نگاهی بر مبارزات جواد الائمه (ع)/ وعاظ پاسخگوی شبهات مردم باشند
کارشناس مذهبی مبارزات حضرت با حکومت عباسی را بر مبنای رویکرد کلامی و اعتقادی برشمرد و گفت: ضروری است وعاظ محترم، محتوای سخنرانی هایشان را در مناسبات حتما با رویکرد کلامی و مباحث اعتقادی مطرح کنند.
وارث: حجت الاسلام و المسلمین «مهدی شریف» کارشناس مذهبی در گفت و گو با خبرنگار وارث، شخصیت حضرت جواد الائمه (علیه السلام) را یکی از شخصیت های استثنایی تاریخ زندگی بشری خواند و تصریح کرد: امام بزرگواری که به ظاهر در مدت کوتاهی در این دنیا زندگی کرد، آثار و اثرات بسیار گسترده ای را از خود به جای گذاشت و مکتب شیعه و همه عوالم وجود را به سمت مسیری که خداوند متعال به سوی او ترسیم کرده بود، هدایت کرد و همه را به سلامت به آن هدف غایی و نهایی رسانید.
امامی که امین خداوند در تمام بلاد مسلمین بود
وی در ادامه افزود: در زیارت نامه ایشان می خوانیم؛ «السلام علیک یا امین الله فی البلاد». امامی که در همه بلاد، امین خداوند باری تعالی بود. جملات مختلفی از سوی ائمه طاهرین خصوصاً امام رضا (علیه السلام) نقل شده است از جمله آن روایتی است که وقتی ایشان به دنیا آمدند، حضرت در زمان تولد فرزندشان فرمودند: «مولودی با برکت تر از این فرزند من، در شیعه به دنیا نیامده است» و درباره ایشان فرمودند: حق تعالی به من فرزندی عطا کرده که شبیه موسی ابن عمران است که دریاها رو می شکافت و نظیر عیسی ابن مریم است که حق تعالی مطهر و مقدس گردانیده بود مادر او را و طاهر و مطهر آفریده شده بود و حتی ایشان درباره شهادت فرزند شریفشان نیز وعده داده بودند که این فرزند من، در جور و ستم کشته خواهد شد و برای او خواهند گریست آسمان ها و حق تعالی غضب خواهد کرد بر دشمن او، کشنده او و ستم کننده او.
دعایی که برای وسعت رزق نافع است
این کارشناس مذهبی با اشاره به دعاهای منتسب به امام نهم شیعیان اظهار کرد: مرحوم کفعمی در کتاب شریف المصباح آورده است؛ علمای بزرگ، تمام ساعات روز را به صورت 12 بخش تقسیم نموده اند، یعنی مقدار روشن بودن هوا از طلوع آفتاب تا غروب آفتاب را 12 بخش کردند و هر بخش را به امامی نسبت دادند و ساعت نهم روزها، همواره متعلق به حضرت جواد الائمه(ع) است و برای این ساعت مرحوم کفعمی در مصباحش دو دعا نقل کرده است که این طور آغاز می شود «یا مَنْ دَعاهُ الْمُضْطَرُّونَ فَأَجابَهُمْ، وَ الْتَجَأَ إِلَیْهِ الْخائِفونَ فَآمَنَهُمْ، وَ عَبَدَهُ الطَّائِعونَ فَشَکَرَهُمْ، وَ شَکَرَهُ الْمُؤْمِنونَ فَحَباهُمْ»(1). که علما نقل کرده اند که این دعا برای وسعت رزق بسیار نافع است و مرحوم کفعمی این دعا را با عنوان «من الصلاه العصر الی یمضی الساتان» یعنی از نماز عصر تا دو ساعت پس از آن بیان کرده است.
وی در ادامه ی این نکته اضافه کرد: علامه مجلسی نیز در بحار الانوار صفحه 91 حدیث 16 «شرح الدعا الذی یدعی بها و یتوسل بهم» دعایی را برای امام جواد (ع) با این مضمون نقل می کند« اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِّ وَلِيِّكَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ إِلَّا جُدْتَ بِهِ عَلَيَّ مِنْ فَضْلِكَ وَ ...»(2) که این دعا هم برای ادای دین بسیار مجرب است.
