قدمت برپایی مراسم اعیاد شعبانیه در کشور به چه زمانی بر می گردد؟
تاریخ برگزاری جشن‌های مذهبی به ویژه نیمه شعبان در ایران به سال‌های دور برمی‌گردد. همان سال‌هایی که صفویان بر تخت پادشاهی ایران تکیه زدند و مذهب شیعه را رسمی کردند اگر می‌خواهید درباره چگونگی برگزاری این جشن‌ها بیشتر بدانید لطفاً در این گزارش تاریخی با ما همراه باشید.
وارث: تاریخ برگزاری جشن‌های مذهبی به ویژه نیمه شعبان در ایران به سال‌های دور برمی‌گردد. همان سال‌هایی که صفویان بر تخت پادشاهی ایران تکیه زدند و مذهب شیعه را رسمی کردند اگر می‌خواهید درباره چگونگی برگزاری این جشن‌ها بیشتر بدانید لطفاً در این گزارش تاریخی با ما همراه باشید.
۸۸۰ شمسی
تشیع در دوره صفویه
با سیری اجمالی در حالات و اعتقادات فرقه‌های مذهبی موجود درایران می‌توان دریافت که علاوه بر اصول دین محبت به اهل بیت پیامبر(ص) مهم ترین عامل مشترک میان فرقه‌های مذهبی در ایران بوده است که بیشتر در مجالس عزاداری عاشورا متبلور می‌شد. هنر شاه اسماعیل و مشاورانش این بود که ازاین عامل برای تحقق هدف خود به بهترین گونه استفاده کردند.
دکتر علی شریعتی که از منقدان حکومت صفویه است در این باره می‌نویسد: «صفویه شاهکار عجیبی که کرد این بود که شیعه خون و شهادت و قیام، یعنی تشیع عاشورا را نگاه داشت و حسین(ع) را محور همه تبلیغاتش کرد و علی(ع) را ظهر همه نهضت‌اش معرفی کرد و کاری کرد که شدیدترین حالت تحرکی و شور و حرکتش را شیعه حفظ کند و هر سال ۲ ماه محرم و صفر و حتی تمام سال را عاشورا زدم زدند» گاسپار دروویل که در زمان فتحعلی شاه به ایران آمده و مراسم عزاداری محرم را از نزدیک مشاهده کرده در مورد تاثیر این مراسم درایجاد شور و هیجان در میان مردم می‌نویسد: «این مراسم اشک‌هایی را که از اندوه واقعی سرچشمه می‌گیرد را سرازیر می‌کند و پیروان غیور علی (ع) را که بر آن ناظر هستند شدید به هیجان می‌آورد» بنابراین می‌توان ریشه جشن‌های مذهبی نیمه شعبان را ریشه در عقل و قدمت مذهب شیعه در کشور دانست چرا که عشق به حضرت محمد (ص) ایشان همواره در دل و جان مردم ایران ریشه داشته است.
عین السلطنه در خاطرات خویش، در بخشی درباره جشن‌های نیمه شعبان سال ۱۳۲۴ قمری اینگونه می‌نویسد: «روزی است مبارک و میمون. دیشب تهران و شمران چراغانی مفصلی بود ایران در این عید خیلی نمایش می‌دهد و تجلیل می‌کند در تمام کشور جشن است و چراغان، تیمچه‌ها، کاروانسراها، همه بازار، خیابان چراغانی بی‌نظیری شده بود یعنی در تمام کشور مرسوم است مخصوصاً دیشب در خانه یکی از تجار و بعضی از تیمچه‌ها و خیابان‌ها شیرینی و شربت می‌دادند و از مردم دعوت شده بود. بسیار بسیار با شکوه جشن گرفته بودند.»
باغ سادات
۱۲۵۷ شمسی
در کلام عین‌السلطنه به برگزاری جشن نیمه شعبان در خانه سادات اخوی اشاره شده بود نمی توان از مراسم نیمه شعبان سخن گفت و به جشن‌های با شکوه این روز در تهران عصر قاجار و پهلوی در باغ سادات اشاره نکرد. سادات تقوی (اخوی) از سادات قدیمی تهران‌اند که از ابتدای دوران قاجار در پایتخت سکونت داشته اند درباره دلیل شهرت آنها به «اخوی» نیز گفته شده است که چون آغا محمدخان قاجار به بزرگان این طایفه اخوی (برادر) می‌گفته به این نام مشهور شدند.
