غیبت، سرچشمه همه رذایل اخلاقی

اقدس خانم به فامیل دیگری رسید و در جمع گفت: حال دایی جانتان چطور است؛ شنیده ام تازه از کمپ اعتیاد به خانه آمده است!

انگار در این میهمانی غیبت‌های اقدس خانم تمامی نداشت و بعد از اینکه در جمع همه نشست، شروع کرد به صحبت کردن پشت سر فامیل‌های دیگر و حرف‌هایش نقل محفل آن دورهمی زنانه بود؛ بدون اینکه به این نکته توجه داشته باشد که غیبت گناهی بزرگ و سنگین است.

راستی چرا خیلی از ما براحتی در هر جمعی غیبت دیگران را می‌کنیم و حتی غیبت هایمان به مرز تهمت زدن هم می‌رسد؟ حجت الاسلام والمسلمین حبیب الله فرحزاد، استاد اخلاق و معارف اسلامی در این گفت و گو به نکات ارزشمندی در مذمت غیبت و پشت سر دیگران صحبت کردن اشاره داشته که در ادامه می‌خوانید:

 جناب آقای فرحزاد! غیبت کردن به چه معناست؟

  غیبت کردن همان طور كه از اسمش پیداست، به معنی صحبت کردن پشت سر دیگری است، در حالی که فرد در آن جمع حضور ندارد. غیبت در زمره گناهان کبیره محسوب می‌شود؛ زیرا وقتی فردی پشت سر فرد دیگری صحبت کند و او حضور نداشته باشد تا از خود دفاع کند، مورد نکوهش دیگران قرار می‌گیرد و آبروی او به تاراج می‌رود. بر اساس احادیث و روایات دینی، غیبت کردن آن قدر ناپسند و نکوهش شده است که انجام این عمل را برابر با خوردن گوشت برشمرده اند. بدین معنی که آیا انسان دوست دارد گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ بی‌تردید این طور نیست و غیبت کردن چنین حکمی دارد.

  آیا غیبت تنها با زبان محقق می‌شود یا اینکه شرایط دیگری هم برای پشت سر دیگران صحبت کردن وجود دارد؟

  غیبت کردن زبانی تنها یکی از شرایط صحبت کردن پشت سر دیگران است و این گناه بزرگ با اشاره کردن، نوشتن ، كنایه زدن به ایما و اشاره ، شکلک درآوردن و... محقق می‌شود و این در حالی است که بی‌تردید فردی که از او غیبت می‌شود، راضی نیست.

 در اسلام آمده که در قیامت اعمال حسنه فرد غیبت کننده را به غیبت شونده می‌دهند، چرا تا این حد بر مذمت غیبت تاکید شده است؟

  غیبت شاید صرفاً حکم یک گناه را داشته باشد، اما در حقیقت ریشه اصلی همه رذایل اخلاقی می‌تواند بنیان‌های یک خانواده، قوم و قبیله را از بین ببرد. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در مذمت غیبت می‌فرمایند: «غیبت کردن، اعمال حسنه و نیكی‌های مؤمنین را نابود می‌كند چنانکه آتش چوب خشك را به اندك زمانی از بین می‌برد و غیبت از زنا بدتر است؛ زیرا مرتكب زنا پس از توبه كـردن بخشیده می‌شـود، اما غیبت کننده تا وقتی كه كسی را كه غیبتش كرده او را نبخشد، بخشیده نمی شود. غیبت، حق الناسی است که به گردن غیبت کننده می‌ماند و اگر در دنیا از فردی که غیبتش را کرده، حلالیت نخواهد، در قیامت حسنات او را در کفه ترازوی اعمال فردی که غیبتش را کرده می‌گذارند. غیبت کننده ها نخستین افرادی هستند که به جهنم وارد می‌شوند. پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) در شب معراج از محلی عبور می‌کردند که دیدند عده ای گوشت مردار می‌خورند، وقتی علت را جویا شدند، جبرئیل امین عرض کرد، این افراد غیبت کنندگان در دنیا هستند.