مبارزات جواد الائمه(ع) با نگاه اعتقادی و کلامی
حجت الاسلام شریف با بیان اینکه نگاه اعتقادی و کلامی در سراسر زندگی حضرت جواد الائمه (ع) حاکم بود، گفت: نگاه کلامی و اعتقادی حضرت دلایل مختلفی می تواند داشته باشد که اهم آن دلایل در دو بخش قرار گرفته است اولاً ایشان در سن خردسالی به امامت رسیدند و برخی قائلند که 7 سالگی و برخی دیگر قائلند که در سن 9 سالگی به مقام امامت نائل شدند؛ بر این اساس، پذیرش امام 7 یا 9 ساله برای شیعیان بسیار دشوار بود ثانیاً؛ حضرت در عصر خلیفه عباسی زندگی می کردند که سردمداران آن مدعی پیروی از اهل بیت(علیهم السلام) بودند و بنای خودشان را در ظاهر گذاشته بودند که حکومت را بر دست گیرند؛ لذا مدعی پیروی از اهل بیت رسول خدا(ص) بودند و بهتر است بگوییم اصلا بنای این کار را هم نداشتند و فقط می خواستند مردم را با خود همراه کنند و با شعار دفاع از حق آل پیغمبر(ص) کار خود را پیش ببرند که یک عده هم همواره این افراد را همراهی می کردند.
وی، در ادامه افزود: مامون از متکلّمین آن روزگار بود؛ در عیون اخبار الرضا (ع) شیخ صدوق(ره) نقل می کند؛ مامون در مجلسی به یحیی ابن اکرم گفت که چهل نفر علمای بزرگ را بعد از نماز صبح در این تالار و دربار دعوت کن؛ با آنها کاری دارم و وقتی همه آن ها آمدند؛ مامون آماده و حاضر شده در جلسه آمد و گفت: من امروز می شوم مدافع علی ابن ابی طالب (علیه السلام) و شما چهل نفر مدافع سه خلیفه پیش از حضرت شوید و نهایتاً با همه آن ها بحث کرد و چهل نفر را شکست داد.
حجت الاسلام شریف با بیان اینکه مامون به ظاهر دفاع از تشیع و شیعه شناسی را از پدرش هارون الرشید یاد گرفته بود، به رویکرد فریبکارانه آنان اشاره کرد و گفت: مامون نقل می کند من با پدرم در مکه بودیم و پس از فریضه حج، پدرم در محل حکومت می نشست و همه مردم می آمدند از او عیادت می کردند و او به دربان سپرده بود که هر کس می خواهد پدرم را ببیند باید ابتدا نام خود و پدرش را بگوید و آن وقت، اجازه دیدار صادر شود. روزی دربان آمد و گفت کسی آمده که شما را ببیند؛ نام او موسی ابن جعفر بن علی ابن حسین ابن علی ابن ابی طالب (علیهم السلام) است، مامون می گوید دیدم، پدرم از جای بلند شد و گفت مبادا ایشان از مرکب پیاده شود بلکه با همان مرکب وارد تالار شود و با کمال احترام او را استقبال کنید، مامون می گوید دیدم آن آقا، سیمای عابدان دارد و از شدت عبادت، خوف خدا و گرسنگی و روزه، روی او زرد گشته است و پیشانی او جای سجده دارد؛ پدرم به استقبال او آمد و با مرکب تا جایی که می توانست داخل شد و او را پیاده کرد و کنار تخت خود نشاند و از عیال، امور و اموالش سوال کرد و طبق رسوم جاری که هرکس به دیدار خلیفه می آمد هدیه ای را از او می گرفت در کمال ناباوری هدیه اندکی را به آن آقا داد و بعد از رفتن من و برادرم امین او را تا درب منزل مشایعت کردیم که مامون می گوید این آقا وقتی به من نزدیک شد جوری که دیگران نفهمند به من گفت بعد از پدرت تو حاکم می شوی مراقب اولاد من باش مامون می گوید به پدرم گفتم چرا با این آقا رفتاری کردی که با هیچکس نمی کردی و او در جواب گفته بود همین قدر بدان که این حکومتی که ما بر مسندش نشستیم؛ حق اینها است که گفتم اگر حق اینها است چرا به آن ها پس نمی دهیم. پدرم گفت «الملک عقیم» یعنی حتی اگر تو که فرزندم هم هستی بخواهی مانع خلافت من شوی مقابلت می ایستم چه رسد به موسی ابن جعفر (علیه السلام).
وی با بیان اینکه قالب همه مجالسات حضرت رویکرد کلامی داشته است، مطرح کرد: مامون مدعی بود که شیعه شناسی را از موسی ابن جعفر (ع) دارد و روایتی که واقدی نقل می کند به این مضمون که آنها نمی توانستند اعتراف نکنند به فضائل اهل بیت (علیهم السلام) و مخصوصاً مقام امیر المومنین (ع) و لذا امام جواد(ع) در فضایی زندگی می کرد که علم کلام غالب بوده است و رفتار حضرت در مقابل دربار و مخالفین، شیعیان و محبین کاملا مطابق با رویکرد کلامی و اعتقادی بود.