افراد این طایفه بین مردم از ارج و قربی خاص برخوردار بودند و چهره‌های نام آشنایی چون حاج سید ابراهیم اخوی از نمایندگان اصناف در مجلس شورای صدر مشروطه و حاج سید نصرالله تقوی از وکلا و مقامات مهم قضایی ایران در عصر قاجار و پهلوی از همین خاندان بوده‌اند حاج میر سید علی سادات اخوی بزرگ این خاندان در زمان ناصرالدین شاه تکیه‌ها را در خانه خود واقع در خیابان ایران، کوچه سقاباشی بنیاد نهاد که در طول سال به مناسبت‌های مذهبی، مراسمی برگزار می‌کرد که یکی از این برنامه‌های مراسم جشن نیمه شعبان بود که از سال ۱۲۵۷ شمسی به بعد هر ساله در شب و روز ۱۴ و ۱۵ شعبان با عنوان «انجمن حجتیه سادات اخوی» برپا می‌کرد و طبقات مختلف مردم و شخصیت‌های دینی و سیاسی و اجتماعی در آن شرکت می‌کردند مرحوم سدیدالسلطنه کبابی، از دولتمردان فاضل و دانشور عصر قاجار که خودش بارها در مراسم با شکوه جشن مولود حضرت عصر (عج) در منزل میر سید شرکت کرده بود در خاطراتش نوشته است روز سه شنبه ۱۵ شعبان ۱۳۱۴ قمری برابر با ۱۲۷۲ شمسی بعد از ناهار منزل سادات اخوی رفتیم سادات اخوی چند برادر هستند که اکبر آنها سید علی است هر سال به مناسبت مولود حضرت قائم (عج) شب و روز چهاردهم و پانزدهم در خانه خود صلای عام داده هر کس از وضیع و شریف آنجا می‌رود بعضی به قلیان و چای بعضی به اضافه شیرنی اکتفا می‌کنند جماعتی به اصرار دو شاهی نقره عیدانه می‌گیرند.
شب هر کس حاضر باشد شام می‌دهند تمام علما و رجال و تجار تیمنا آنجا می‌روند و هرکس از اعاظم به فراخور حال خود هدیه‌ای برای سادات می‌فرستند سنه ماضیه در چنین موقعی شاه (ناصر الدین شاه) آنجا رفته بود او ۳۴ سال پس از آن تاریخ نیز در بخش خاطرات مربوط به ۱۴ شعبان ۱۳۴۸ قمری برابر با ۲۵ دی ۱۳۰۸ خورشیدی نوشته: «امروز از طرف بازار چون گذشتم بیشتر دکان‌ها را برای حضرت صاحب الزمان محمد بن حسن(عج) زینت کرده بودند و این عید مخصوصاً بری رقابت با بهایی‌ها گرفته می‌شود سادات اخوی یک خانواده هستند از اعیان تهران هر سال جشن عید صاحب الزمان (عج)را مفصل می‌گیرند امسال جشن چهل و نهمین دفعه آنها است.»
جشن ممنوع
۱۲۹۹ شمسی
علی اکبر کوثری از مسئولان فرهنگی دوره پهلوی به یاد دارد که نخستین بار رضاخان را در زمان سردار سپهر او در جشن مزبور دیده و هنگام رفت صاحب مجلس رضاخان و او چند سکه نازک نقره‌ای که به سکه شاهی مشهور بود و روی آن عبارت «یا صاحب الزمان» (عج) حک شده بود هدیه داده است. جالب است همین رضا خان که از سر عوام فریبی در آغاز کار به انجام شعائر مذهبی «تظاهر» می‌کرد زمانی که پایه‌های قدرتش را مستحکم دید به دستور مقامات لندن با اسلام و روحانیت و شعائر شیعی درافتاد و برگزاری جشن عمومی نیمه شعبان را ممنوع ساخت!
