشت تا كسي كه بنا بر طبيعت خود اين ويژگي ها را داشته باشد.
تلاش براي فراگيري حرفه و تخصص
سوم: تلاش براي فراگيري شغل و حرفه و كسب تخصص كه در آن بركات زيادي وجود دارد و مي تواند بخشي از وقت خود را در آن صرف كند و مخارج خود و خانواده اش اش را تامين كند و كارهاي خير انجام دهد و تجربياتي به دست بياورد و مال حلال به دست بياورد؛ چرا كه هر گاه مالي با رنج و مشقت به دست بيايد، گواراتر خواهد بود و بركت بيشتري خواهد داشت و خداوند متعال نيز انسان پرتلاش و كاري را دوست دارد و از انسان بيكار و تنبل و سربار ديگران كه وقت خود را با بازي و بيهودگي مي گذراند بيزار است، پس مراقب باشيد جواني شما بدون يادگيري مهارت و تخصص نگذرد؛ چراكه خداوند متعال به جوانان يك انرژي روحي و جسمي عطا كرده تا با اين انرژي سرمايه زندگي خود را تامين كنند، پس مراقب باشيد اين انرژي بيهوده به هدر نرود.
بهتر است هركدام از شما سرگرم يادگيري يك حرفه و تخصص شويد و در آن استاد و متبحر شويد و در اين زمينه كسي بهانه نياورد كه نمي توانم يا نمي دانم؛ چراكه مي توانيد به اهل خبره و دانايان رجوع كنيد كه آنها از شما داناتر و با تجربه تر هستند و در اين زمينه هركدام از شما بايد وظيفه خود را با علاقه و پشتكار انجام دهد و تمام هم و غم او جمع كردن پول از هر راه ممكن نباشد كه مال حرام بركت ندارد و هركس مالي را از راه حرام جمع كند، چه بسا خداوند او را به بلايي گرفتار سازد كه ناچار شود آن مال را در آن راه خرج كند و چنين مالي موجب ثروت و بي نيازي انسان در دنيا نخواهد شد و در آخرت نيز وبال او خواهد بود.
هركدام از شما بايد وجدان خود را بين خود و ديگران داور كند و براي ديگران به گونه اي كار كند كه دوست دارد براي خودش كار كنند و به ديگران نيكي كند همان گونه كه دوست دارد ديگران نيز با او نيكي كنند و موازين اخلاقي را در كار خود رعايت كند و كاري انجام ندهد كه از فاش شدن آن شرم داشته باشد و بداند كه او در كاري كه انجام مي دهد، امانتدار ديگران است پس بايد براي ديگران خير بخواهد و از خيانت بپرهيزد و بداند كه خداوند متعال ناظر است و دير يا زود سزاي او را خواهد داد و خيانت و نيرنگ از بدترين و بدفرجام ترين كارها نزد خداوند متعال مي باشد.
البته پزشكان بايد به اين نصيحت ها توجه بيشتري داشته باشند، زيرا آنها با جان و جسم مردم سر و كار دارند و بايد كاملا مراقب و هوشيار باشند تا كاري نكنند كه عاقبت ناگواري براي آنها داشته باشد كه فردا نزديك است.
خداوند سبحان فرمود: «وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفِينَ (1) الَّذِينَ إِذَا اكْتَالُوا عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ (2) وَإِذَا كَالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ (3) أَلَا يَظُنُّ أُولَئِكَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ»: (واي بر كم فروشان. آنان كه چون از مردم پيمانه مي گيرند آن را پر كنند. و چون براي مردم پيمانه مي گيرند كم مي گذارند. آيا آنها گمان نمي كنند كه روزي برانگيخته مي شوند).
و از پيامبر(ص) روايت شده كه فرمود: «إنّ الله تعالى يحبّ إذا عمل أحدكم عملاً أن يتقنه»: (خداوند متعال دوست دارد هركس كاري انجام مي دهد آن را به بهترين شكل ممكن انجام دهد).
دانشجويان و اساتيد هم بايد در مورد تخصص هاي خود به ويژه پزشكي مراقب باشند تا دانش و روش درمان آنها به روز باشد. آنها وظيفه دارند علوم جديد رشته خود را از طريق مقالات علمي و يافته هاي جديد دانشمندان پيگيري كنند و در مراكز علمي به رقابت بپردازند و هرگز به خود اجازه ندهند تا هميشه شاگرد ديگران و مصرف كننده ابزار و تجهيرات ديگران باقي بمانند، بلكه خود آنها هم بايد در توليد دانش سهيم باشند همانگونه كه پدران آنها نيز پيشگامان علم و دانش در گذشته بوده اند و هيچ امتي از شما به علم و دانش سزاوارتر نيست، پس استعدادهاي نهفته در جوانان و نوجوانان را دريابيد و حتي اگر اين افراد از اقشار ضعيف باشند به آنها كمك كنيد همان گونه كه به فرزندان خود كمك مي كنيد تا اينكه آنها هم به درجات عالي علم و دانش برسند و شما هم از اجر و پاداش علم و تخصص آنها بهره مند شويد.
التزام به اعمال و اخلاق پسنديده و دوري از اعمال و اخلاق ناشايست
چهارم: التزام به اعمال و اخلاق پسنديده و دوري از اخلاق و اعمال ناپسند كه هيچ خير و سعادتي نيست مگر اينكه ريشه آن يك فضيلت باشد و هيچ شقاوتي نيست مگر اينكه ريشه آن يك رذيله است (به جز موارد امتحان الهي). خداوند متعال مي فرمايد: «وَمَا أَصَابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَيَعْفُو عَنْ كَثِيرٍ».
