حجت الاسلام پناهیان: عادت ائمه (ع) احسان کردن است
وارث: جشن میلاد امام حسن مجتبی علیه السلام شب 15 ماه مبارک رمضان با سخنرانی حجت الاسلام پناهیان و مناجات خوانی حاج مهدی سماواتی در حسینیه آیت الله حق شناس(ره) برگزار شد.
در ادامه متن سخنان حجت الاسلام پناهیان را می خوانید:
هدف اصلی رشد دائمی پیدا کردن است
کسی که دائما در حال رشد است به فلاح و رستگاری می رسد. روح انسان هیچ وقت از رشد متوقف نمی شود. متاسفانه در جامعه ی ما تلقی از دین، تلقی از خوب بودن مطابق با معنای رشد و نمو دائمی نیست. شما باید ببینید در ماه مبارک رمضان چقدر رشد کرده اید؟ نه اینکه فقط نواقص را رفع کرده باشید. هدف اصلی رشد دائمی پیدا کردن است.
چرا وقتی می خواهیم از رشد حرف بزنیم از موانع رشد می گوئیم و از عوامل آن سخن نمی گوئیم؟ عوامل رشد معمولا فراهم شده هست، چون زیاد نیاز به جور کردن عوامل رشد نداریم مهمترین اقدام ازبین بردن موانع رشد است. برای مصالح رشد و زمینه ی رشد آماده هست که عبارتند از: جذبه ی پروردگار، فطرت پرکشش ما به سوی خدا و امام که این وسط میانجگری می کند و دست ما را می گیرد و به سمت خدا می برد و احکامی که در مقابل ما فراهم است و با انجام آن به سهولت عوامل رشد فراهم است.
موانع رشد
ما نیاز به از بین بردن موانع رشد داریم، هر کدام از ما درگیر موانعی هستیم که جلوی رشد ما را می گیرد. باید موانع رشد را شناخت. مانع اول جهل، مانع دوم تلقی غلط و حداقلی داشتن از دین، اینکه دین آمده از ما مراقبت کند تا فاسد نشویم یا ما را به چند دستور اخلاقی وادار بکند که غلط است و متاسفانه رواج دارد.
"همت کم" هم از موانع رشد بود. برخی ها پیروزی شان عدم افتادن در خطر است. برخی ها هیچ وقت حرکت نمی کنند، آدمهای دون همت همیشه از این خوشحالند که سقوط نکردند و هیچ وقت به دنبال صعود نیستند.
برخی ها متوجه شدند دین از آنها چه می خواهد و با انگیزه سعی کردند همت خودشان را بالا ببرند اما با عادات بد چه کنند؟ برخی عادات بد انسان را حتی پس از توبه به گناهش بر می گرداند. از بین بردن عادات بد خیلی اهمیت دارد. ائمه علیهم السلام درباره ی عادات اینگونه توضیح می دهند: "هر کسی توانست از عادت های خودش بگذرد" چون غالب عادات ما بازدارنده هستند و نمی گذارند رشد کنیم. مثلا عادت کرده این چنین بگوید، یا در این ساعت غذا بخورد یا این چنین در غضب و شادی رفتار کند، کسی که اسیر عادات است نمی تواند رشد کند. روحیه اش که خوب بشود و یا توبه هم کند باز به آن عادات بر می گردد حال ممکن است این عادت گناه باشد یا نه! کسی تا عادات را نشکند رشد نخواهد کرد.
زن و شوهر خیلی می توانند به یکدیگر کمک کنند. قهرمان کسی است که بتواند بر عادات حود غلبه کنند حتی اگر بد نباشند. گاهی امتحانات الهی این گونه است که بتوانیم عادات خودمان را تغییر دهیم. کاش مدرسه های ما می توانستند بچه ها را به یک رفتاری عادت دهند و بعد از آن شروع به تغییر عادت ها کنند تا یاد بگیرند.
نگاه نکنیم که کسی عادت های خوب یا بد دارد باید ببینیم قدرت تغییر دادن عادت را دارد یا نه؟ امیرالمومنین علیه السلام می فرماید: بغلبة العادات الوصول إلی أشرف 1؛ به غلبه ی عادت هاست که انسان می تواند به اشرف مقامات برسد. حضرت نمی فرمایند: "عادت های بد" چون وقتی قدرت غلبه بر عادت داشته باشید شما را رشد خواهد داد.
ترک عادت مساوی با رشد
یا در روایت دیگری می فرماید: غَيرُ مُدرِكِ الدَّرَجاتِ مَن أطاعَ العاداتِ 2؛ کسی که اطاعت از عادت های خودش دارد هیج وقت نمی تواند درجات عالی تر حیات را درک کند. اسیر عادت شدن، انسان را از رشد باز می دارد.
روایت دیگری از امیرالمومنین علیه السلام: خالف سوءَ عادتک تزکُ نفسک 3 ؛ مخالفت کن با عادت های بد خودت تا بتوانی نفست را تزکیه کنی، تزکیه یعنی رشد، هر کس باید عادت هایش را تغییر دهد چه عادت های بد و چه عادت های معمولی که ممکن است بد شود، انسانی که قدرت تغییر عادت ندارد آن قهرمانی که خدا از او انتظار دارد محقق نمی شود.
برای تغییر عادت باید محک ایستاد! می فرمایند: غلبه کنید و بجنگید با عادات بد! می گویند من عادت کردم به نیش و زخم زبان زده، غیبت کردن و مسخره کردن، خب دهانت را ببند و با آن درگیر شو و جلوی آن بایست! خود به خود درست نمی شود.