عین السلطنه سالور در خاطرات نیمه شعبان سال ۱۳۱۲ شمسی می‌نویسد: «رضا شاه مانع از این جشن عمومی بود پارسال و امسال در تمام شهرها خصوصاً تهران در همه جا حتی خانه‌ها دو شب چراغانی و جشن برپا بود ...» می‌گویند حاج میرسید علی، یکی از بازاریان علاوه بر برپایی مجلس و پذیرایی از مردم شاعر توانمند را نیز از دور و نزدیک دعوت می‌کرد که چکامه‌های بلند و پر شور در مدح حضرت ولی عصر(عج) بسرایند و سپس شعر آنان توسط خودشان یا دیگران در خلال جشن قرائت شود و نسخه آن بین حضار پخش می‌شد به عنوان نمونه‌های از این قصاید می‌توان به چکامه‌های غرا و هنرمندانه آیت الله حاج میرزا ابوالفضل نوری تهرانی فقیه و ادیب نام آشنای عصر قاجار و شاگرد برجسته میرزای شیرازی اشاره کرد که به مناسبت روز تولد امام عصر (عج) در جشن سادات اخوی سروده شده است.
۱۳۲۰ شمسی
جشن‌های نیمه شعبان در دوره پهلوی
پس از عصر قاجار در دوره حکومت رضا شاه پهلوی هم در ایران جشن‌های مفصلی برپا می‌شد که در هیچ شهری نظیر نداشت در کتاب‌های تاریخی نوشته شده است در اویل سلطنت رضا خان مردم در عیدهای مذهبی و میلاد امامان معصوم(ع) به ویژه در نیمه شعبان که مصادف با تولد با برکت حضرت امام زمان(عج) است برنامه‌های مفصلی برپا می‌کردند از چراغانی گرفته تا پخش نقل و شیرینی و شربت اما بیشترین فعالیت‌ها و شور و هیجان در مناطق مختلف بازار تهران بود. هرکسی هر هنری دشت برای جلب ایجاد شادی و سرور در مردم به نمایش می‌گذاشتم مداحان هم در مکان‌های مخصوص کناره حجره‌ها روی چهارپایه‌های بلند مستقر می‌شدند و درباره حضرت امام زمان (عج) مدیحه‌سرایی می‌کردند. همزمان با آن نقل و شیرینی و شربت‌های مطبوع و گوارا بین مردم پخش می‌شد.
/1102101305
۸۸۰ شمسی
تشیع در دوره صفویه
با سیری اجمالی در حالات و اعتقادات فرقه‌های مذهبی موجود درایران می‌توان دریافت که علاوه بر اصول دین محبت به اهل بیت پیامبر(ص) مهم ترین عامل مشترک میان فرقه‌های مذهبی در ایران بوده است که بیشتر در مجالس عزاداری عاشورا متبلور می‌شد. هنر شاه اسماعیل و مشاورانش این بود که ازاین عامل برای تحقق هدف خود به بهترین گونه استفاده کردند.
دکتر علی شریعتی که از منقدان حکومت صفویه است در این باره می‌نویسد: «صفویه شاهکار عجیبی که کرد این بود که شیعه خون و شهادت و قیام، یعنی تشیع عاشورا را نگاه داشت و حسین(ع) را محور همه تبلیغاتش کرد و علی(ع) را ظهر همه نهضت‌اش معرفی کرد و کاری کرد که شدیدترین حالت تحرکی و شور و حرکتش را شیعه حفظ کند و هر سال ۲ ماه محرم و صفر و حتی تمام سال را عاشورا زدم زدند» گاسپار دروویل که در زمان فتحعلی شاه به ایران آمده و مراسم عزاداری محرم را از نزدیک مشاهده کرده در مورد تاثیر این مراسم درایجاد شور و هیجان در میان مردم می‌نویسد: «این مراسم اشک‌هایی را که از اندوه واقعی سرچشمه می‌گیرد را سرازیر می‌کند و پیروان غیور علی (ع) را که بر آن ناظر هستند شدید به هیجان می‌آورد» بنابراین می‌توان ریشه جشن‌های مذهبی نیمه شعبان را ریشه در عقل و قدمت مذهب شیعه در کشور دانست چرا که عشق به حضرت محمد (ص) ایشان همواره در دل و جان مردم ایران ریشه داشته است.