و از جمله صفات پسنديده محاسبه نفس، پاكدامني در نگاه و رفتار، راستگويي در گفتار و رفتار، صله رحم، امانتداري، وفاي به عهد، دورانديشي در راه حق و دوري از كارهاي ناشايست مي باشد.
و از جمله صفات ناپسند تعصبات بيجا، اقدامات هيجاني، بطالت، ريا، اسراف، ولخرجي، نارضايتي از بلا، بدرفتاري با ديگران، هدر دادن اموال، كفران نعمت، افتخار به گناه، همكاري با ديگران در ظلم است و اينكه دوست بدارد به خاطر كاري كه انجام نداده ستوده شود.
به دختران توصيه مي كنم پاكدامن باشند كه دختران و زنان به خاطر ظرافت خود بيش از ديگران در معرض ناگواري هاي ناشي از بي احتياطي هستند، پس مراقب باشند فريب احساسات لجام گسيخته را نخورند و به ورطه ارتباطات گذرا كشيده نشوند كه اين لذت ها مي گذرد، اما پيامدها و تبعات منفي آن باقي مي ماند.
دختران جز در مورد زندگي پايدار و ازدواجِ ضامنِ سعادت نبايد به چيزي بينديشند و چه خوب است كه يك زن متانت و وقار و حجاب خود را در جامعه و جريان زندگي و تحصيل خود حفظ كند.
اهتمام به ازدواج و تشكيل خانواده و بچه دار شدن
پنجم: اهتمام به تشكيل خانواده و ازدواج و بچه دار شدن بدون تاخير در اين كار؛ چراكه ازدواج موجب انس و خوشي انسان است و موجب مي شود در كار خود جديت داشته باشد و احساس مسئوليت كند و از انرژي خود بهره مفيد ببرد و باعث مي شود يك مرد از امور ناپسند و غير ضروري دور شود و در روايات نيز آمده هركس ازدواج كند نيمي از دين خود را حفظ كرده است و علاوه بر اينها ازدواج و تشكيل خانواده از سنت هاي لازم و فطري انسان است كه هركس از آن جدا شود گرفتار تنبلي و سستي مي شود و البته كسي نبايد در راه ازدواج از فقر و تنگدستي بترشد كه خداوند سبحان ازدواج را سببي از اسباب رزق و روزي قرار داده كه انسان ممكن است در ابتدا به آن توجه نداشته باشد.
همچنين هنگام ازدواج به دين و اخلاق و ريشه طرف مقابل خود توجه كنيد و تمام توجه شما به زيبايي و ظاهر نباشد كه اين يك اشتباه است كه به زودي به آن پي خواهيد برد و در حديث نيز از ازدواج با يك زن فقط به خاطر زيبايي او نهي شده و مردد بايد بداند كه اگر با زني به خاطر دين و اخلاق او ازدواج كند در آن بركت خواهد بود.
همچنين دختران و اولياء آنها در امر ازدواج نبايد كاري را بر ازدواج و تشكيل خانواده ترجيح دهند كه ازدواج موجب آرامش در زندگي است و كار بيشتر شبيه به مستحبات است و ترك ازدواج به خاطر كار از حكمت به دور است و كسي كه از اين امر در جواني خود غفلت كند به زودي پشيمان مي شود و پشيماني نيز سودي نخواهد داشت و تجربه نيز اين را نشان داده است.
براي والدين نيز جايز نيست مانع ازدواج جوانان بشوند يا در اين راه مانع تراشي كنند و سنت ها و آداب و رسوم غير الهي را به جوانان تحميل نكنند و مهريه هاي سنگين تعيين نكنند و منتظر نمانند كه مثلا خواستگار سيد يا عموزاده بيايد كه اين كارها مفاسد بزرگي دارد كه والدين از آن بي خبرند و بايد بدانند كه خداوند سبحان به والدين فقط در جهت خيرخواهي براي فرزندان ولايت داده تا آنها را به خير و صلاح راهنمايي كنند و هركس زني را در راهي كه صلاح آن زن نباشد حبس كند مرتكب يك گناه دائمي شده كه همواره از آثار اين كار خود متضرر مي شود و دري از درهاي جهنم را به روي خود گشوده است.
خير رساندن و خدمت به مردم
ششم: تلاش براي نيكوكاري و خير رساندن به ديگران به ويژه در مورد ايتام و بيوه ها و محرومان و كارهاي عام المنفعه كه اين كارها موجب تقويت ايمان و پاك شدن دل و همچنين زكات نعمتي است كه انسان از آن بهره مند شده و اين كار نوعي برداشتن قدم خير و همكاري در راه نيكي و تقوا و امر به معروف و نهي از منكر بي كلام و موجب كمك به مسئولان در جهت حفظ نظام جامعه و خدمت به مردم و بهبود حال جامعه و موجب بركت دنيا و آخرت خواهد بود و خداوند سبحان نيز جامعه همدوش و يار و ياور هم را كه در آن هركس به برادران ديني خود توجه دارد دوست دارد.
خداوند متعال فرمود: « وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُواْ وَاتَّقَواْ لَفَتَحْنَا عَلَيْهِم بَرَكَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ »: (اگر اهالي شهرها و روستاها ايمان بياورند و تقوا داشته باشند بركات آسمان را بر آنها مي گشاييم).
و فرمود: « إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ »: (خداوند وضعيت قومي را تغيير نمي دهد مگر اينكه آنها خودشان را تغيير دهند).