غالبوا انفسکم عن ترک العادات تغلبوها و جاهدوا اهوائکم تملکوها 4 ؛ با دل به خواهی های خودتان مبارزه کنید و مالکش شوید، این راهش است. این کار سخت است در روایات هم هست: سخت ترین برنامه ریزی ها این است که انسان عادات خودش را تغییر دهد.
امام حسن علیه السلام می فرماید: العاداتُ قاهِراتٌ ، فَمَنِ اعتادَ شَيئا في سِرِّهِ و خَلَواتِهِ، فَضَحَهُ في عَلانِيَتِهِ و عِندَ المَلَأِ 5 ؛
عادت ها قاهرند بر انسان و غلبه دارند، کسی به چیزی در خلوت خودش عادت کرد، (یعنی عادت را به صفات روحی خودش می برد) این عادت پنهای یک روز آشکار می شود و نزد دیگران او را رسوا می کنند.
فضیلت و ارزش در روایات فقط این نیست که خوب رفتار کنی، بلکه فضیلت این است که بتواند بر عاداتش غلبه کند. اینها بحث های انسان شناسانه بود اما در باب عبادت روایتی با این مضمون می بینیم: أفضَلُ العِبادَةِ غَلَبَةُ العادَةِ 6. بالاترین و ارزشمندترین عبادت این است که یک عادتت را تغییر دهی.
بعضی ها سیگاری هستند سعی کنند به عنوان عبادت این را تغییر دهند و ترک کنند. عادت مثل مرگ خاموش است و بی سرو صدا پدید می آید اینکه یک مدتی توبه نکرده باشید، محاسبه ی نفس انجام نداده باشید، مذمت نفس نداشته باشی و تغییر برنامه نداده باشی به هر زندگی خو و عادت می کنی و عادت به سراغت می آید.
مثال از عادات بد
عادتهای بد ما بعضی هایش رفتاری و ظاهری است. از خواب شروع کنیم بعضی ها خیلی بد خواب هستند و تا رهایشان کنی می خوابند. هنگام سحر و بین الطلوعین یک آرامشی در فضا ایجاد می شود و درد بیماران کاسته می شود و یا اظطرابها کم می شود و حساس ترین لحظه ی عمر است که می تواند برای زندگی اش برنامه ریزی کند یا خودش را محاسبه کند، می خوابد! و فکر می کند سود کرده است و نمی داند این خواب به اندازه ی 8 ساعت انرژی اش را نابود کرد و صدمه می زند.
خدا وقتی بهترین عبادتش یعنی نماز شب را نزدیک سحر گذاشته که نمی خواسته ما را اذیت کند و اینجور نیست اصلا خدا لذت می برد شما می خوابید و خواب مومن عبادت است فلذا می فرمایند قبل از خواب وضو بگیر و بخواب که گویی نماز می خوانی و برای خروپف شما ذکر می نویسد.
نظم یعنی اجازه ندهید عادت بر تو غلبه کند مگر عاداتی که خودتان انتخاب کرده اید بیایید نظم را از زندگی امام خمینی رحمة الله علیه یاد بگیریم. عادت ها را شما باید تصمیم بگیرید. امام رضا علیه السلام می فرماید: اگر دو وعده غذای مفصل خوردی یک وعده را سبک بخور. طب جدید هم این را می گوید. اینکه دو وعده در روز غذا بخورید بهتر است. بعضا مردم چیزی را از امام صادق بشنوند کمتر قبول می کنند و منتظرند کسی از آن طرف بیاید و تایید کند.
فرمودند اگر یک شب چیزی نخورید تا 40 روز بدن نمی تواند نقصش را جبران کند اما نباید دیروقت بخورید. اگر هم می خواهید شام مفصل بخورید باید سرشب بخورید. نباید بگذاریم عادات بد به ما غلبه کند.
بعضی ها به بدزبانی عادت می کنند. بعضی ها عادت زبانی شان به شکر نیست و به نق زدن است. مثلا از او می پرسید چه خبر؟ شروع به نق زدن می کند. این عادت زبانی زشت است. کسی که می خواهد دعا کند و از خدا بخواهد، برای اینکه با "ندارم" و با جمله ی منفی شروع نکند و خیلی بد است باید اول بگویی: "من اینها را دارم خدایا شکرت" لذا در ادب دعا کردن، شکر کردن در ابتدای آن است.
بعد از اینها باید به "زبان" اهمیت دهیم. امیرالمومنین علیه السلام منزل بودند و جند نفر آمدند و عرض کردند ما از شیعیان شما هستیم، آدمهای خوبی هم بودند. حضرت به آنها فرمود: شما از دوستان ما هستید، شیعیان یک مراتب بالایی دارند. همّام که از زهّاد بود و در بین آنها بود گفت باید برای ما اوصاف شیعیان را بیان کنید. حضرت بعد از آنکه خصوصیات شیعه یا به نقل دیگر خصوصیات متقین را بیان فرمودند او جان داد! خطبه ی همّام در نهج البلاغه وجود دارد و فوق العاده عجیب است.
اولین صفت اهل تقوا که در آن خطبه بیان می کنند این است که: "درست صحبت می کنند". خیلی وقتها ما گرفتار عادات بد زبانی می شویم که باید کنترلش کنیم.
پی نوشت:
1- المقامات غررالحكم، ص 322.
2- میزان الحکمة جلد 8.
3- تصنيف غرر، ص 242.
4- غررالحکم ج 4 ص 385
5- میزان الحکمة جلد هشتم
6- همان