عین السلطنه در خاطرات خویش، در بخشی درباره جشن‌های نیمه شعبان سال ۱۳۲۴ قمری اینگونه می‌نویسد: «روزی است مبارک و میمون. دیشب تهران و شمران چراغانی مفصلی بود ایران در این عید خیلی نمایش می‌دهد و تجلیل می‌کند در تمام کشور جشن است و چراغان، تیمچه‌ها، کاروانسراها، همه بازار، خیابان چراغانی بی‌نظیری شده بود یعنی در تمام کشور مرسوم است مخصوصاً دیشب در خانه یکی از تجار و بعضی از تیمچه‌ها و خیابان‌ها شیرینی و شربت می‌دادند و از مردم دعوت شده بود. بسیار بسیار با شکوه جشن گرفته بودند.»
باغ سادات
۱۲۵۷ شمسی
در کلام عین‌السلطنه به برگزاری جشن نیمه شعبان در خانه سادات اخوی اشاره شده بود نمی توان از مراسم نیمه شعبان سخن گفت و به جشن‌های با شکوه این روز در تهران عصر قاجار و پهلوی در باغ سادات اشاره نکرد. سادات تقوی (اخوی) از سادات قدیمی تهران‌اند که از ابتدای دوران قاجار در پایتخت سکونت داشته اند درباره دلیل شهرت آنها به «اخوی» نیز گفته شده است که چون آغا محمدخان قاجار به بزرگان این طایفه اخوی (برادر) می‌گفته به این نام مشهور شدند.
افراد این طایفه بین مردم از ارج و قربی خاص برخوردار بودند و چهره‌های نام آشنایی چون حاج سید ابراهیم اخوی از نمایندگان اصناف در مجلس شورای صدر مشروطه و حاج سید نصرالله تقوی از وکلا و مقامات مهم قضایی ایران در عصر قاجار و پهلوی از همین خاندان بوده‌اند حاج میر سید علی سادات اخوی بزرگ این خاندان در زمان ناصرالدین شاه تکیه‌ها را در خانه خود واقع در خیابان ایران، کوچه سقاباشی بنیاد نهاد که در طول سال به مناسبت‌های مذهبی، مراسمی برگزار می‌کرد که یکی از این برنامه‌های مراسم جشن نیمه شعبان بود که از سال ۱۲۵۷ شمسی به بعد هر ساله در شب و روز ۱۴ و ۱۵ شعبان با عنوان «انجمن حجتیه سادات اخوی» برپا می‌کرد و طبقات مختلف مردم و شخصیت‌های دینی و سیاسی و اجتماعی در آن شرکت می‌کردند مرحوم سدیدالسلطنه کبابی، از دولتمردان فاضل و دانشور عصر قاجار که خودش بارها در مراسم با شکوه جشن مولود حضرت عصر (عج) در منزل میر سید شرکت کرده بود در خاطراتش نوشته است روز سه شنبه ۱۵ شعبان ۱۳۱۴ قمری برابر با ۱۲۷۲ شمسی بعد از ناهار منزل سادات اخوی رفتیم سادات اخوی چند برادر هستند که اکبر آنها سید علی است هر سال به مناسبت مولود حضرت قائم (عج) شب و روز چهاردهم و پانزدهم در خانه خود صلای عام داده هر کس از وضیع و شریف آنجا می‌رود بعضی به قلیان و چای بعضی به اضافه شیرنی اکتفا می‌کنند جماعتی به اصرار دو شاهی نقره عیدانه می‌گیرند.