و پيامبر اسلام(ص) فرمود: «لا يؤمن أحدكم حتّى يحبّ لأخيه ما يحبّ لنفسه ويكره لأخيه ما يكره لنفسه»: (ايمان كسي كامل نيست مگر آنكه آنچه براي خودش دوست دارد براي برادرش دوست بدارد و آنچه براي خودش نمي پسندد براي برادرش نيز نپسندد).
همچنين پيامبر(ص) فرمود: « من سنّ سنة حسنة فله أجرها وأجر من عمل بها »: (هركس سنت نيكي را بنا نهد، از پاداش كار خود و كساني كه به آن سنت عمل كنند بهره مند مي شود).
هركس مسئوليت خود را به درستي انجام دهد
هفتم: اينكه هر انساني كه كار ديگران به او واگذار شده مسئوليت خود را به درستي انجام دهد؛ چه در زمينه خانواده و چه در جامعه. پس پدران بايد به مسئوليت خود در برابر فرزندان و همسر به درستي عمل كنند و از خشونت و سنگدلي و سخت گيري پرهيز كنند و حتي در جايي كه قاطعيت لازم است از خشونت بپرهيزند تا منافع خانواده و جامعه حفظ شود؛ چراكه برخورد قاطعانه لازم نيست حتما همراه آزار بدني و الفاظ زشت باشد، بلكه ابزارهاي تربيتي ديگري نيز در اين زمينه وجود دارد كه مي توان با مشاوره با كارشناسان از آنها در اين زمينه ها بهره برد و روش هاي خشن نيز غالبا نتيجه عكس مي دهد و موجب ريشه دار شدن آن رفتار منفي در شخص مورد نظر و شكسته شدن شخصيت او مي شود پس قاطعيتي كه همراه ظلم باشد خيري در آن نيست و نمي توان يك اشتباه را با اشتباه ديگر اصلاح كرد.
كسي كه كاري از جامعه را بر عهده گرفته بايد به آن اهتمام ورزد و براي مردم خير بخواهد و در آن كار به مردم خيانت نكند و از موقعيت خود براي تشكيل گروه و حزب در جهت تامين منافع شخصي و جمع اموال مشوك و مشتبه استفاده نكند و با حزب و گروه خود زمينه محروميت افراد شايسته از مناصب اجتماعي را فراهم نسازد، بلكه بايد براي همه مردم به صورت يكسان كار كند و از كار خود به عنوان وسيله اي براي رسيدن به منافع يا نزديك شدن به افراد استفاده نكند؛ چراكه دست يابي به حقوق خاص از طريق كاري كه وظيفه انسان است جايز نيست و اگر هم انسان مجبور بود ميان مراجعان خود يكي را ترجيح دهد بايد فرد ضعيف تر را ترجيح دهد، چون آن فرد چاره و حامي ديگري جز خداوند متعال براي رسيدن به حق خود ندارد.
همچنين شايسته نيست كسي براي توجيه كار خود از دين و مذهب سوء استفاده كند؛ چرا كه همين دين و مذهب از ما مي خواهند در كارهاي خود حق و انصاف و عدالت را رعايت كنيم و خداوند متعال مي فرمايد: « لقد أرسلنا رسلنا بالبينات وأنزلنا معهم الكتاب والميزان ليقوم الناس بالقسط »: (و ما پيامبران خود را با نشانه ها فرستاديم و به همراه آنها كتاب و ميزان فرو فرستاديم تا مردم به عدالت رفتار كنند). و امام عليه السلام فرمود: « إنّي سمعت رسول الله (صلّى الله عليه وآله) يقول في غير موطن : لنْ تُقَدَّسَ أُمَّةٌ لا يُؤْخَذُ لِلضَّعِيفِ فِيهَا حَقَّهُ مِنَ الْقَوِيِّ غَيْرَ مُتَعْتِعٍ »: (در مواضع متعدد از رسول خدا(ص) شنيدم كه فرمود: امتي پاكيزه نمي شود مگر اينكه حق ضعيف بدون لكنت زبان و ترس از قوي گرفته شود). و هركس جز اين رفتار كند دچار خيال پردازي بيهوده شده و نزديك ترين مردم به پيشوايان عدالت همچون پيامبر(ص) و امام علي(ع) و امام حسين(ع) كساني هستند كه بيشتر به سخنان اين پيشوايان عمل كنند و از سيره آنها پيروي كنند.
مسئولي كه امور مردم به وي سپرده شده شايسته است نامه امام علي(ع) به مالك اشتر را مطالعه كند و ببيند حضرت چگونه در اين نامه مباني عدالت و امانتداري را براي مالك بر مي شمارد و ازاين رو اين نامه براي مسئولان مفيد است و هركس متناسب با مسئوليت خود مي تواند از آن بهره ببرد و هرچقدر كه دايره مسئوليت كسي بزرگ تر باشد، رعايت دستورات اين نامه براي او واجب تر خواهد بود.
يادگيري و تجربه اندوزي در تمام مراحل زندگي
هشتم: هر انساني بايد در تمام مراحل زندگي از روحيه آموزش و يادگيري و افزايش دانايي و معرفت برخوردار باشد و در اعمال و رفتار و آثار و اتفاقات اطراف خود تامل كند تا هر روز بر ميزان معرفت و تجربه او افزوده شود؛ چراكه اين زندگي مدرسه اي با ابعاد مختلف است و عمق زيادي دارد كه انسان هيچ گاه از يادگيري و معرفت بي نياز نيست و در هر اتفاقي كه رخ مي دهد پند و عبرتي نهفته و در هر واقعه و اتفاقي پيامي موجود است كه براي كسي كه تامل و دقت كند روشن خواهد شد، پس انسان در زندگي خود هيچ گاه از علم آموزي و تجربه اندوزي بي نياز نيست تا اينكه خداوند را ملاقات كند و هرچقدر كه انسان بصيرت بيشتري داشته باشد مي تواند تجربيات و حقايق بيشتري را كشف كند. خداوند متعال مي فرمايد: « وَمَن يُؤْتَ الحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً »: (كسي كه به او حكمت داده شود از خير زيادي بهره مند شده) و به پيامبر خود فرمود: «وقل رب زدني علما»: (بگو خداوندا دانش مرا افزون كن).