 برخی مرز میان غیبت و تهمت را باریک می‌دانند، چه تحلیلی در این زمینه وجود دارد؟

  عده ای از مردم در هر شرایطی از دیگران غیبت می‌کنند، میهمانی می‌روند، محل کار هستند و در محافل عمومی همواره نکته ای برای غیبت کردن دارند و به قولی پایه صحبت کردن پشت سر دیگران هستند. چنین افرادی آنقدر
زیاده روی می‌کنند که حتی گاهی غیبت‌های آن‌ها به مرز تهمت زدن می‌رسد. به این ترتیب که مثلاً حرفی را به عنوان غیبت در جمعی پشت سر دیگری می‌گویند و بعد برای اینکه شنوندگان غیبت را که البته آن‌ها هم در این گناه سهیم می‌شوند، سر ذوق بیاورند، افزون بر حرفی که شنیده اند، نکته دیگری هم اضافه می‌کنند. مثلاً در غیبت از فردی می‌گویند، شنیده اید که آقای فلانی چند صد تومان از بانک اختلاس کرده؟ بقیه می‌گویند نه! یا اینکه شنیده ایم. آن وقت آن فرد غیبت کننده برای اینکه اطلاعات خودش را از فردی که غیبتش را می‌کند، به رخ دیگران بکشد، می‌گوید من اسنادش را هم دیده ام که این مبلغ را واقعاً اختلاس کرده. این در حالی است که فرد مورد نظر تنها بر اساس شنیده ها و شایعات حرف می‌زند. در چنین شرایطی چون آبروی فرد مؤمنی می‌رود، بدون اینکه او حق دفاع از خودش را داشته باشد، گناه غیبت با تهمت همراه می‌شود.

واقعاً بارها دیده ایم و شنیده ایم که زندگی برخی افراد به واسطه این غیبت ها و تهمت ها با چه مشکلاتی همراه شده و همه ما در هر شرایطی باید از غیبت کردن بپرهیزیم.

  چطور می‌توانیم در جمع هایی که شاهد غیبت دیگری هستیم، امر به معروف کنیم؟

  به نکته خوبی اشاره کردید؛ زیرا حضور در محفلی که در آن غیبت دیگران می‌شود، درست همانند غیبت کردن است. بنابراین ابتدا به غیبت کننده تذکر بدهیم و اگر همچنان ادامه داد، ما باید به نشانه اعتراض، آن جمع را ترک کنیم، حتی اگر دیگران ناراحت شوند. امام صادق(علیه السلام) در مذمت غیبت می‌فرمایند: «پشت سر مسلمان دیگر غیبت نکنید و کارهاى زشت آنان را آشکار نکنید؛ زیرا هر که به دنبال عیب جویى از برادر مسلمانش رفت، خدا هم به دنبال عیب جویى او می‌رود تا اینکه او را در وسط خانه اش رسوا کند.»

رسول خدا(صلی الله علیه وآله) هم در مذمت محفلی که در آن غیبت می‌شود، به ابوذر غفاری چنین وصیت کردند:« اى اباذر! آنکه از برادر مسلمانش [در مجلس] غیبت دفاع کند، حق است بر خدا که او را از آتش رها نماید. اى اباذر آنکه نزد او از برادر مسلمانش غیبت شود و او قدرت بر دفاع از او و یاریش را داشته باشد [و یاری‌اش نکند] خدا او را در دنیا و آخرت خوار و رسوا می‌کند.»

  اما ترک غیبت چه آثار و برکاتی را در زندگی ما به همراه دارد؟

  ترک غیبت، نور و روشنی را به زندگی همه ما هدیه می‌دهد، فردی که غیبت نمی کند، سبکبار است و هرگز نگران نیست که کسی پشت سر او حرف بزند.

  در مثل هم داریم «هر که عیب دیگران پیش تو آورد و شمرد... بی گمان عیب تو پیش دگران خواهد برد» بنابراین اگر چشم ما به رفتار خودمان باشد و عیوب خود را ببینیم و در پی اصلاح آن‌ها باشیم، هرگز فرصتی برای غیبت کردن و بررسی زندگی دیگران برای ما مهیا نخواهد شد. ترک غیبت بالاترین عبادت است و خداوند افرادی که بر ترک این گناه بزرگ همت دارند، یاری می‌کند.