شب هر کس حاضر باشد شام می‌دهند تمام علما و رجال و تجار تیمنا آنجا می‌روند و هرکس از اعاظم به فراخور حال خود هدیه‌ای برای سادات می‌فرستند سنه ماضیه در چنین موقعی شاه (ناصر الدین شاه) آنجا رفته بود او ۳۴ سال پس از آن تاریخ نیز در بخش خاطرات مربوط به ۱۴ شعبان ۱۳۴۸ قمری برابر با ۲۵ دی ۱۳۰۸ خورشیدی نوشته: «امروز از طرف بازار چون گذشتم بیشتر دکان‌ها را برای حضرت صاحب الزمان محمد بن حسن(عج) زینت کرده بودند و این عید مخصوصاً بری رقابت با بهایی‌ها گرفته می‌شود سادات اخوی یک خانواده هستند از اعیان تهران هر سال جشن عید صاحب الزمان (عج)را مفصل می‌گیرند امسال جشن چهل و نهمین دفعه آنها است.»
جشن ممنوع
۱۲۹۹ شمسی
علی اکبر کوثری از مسئولان فرهنگی دوره پهلوی به یاد دارد که نخستین بار رضاخان را در زمان سردار سپهر او در جشن مزبور دیده و هنگام رفت صاحب مجلس رضاخان و او چند سکه نازک نقره‌ای که به سکه شاهی مشهور بود و روی آن عبارت «یا صاحب الزمان» (عج) حک شده بود هدیه داده است. جالب است همین رضا خان که از سر عوام فریبی در آغاز کار به انجام شعائر مذهبی «تظاهر» می‌کرد زمانی که پایه‌های قدرتش را مستحکم دید به دستور مقامات لندن با اسلام و روحانیت و شعائر شیعی درافتاد و برگزاری جشن عمومی نیمه شعبان را ممنوع ساخت!
عین السلطنه سالور در خاطرات نیمه شعبان سال ۱۳۱۲ شمسی می‌نویسد: «رضا شاه مانع از این جشن عمومی بود پارسال و امسال در تمام شهرها خصوصاً تهران در همه جا حتی خانه‌ها دو شب چراغانی و جشن برپا بود ...» می‌گویند حاج میرسید علی، یکی از بازاریان علاوه بر برپایی مجلس و پذیرایی از مردم شاعر توانمند را نیز از دور و نزدیک دعوت می‌کرد که چکامه‌های بلند و پر شور در مدح حضرت ولی عصر(عج) بسرایند و سپس شعر آنان توسط خودشان یا دیگران در خلال جشن قرائت شود و نسخه آن بین حضار پخش می‌شد به عنوان نمونه‌های از این قصاید می‌توان به چکامه‌های غرا و هنرمندانه آیت الله حاج میرزا ابوالفضل نوری تهرانی فقیه و ادیب نام آشنای عصر قاجار و شاگرد برجسته میرزای شیرازی اشاره کرد که به مناسبت روز تولد امام عصر (عج) در جشن سادات اخوی سروده شده است.
۱۳۲۰ شمسی
جشن‌های نیمه شعبان در دوره پهلوی
پس از عصر قاجار در دوره حکومت رضا شاه پهلوی هم در ایران جشن‌های مفصلی برپا می‌شد که در هیچ شهری نظیر نداشت در کتاب‌های تاریخی نوشته شده است در اویل سلطنت رضا خان مردم در عیدهای مذهبی و میلاد امامان معصوم(ع) به ویژه در نیمه شعبان که مصادف با تولد با برکت حضرت امام زمان(عج) است برنامه‌های مفصلی برپا می‌کردند از چراغانی گرفته تا پخش نقل و شیرینی و شربت اما بیشترین فعالیت‌ها و شور و هیجان در مناطق مختلف بازار تهران بود. هرکسی هر هنری دشت برای جلب ایجاد شادی و سرور در مردم به نمایش می‌گذاشتم مداحان هم در مکان‌های مخصوص کناره حجره‌ها روی چهارپایه‌های بلند مستقر می‌شدند و درباره حضرت امام زمان (عج) مدیحه‌سرایی می‌کردند. همزمان با آن نقل و شیرینی و شربت‌های مطبوع و گوارا بین مردم پخش می‌شد.
/1102101305