ارتباط با سه كتاب ضروري است
همچنين براي انسان شايسته است با سه كتاب مانوس شود و با تامل و تفكر از آنها توشه بگيرد:
1. اولين كتاب كه در اولويت نيز هست كتاب قرآن است كه آخرين پيام خداي سبحان به سوي بندگان است كه به سوي آنها فرستاده تا گنجينه هاي نهفته عقول را با آن زير و رو كند و چشمه هاي حكمت را در جان انسان ها بجوشاند و به واسطه آن سختي دل ها را برطرف سازد. كتابي كه حوادث را با ضرب المثل ها بيان فرموده و از اين رو انسان نبايد از تلاوت اين كتاب غافل شود و هنگام تلاوت قرآن احساس كند كه گويي به سخن خداوند گوش مي دهد؛ چراكه قرآن پيام خداوند به سوي تمام بندگان است.
2. كتاب نهج البلاغه كه به طور كلي تبيين مضامين و اشارات قرآن با روشي بليغ و شيوا است كه روح تامل و تدبر و پندپذيري را در انسان تقويت مي كند و براي انسان شايسته نيست مطالعه اين كتاب را هنگام فراغت و فرصت رها كند و بايد اين گونه تصور كند كه او نيز از مخاطبان امام علي عليه السلام است و در اين زمينه خوب است در نامه امام علي(ع) به فرزندش امام حسن(ع) تامل كند.
3. صحيفه سجاديه كه شامل ادعيه اي بليغ است و مضامين آن برگرفته از قرآن كريم است و آنچه بايد يك انسان در مورد آن دغدغه داشته باشد و بداند در آن آموزش داده شده و چگونگي محاسبه و انتقاد از خويشتن و كشف زواياي پنهان و اسرار نفس در آن توضيح داده شده به ويژه در دعاي مكارم الاخلاق.
اينها هشت توصيه بود كه اصول و مباني پايداري در زندگي است و چيزي جز يك تذكر و يادآوري نيست؛ چراكه انسان نور و روشنايي حقيقت و صفاي فطرت و گواهي عقل و تجربه زندگي را در آن مي يابد و مي بيند كه پيام هاي الهي و موعظه هاي دانايان نيز ما را به آن گوشزد كرده پس براي هر انساني شايسته است كه به آن عمل كند يا براي عمل به آن تلاش كند به ويژه جوانان كه در عنفوان انرژي و توان بدني و روحي خود هستند كه اينها در واقع سرمايه هاي انسان در زندگي است و اگر بخشي از اين سرمايه را از دست داده اند، بايد بدانند كه بهره اندك بهتر از ترك تمام اين سرمايه است كه خداوند متعال نيز فرموده: « فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ * وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ ».
از خداوند مي خواهم شما را به آنچه موجب سعادت دنيا و آخرت است توفيق دهد.
ترجمه: سيد احمد احمدزاده
/1102001307
بسم الله الرحمن الرحيم
سلام و درود ما به مرجع ديني اعلا، آيت الله العظمي سيد علي حسيني سيستاني دام ظله الوارف.
ما جمعي از جوانان دانشگاهي فعال در زمينه اجتماعي هستيم كه از شما تقاضا مي كنيم توصيه ها و نصايحي را كه در اين روزها براي ما مفيد مي دانيد و بيانگر نقش جوانان و وظيفه آنها مي باشد و ديگر نصايحي كه به نظر شما براي ما مفيد است براي ما بيان بفرماييد.
جمعي از جوانان دانشگاهي و فعالان اجتماعي
پاسخ آيت الله سيستاني به نامه جوانان
بسم الله الرحمن الرحيم
الحمد لله رب العالمين و الصلاة والسلام علي محمد و آله الطاهرين
السلام عليكم و رحمة الله وبركاته
دوست دارم اين جوانان عزيز را كه براي من همچون جانم و خانواده خودم اهميت دارند به هشت چيز توصيه كنم كه تمام سعادت دنيا و آخرت و خلاصه پيام هاي الهي به بندگان خود و چكيده پندهاي حكما و بندگان صالح خداوند و تجربه هاي بنده در آن نهفته است:
اعتقاد به خداوند و آخرت
اول: اعتقاد واقعي به خداوند سبحان و آخرت. مواظب باشيد كسي از شما در اين اعتقاد و باور كوتاهي نكند كه دلايل محكمي بر آن موجود است و انسان اگر تامل كند مي بيند هر موجودي در اين جهان نشان از آفريننده اي توانا و بزرگ دارد و خداوند متعال از طريق پيام آوران خود اين پيام را به ما رسانده و براي ما روشن ساخته كه حقيقت اين زندگي صحنه مسابقه اي است تا بندگان خود را بيازمايد كه كداميك نيكوكارتر هستند. پس كسي كه به خداوند و روز آخرت ايمان و توجه نداشته باشد از معنا و هدف و غايت زندگي غفلت ورزيده و راه را گم كرده. از اين رو هركدام از شما بايد ببيند اين اعتقاد او چگونه است و به آن اهميت بسيار بدهد و تلاش كند اين اعتقاد را در جان خود تقويت كند و همواره به آن متوجه باشد و نسبت به آن بصيرت داشته باشد كه نتايج پر بركتي خواهد داشت.
اگر انسان در دوره اي از جواني خود دچار ضعف در دين يا كوتاهي در انجام واجبات شد و سرگرم لذت ها شد، نبايد ارتباط خود را با خداي متعال قطع كند تا مبادا بازگشت براي او دشوار شود و بداند كه اگر انساني در حال قدرت و عافيت مغرور شود و از خداوند سبحان غافل شود، بالاخره هنگام ناتواني و ضعف به سوي خداوند باز خواهد گشت پس چه بهتر كه هنگام قدرت نيز تامل كند و متوجه باشد كه اين روزها سپري مي شود و روزي ضعف و ناتواني و پيري و بيماري به سراغ او خواهد آمد.
همچنين انسان بايد مراقب باشد تحت تاثير برخي شبهات در مباني ثابت دين خود ترديد نكند و در اين زمينه بر افكار و انديشه هاي ناپخته و ناسنجيده اعتماد نكند و به لذت ها و زرق وبرق دنيا دل خوش نكند و از اينكه مي بيند برخي از دين براي منافع شخصي خود بهر مي برند، در دين خود ضعيف نشود كه حق با انسان ها قياس نشود، بلكه انسان ها بايد با حق سنجيده شوند.
آراستگي به اخلاق نيكو
دوم: آراستگي به اخلاق نيكو؛ اخلاق نيكو همه فضائل همچون حكمت، بردباري، مدارا، تواضع، تدبير و صبر را در بر دارد و از مهم ترين اسباب سعادت دنيا و آخرت به شمار مي رود و نزديك ترين مردم به خداوند سبحان و پرحاصل ترين آنها در روز تنگدستي در پيشگاه خداوند متعال كسي است كه خوش اخلاق تر باشد؛ چرا كه هركس خود را به قومي شبيه سازد رفته رفته از آنها مي شود و اين گونه تلاش نيز نزد خداوند پاداش بيشتري خواهد داشت تا كسي كه بنا بر طبيعت خود اين ويژگي ها را داشته باشد.
تلاش براي فراگيري حرفه و تخصص
سوم: تلاش براي فراگيري شغل و حرفه و كسب تخصص كه در آن بركات زيادي وجود دارد و مي تواند بخشي از وقت خود را در آن صرف كند و مخارج خود و خانواده اش اش را تامين كند و كارهاي خير انجام دهد و تجربياتي به دست بياورد و مال حلال به دست بياورد؛ چرا كه هر گاه مالي با رنج و مشقت به دست بيايد، گواراتر خواهد بود و بركت بيشتري خواهد داشت و خداوند متعال نيز انسان پرتلاش و كاري را دوست دارد و از انسان بيكار و تنبل و سربار ديگران كه وقت خود را با بازي و بيهودگي مي گذراند بيزار است، پس مراقب باشيد جواني شما بدون يادگيري مهارت و تخصص نگذرد؛ چراكه خداوند متعال به جوانان يك انرژي روحي و جسمي عطا كرده تا با اين انرژي سرمايه زندگي خود را تامين كنند، پس مراقب باشيد اين انرژي بيهوده به هدر نرود.
بهتر است هركدام از شما سرگرم يادگيري يك حرفه و تخصص شويد و در آن استاد و متبحر شويد و در اين زمينه كسي بهانه نياورد كه نمي توانم يا نمي دانم؛ چراكه مي توانيد به اهل خبره و دانايان رجوع كنيد كه آنها از شما داناتر و با تجربه تر هستند و در اين زمينه هركدام از شما بايد وظيفه خود را با علاقه و پشتكار انجام دهد و تمام هم و غم او جمع كردن پول از هر راه ممكن نباشد كه مال حرام بركت ندارد و هركس مالي را از راه حرام جمع كند، چه بسا خداوند او را به بلايي گرفتار سازد كه ناچار شود آن مال را در آن راه خرج كند و چنين مالي موجب ثروت و بي نيازي انسان در دنيا نخواهد شد و در آخرت نيز وبال او خواهد بود.
هركدام از شما بايد وجدان خود را بين خود و ديگران داور كند و براي ديگران به گونه اي كار كند كه دوست دارد براي خودش كار كنند و به ديگران نيكي كند همان گونه كه دوست دارد ديگران نيز با او نيكي كنند و موازين اخلاقي را در كار خود رعايت كند و كاري انجام ندهد كه از فاش شدن آن شرم داشته باشد و بداند كه او در كاري كه انجام مي دهد، امانتدار ديگران است پس بايد براي ديگران خير بخواهد و از خيانت بپرهيزد و بداند كه خداوند متعال ناظر است و دير يا زود سزاي او را خواهد داد و خيانت و نيرنگ از بدترين و بدفرجام ترين كارها نزد خداوند متعال مي باشد.
البته پزشكان بايد به اين نصيحت ها توجه بيشتري داشته باشند، زيرا آنها با جان و جسم مردم سر و كار دارند و بايد كاملا مراقب و هوشيار باشند تا كاري نكنند كه عاقبت ناگواري براي آنها داشته باشد كه فردا نزديك است.
خداوند سبحان فرمود: «وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفِينَ (1) الَّذِينَ إِذَا اكْتَالُوا عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ (2) وَإِذَا كَالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ (3) أَلَا يَظُنُّ أُولَئِكَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ»: (واي بر كم فروشان. آنان كه چون از مردم پيمانه مي گيرند آن را پر كنند. و چون براي مردم پيمانه مي گيرند كم مي گذارند. آيا آنها گمان نمي كنند كه روزي برانگيخته مي شوند).
و از پيامبر(ص) روايت شده كه فرمود: «إنّ الله تعالى يحبّ إذا عمل أحدكم عملاً أن يتقنه»: (خداوند متعال دوست دارد هركس كاري انجام مي دهد آن را به بهترين شكل ممكن انجام دهد).
دانشجويان و اساتيد هم بايد در مورد تخصص هاي خود به ويژه پزشكي مراقب باشند تا دانش و روش درمان آنها به روز باشد. آنها وظيفه دارند علوم جديد رشته خود را از طريق مقالات علمي و يافته هاي جديد دانشمندان پيگيري كنند و در مراكز علمي به رقابت بپردازند و هرگز به خود اجازه ندهند تا هميشه شاگرد ديگران و مصرف كننده ابزار و تجهيرات ديگران باقي بمانند، بلكه خود آنها هم بايد در توليد دانش سهيم باشند همانگونه كه پدران آنها نيز پيشگامان علم و دانش در گذشته بوده اند و هيچ امتي از شما به علم و دانش سزاوارتر نيست، پس استعدادهاي نهفته در جوانان و نوجوانان را دريابيد و حتي اگر اين افراد از اقشار ضعيف باشند به آنها كمك كنيد همان گونه كه به فرزندان خود كمك مي كنيد تا اينكه آنها هم به درجات عالي علم و دانش برسند و شما هم از اجر و پاداش علم و تخصص آنها بهره مند شويد.
التزام به اعمال و اخلاق پسنديده و دوري از اعمال و اخلاق ناشايست
چهارم: التزام به اعمال و اخلاق پسنديده و دوري از اخلاق و اعمال ناپسند كه هيچ خير و سعادتي نيست مگر اينكه ريشه آن يك فضيلت باشد و هيچ شقاوتي نيست مگر اينكه ريشه آن يك رذيله است (به جز موارد امتحان الهي). خداوند متعال مي فرمايد: «وَمَا أَصَابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَيَعْفُو عَنْ كَثِيرٍ».
و از جمله صفات پسنديده محاسبه نفس، پاكدامني در نگاه و رفتار، راستگويي در گفتار و رفتار، صله رحم، امانتداري، وفاي به عهد، دورانديشي در راه حق و دوري از كارهاي ناشايست مي باشد.
و از جمله صفات ناپسند تعصبات بيجا، اقدامات هيجاني، بطالت، ريا، اسراف، ولخرجي، نارضايتي از بلا، بدرفتاري با ديگران، هدر دادن اموال، كفران نعمت، افتخار به گناه، همكاري با ديگران در ظلم است و اينكه دوست بدارد به خاطر كاري كه انجام نداده ستوده شود.
به دختران توصيه مي كنم پاكدامن باشند كه دختران و زنان به خاطر ظرافت خود بيش از ديگران در معرض ناگواري هاي ناشي از بي احتياطي هستند، پس مراقب باشند فريب احساسات لجام گسيخته را نخورند و به ورطه ارتباطات گذرا كشيده نشوند كه اين لذت ها مي گذرد، اما پيامدها و تبعات منفي آن باقي مي ماند.
دختران جز در مورد زندگي پايدار و ازدواجِ ضامنِ سعادت نبايد به چيزي بينديشند و چه خوب است كه يك زن متانت و وقار و حجاب خود را در جامعه و جريان زندگي و تحصيل خود حفظ كند.
اهتمام به ازدواج و تشكيل خانواده و بچه دار شدن
پنجم: اهتمام به تشكيل خانواده و ازدواج و بچه دار شدن بدون تاخير در اين كار؛ چراكه ازدواج موجب انس و خوشي انسان است و موجب مي شود در كار خود جديت داشته باشد و احساس مسئوليت كند و از انرژي خود بهره مفيد ببرد و باعث مي شود يك مرد از امور ناپسند و غير ضروري دور شود و در روايات نيز آمده هركس ازدواج كند نيمي از دين خود را حفظ كرده است و علاوه بر اينها ازدواج و تشكيل خانواده از سنت هاي لازم و فطري انسان است كه هركس از آن جدا شود گرفتار تنبلي و سستي مي شود و البته كسي نبايد در راه ازدواج از فقر و تنگدستي بترشد كه خداوند سبحان ازدواج را سببي از اسباب رزق و روزي قرار داده كه انسان ممكن است در ابتدا به آن توجه نداشته باشد.
همچنين هنگام ازدواج به دين و اخلاق و ريشه طرف مقابل خود توجه كنيد و تمام توجه شما به زيبايي و ظاهر نباشد كه اين يك اشتباه است كه به زودي به آن پي خواهيد برد و در حديث نيز از ازدواج با يك زن فقط به خاطر زيبايي او نهي شده و مردد بايد بداند كه اگر با زني به خاطر دين و اخلاق او ازدواج كند در آن بركت خواهد بود.
همچنين دختران و اولياء آنها در امر ازدواج نبايد كاري را بر ازدواج و تشكيل خانواده ترجيح دهند كه ازدواج موجب آرامش در زندگي است و كار بيشتر شبيه به مستحبات است و ترك ازدواج به خاطر كار از حكمت به دور است و كسي كه از اين امر در جواني خود غفلت كند به زودي پشيمان مي شود و پشيماني نيز سودي نخواهد داشت و تجربه نيز اين را نشان داده است.
براي والدين نيز جايز نيست مانع ازدواج جوانان بشوند يا در اين راه مانع تراشي كنند و سنت ها و آداب و رسوم غير الهي را به جوانان تحميل نكنند و مهريه هاي سنگين تعيين نكنند و منتظر نمانند كه مثلا خواستگار سيد يا عموزاده بيايد كه اين كارها مفاسد بزرگي دارد كه والدين از آن بي خبرند و بايد بدانند كه خداوند سبحان به والدين فقط در جهت خيرخواهي براي فرزندان ولايت داده تا آنها را به خير و صلاح راهنمايي كنند و هركس زني را در راهي كه صلاح آن زن نباشد حبس كند مرتكب يك گناه دائمي شده كه همواره از آثار اين كار خود متضرر مي شود و دري از درهاي جهنم را به روي خود گشوده است.
خير رساندن و خدمت به مردم
ششم: تلاش براي نيكوكاري و خير رساندن به ديگران به ويژه در مورد ايتام و بيوه ها و محرومان و كارهاي عام المنفعه كه اين كارها موجب تقويت ايمان و پاك شدن دل و همچنين زكات نعمتي است كه انسان از آن بهره مند شده و اين كار نوعي برداشتن قدم خير و همكاري در راه نيكي و تقوا و امر به معروف و نهي از منكر بي كلام و موجب كمك به مسئولان در جهت حفظ نظام جامعه و خدمت به مردم و بهبود حال جامعه و موجب بركت دنيا و آخرت خواهد بود و خداوند سبحان نيز جامعه همدوش و يار و ياور هم را كه در آن هركس به برادران ديني خود توجه دارد دوست دارد.
خداوند متعال فرمود: « وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُواْ وَاتَّقَواْ لَفَتَحْنَا عَلَيْهِم بَرَكَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ »: (اگر اهالي شهرها و روستاها ايمان بياورند و تقوا داشته باشند بركات آسمان را بر آنها مي گشاييم).
و فرمود: « إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ »: (خداوند وضعيت قومي را تغيير نمي دهد مگر اينكه آنها خودشان را تغيير دهند).
و پيامبر اسلام(ص) فرمود: «لا يؤمن أحدكم حتّى يحبّ لأخيه ما يحبّ لنفسه ويكره لأخيه ما يكره لنفسه»: (ايمان كسي كامل نيست مگر آنكه آنچه براي خودش دوست دارد براي برادرش دوست بدارد و آنچه براي خودش نمي پسندد براي برادرش نيز نپسندد).
همچنين پيامبر(ص) فرمود: « من سنّ سنة حسنة فله أجرها وأجر من عمل بها »: (هركس سنت نيكي را بنا نهد، از پاداش كار خود و كساني كه به آن سنت عمل كنند بهره مند مي شود).
هركس مسئوليت خود را به درستي انجام دهد
هفتم: اينكه هر انساني كه كار ديگران به او واگذار شده مسئوليت خود را به درستي انجام دهد؛ چه در زمينه خانواده و چه در جامعه. پس پدران بايد به مسئوليت خود در برابر فرزندان و همسر به درستي عمل كنند و از خشونت و سنگدلي و سخت گيري پرهيز كنند و حتي در جايي كه قاطعيت لازم است از خشونت بپرهيزند تا منافع خانواده و جامعه حفظ شود؛ چراكه برخورد قاطعانه لازم نيست حتما همراه آزار بدني و الفاظ زشت باشد، بلكه ابزارهاي تربيتي ديگري نيز در اين زمينه وجود دارد كه مي توان با مشاوره با كارشناسان از آنها در اين زمينه ها بهره برد و روش هاي خشن نيز غالبا نتيجه عكس مي دهد و موجب ريشه دار شدن آن رفتار منفي در شخص مورد نظر و شكسته شدن شخصيت او مي شود پس قاطعيتي كه همراه ظلم باشد خيري در آن نيست و نمي توان يك اشتباه را با اشتباه ديگر اصلاح كرد.
كسي كه كاري از جامعه را بر عهده گرفته بايد به آن اهتمام ورزد و براي مردم خير بخواهد و در آن كار به مردم خيانت نكند و از موقعيت خود براي تشكيل گروه و حزب در جهت تامين منافع شخصي و جمع اموال مشوك و مشتبه استفاده نكند و با حزب و گروه خود زمينه محروميت افراد شايسته از مناصب اجتماعي را فراهم نسازد، بلكه بايد براي همه مردم به صورت يكسان كار كند و از كار خود به عنوان وسيله اي براي رسيدن به منافع يا نزديك شدن به افراد استفاده نكند؛ چراكه دست يابي به حقوق خاص از طريق كاري كه وظيفه انسان است جايز نيست و اگر هم انسان مجبور بود ميان مراجعان خود يكي را ترجيح دهد بايد فرد ضعيف تر را ترجيح دهد، چون آن فرد چاره و حامي ديگري جز خداوند متعال براي رسيدن به حق خود ندارد.
همچنين شايسته نيست كسي براي توجيه كار خود از دين و مذهب سوء استفاده كند؛ چرا كه همين دين و مذهب از ما مي خواهند در كارهاي خود حق و انصاف و عدالت را رعايت كنيم و خداوند متعال مي فرمايد: « لقد أرسلنا رسلنا بالبينات وأنزلنا معهم الكتاب والميزان ليقوم الناس بالقسط »: (و ما پيامبران خود را با نشانه ها فرستاديم و به همراه آنها كتاب و ميزان فرو فرستاديم تا مردم به عدالت رفتار كنند). و امام عليه السلام فرمود: « إنّي سمعت رسول الله (صلّى الله عليه وآله) يقول في غير موطن : لنْ تُقَدَّسَ أُمَّةٌ لا يُؤْخَذُ لِلضَّعِيفِ فِيهَا حَقَّهُ مِنَ الْقَوِيِّ غَيْرَ مُتَعْتِعٍ »: (در مواضع متعدد از رسول خدا(ص) شنيدم كه فرمود: امتي پاكيزه نمي شود مگر اينكه حق ضعيف بدون لكنت زبان و ترس از قوي گرفته شود). و هركس جز اين رفتار كند دچار خيال پردازي بيهوده شده و نزديك ترين مردم به پيشوايان عدالت همچون پيامبر(ص) و امام علي(ع) و امام حسين(ع) كساني هستند كه بيشتر به سخنان اين پيشوايان عمل كنند و از سيره آنها پيروي كنند.
مسئولي كه امور مردم به وي سپرده شده شايسته است نامه امام علي(ع) به مالك اشتر را مطالعه كند و ببيند حضرت چگونه در اين نامه مباني عدالت و امانتداري را براي مالك بر مي شمارد و ازاين رو اين نامه براي مسئولان مفيد است و هركس متناسب با مسئوليت خود مي تواند از آن بهره ببرد و هرچقدر كه دايره مسئوليت كسي بزرگ تر باشد، رعايت دستورات اين نامه براي او واجب تر خواهد بود.
يادگيري و تجربه اندوزي در تمام مراحل زندگي
هشتم: هر انساني بايد در تمام مراحل زندگي از روحيه آموزش و يادگيري و افزايش دانايي و معرفت برخوردار باشد و در اعمال و رفتار و آثار و اتفاقات اطراف خود تامل كند تا هر روز بر ميزان معرفت و تجربه او افزوده شود؛ چراكه اين زندگي مدرسه اي با ابعاد مختلف است و عمق زيادي دارد كه انسان هيچ گاه از يادگيري و معرفت بي نياز نيست و در هر اتفاقي كه رخ مي دهد پند و عبرتي نهفته و در هر واقعه و اتفاقي پيامي موجود است كه براي كسي كه تامل و دقت كند روشن خواهد شد، پس انسان در زندگي خود هيچ گاه از علم آموزي و تجربه اندوزي بي نياز نيست تا اينكه خداوند را ملاقات كند و هرچقدر كه انسان بصيرت بيشتري داشته باشد مي تواند تجربيات و حقايق بيشتري را كشف كند. خداوند متعال مي فرمايد: « وَمَن يُؤْتَ الحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً »: (كسي كه به او حكمت داده شود از خير زيادي بهره مند شده) و به پيامبر خود فرمود: «وقل رب زدني علما»: (بگو خداوندا دانش مرا افزون كن).
ارتباط با سه كتاب ضروري است
همچنين براي انسان شايسته است با سه كتاب مانوس شود و با تامل و تفكر از آنها توشه بگيرد:
1. اولين كتاب كه در اولويت نيز هست كتاب قرآن است كه آخرين پيام خداي سبحان به سوي بندگان است كه به سوي آنها فرستاده تا گنجينه هاي نهفته عقول را با آن زير و رو كند و چشمه هاي حكمت را در جان انسان ها بجوشاند و به واسطه آن سختي دل ها را برطرف سازد. كتابي كه حوادث را با ضرب المثل ها بيان فرموده و از اين رو انسان نبايد از تلاوت اين كتاب غافل شود و هنگام تلاوت قرآن احساس كند كه گويي به سخن خداوند گوش مي دهد؛ چراكه قرآن پيام خداوند به سوي تمام بندگان است.
2. كتاب نهج البلاغه كه به طور كلي تبيين مضامين و اشارات قرآن با روشي بليغ و شيوا است كه روح تامل و تدبر و پندپذيري را در انسان تقويت مي كند و براي انسان شايسته نيست مطالعه اين كتاب را هنگام فراغت و فرصت رها كند و بايد اين گونه تصور كند كه او نيز از مخاطبان امام علي عليه السلام است و در اين زمينه خوب است در نامه امام علي(ع) به فرزندش امام حسن(ع) تامل كند.
3. صحيفه سجاديه كه شامل ادعيه اي بليغ است و مضامين آن برگرفته از قرآن كريم است و آنچه بايد يك انسان در مورد آن دغدغه داشته باشد و بداند در آن آموزش داده شده و چگونگي محاسبه و انتقاد از خويشتن و كشف زواياي پنهان و اسرار نفس در آن توضيح داده شده به ويژه در دعاي مكارم الاخلاق.
اينها هشت توصيه بود كه اصول و مباني پايداري در زندگي است و چيزي جز يك تذكر و يادآوري نيست؛ چراكه انسان نور و روشنايي حقيقت و صفاي فطرت و گواهي عقل و تجربه زندگي را در آن مي يابد و مي بيند كه پيام هاي الهي و موعظه هاي دانايان نيز ما را به آن گوشزد كرده پس براي هر انساني شايسته است كه به آن عمل كند يا براي عمل به آن تلاش كند به ويژه جوانان كه در عنفوان انرژي و توان بدني و روحي خود هستند كه اينها در واقع سرمايه هاي انسان در زندگي است و اگر بخشي از اين سرمايه را از دست داده اند، بايد بدانند كه بهره اندك بهتر از ترك تمام اين سرمايه است كه خداوند متعال نيز فرموده: « فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ * وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ ».
از خداوند مي خواهم شما را به آنچه موجب سعادت دنيا و آخرت است توفيق دهد.
ترجمه: سيد احمد احمدزاده
/1102001307