پاسخ به سی هزار پرسش
این پژوهشگر دینی با اشاره به نوع رفتار حضرت در ترویج مکتب تشیع اضافه کرد: مرحوم کلینی (ره) در اصول کافی روایت کرده است که وقتی حضرت به امامت رسیدند عده ای از شیعیان به جهت کم بودن سن حضرت تامل در امامت حضرت داشتند لذا در حج و مناسک همه به خدمت حضرت رسیدند و غریب به سی هزار سوال از آقا پرسیدند و ایشان همه را پاسخ دادند و اعتقاد آنها نسبت به امام معصوم راسخ شد و این هم خود برکتی از تثبیت جایگاه امامت بود که حضرت سی هزار سوال را خیلی صریح بیان کردند که نمونه آن روایتی از علامه مجلسی (ره) در بحار الانوار است که وقتی یکی از اصحاب، خود را شیعه خالص دانست و خود را به تعبیری دارای سپر مصونیت خواند؛ حضرت پس از نهی چنین پنداری به تبیین جایگاه شیعه و تفاوت آن با محّب اهل بیت(علیهم السلام) پرداختند که متن کامل این حدیث ارزشمند و زیبا در کتاب شریف بحارالانوار بیان شده است.
وی افزود: امروزه، نیاز جامعه ما این است که به مباحث کلامی توجه بیشتری گردد. حتی اگر به برخی از مباحث فقهی حضرت بنگرید، خواهید دید در آن مباحث هم نگاه کلامی وجود داشته است در واقع حضرت از طریق بیان مسائل و احکام شرعی نیز تبیین و تثبیت جایگاه امامت مسلمین را دنبال می کند، نظیر مناظرات حضرت با یحی ابن اکثم در عقد دختر مامون که شیخ مفید در ارشاد به آن پرداخته است.
حجت الاسلام شریف، توجه به رویکرد کلامی را یکی از ضرورت های امروز جامعه شیعه برشمرد و گفت: پس از شهادت جواد الائمه (ع) بزرگترین عید مسلمین رو در پیش داریم؛ به نظر می رسد رویکرد کلامی یکی از ضرورت های امروز جامعه شیعه برای دعوت همه کسانی که نظریه ما را قبول ندارند به شمار می رود و ضروری است وعاظ محترم، محتوای سخنرانی هایشان را در مناسبات حتما به رویکرد کلامی و مباحث اعتقادی سوق دهند. مشکلی که در فضای متدینین ملاحظه می کنیم در این است که مبانی اعتقادی و مسائل اعتقادی هنوز برای آن ها نیز حل نشده است و وقتی هم مسائل اعتقادی برایشان حل نشود وقتی در تنگنای اعتقادی گرفتار شوند علاوه بر اینکه خودشان را نمی توانند نجات دهند، بلکه فرد دیگری را هم نمی توانند هدایت کنند.
پدران فرزندان خود را نسبت به ولایت امیر المومنین(ع) هشیار کنند
وی تبیین مسائل اعتقادی با استناد به مباحث عقلی و نقلی را یک ضرورت خواند و افزود: امروز ما با دنیایی مواجه هستیم که مردم را باید با دلایل و استنادات عقلی و شاید نقلی همراه کنیم.
این کارشناس مذهبی اضافه کرد: در آستانه عید غدیر هستیم و عید غدیر اثبات ولایت امیر المومنین (ع) است و نیازمند حرکت فراگیر در بین همه متکلمین شیعه و معتقدین شیعه و محصلین و مدرسین علوم اعتقادی دارد؛ پیامبر (ص) وقتی خطبه غدیر را خواند؛ فرمودند: «فلیبلغ الحاضر و الغائب و الولد ولده الی یوم القیامه» همه حاضرین باید به غائبین اطلاع دهند و سپس فرمودند: همه پدران باید فرزندانشان را نسبت به ولایت امیر المومنین(ع) هشیار کنند و نه در برهه ای که من هستم بلکه الی یوم القیامه.
وی، توجه به تمام ابعاد زندگی فردی و اجتماعی حضرت جواد الائمه (ع) را ضروری دانست و گفت: اگر می خواهیم در مسیر امام جواد (ع) حرکت کنیم صرفا دنبال آن نباشیم که امام جواد(ع) یک امامی است که باب الحوائج است و فقط به مشکلات مردم رسیدگی می کند چراکه این کار از مردان نیک روزگار هم بر می آید بلکه امام و حجت خدا جایگاهی ماورای آن را دارد.
حجت الاسلام شریف افزود: روایتی از دلایل الامامه طبری نقل شده است که ذکریا ابن آدم گفت که ما پیش امام رضا (ع) بویدیم که امام جواد (ع) وارد شدند در حالیکه سن ایشان از چهار سال کمتر بود « فضرب بیده الی الارض و رفع راسه الی السماء، فاطال الفکر، فقال له الرضا علیه السلام، بنفسی انت لم طال فکرک؟ فقال علیه السلام فیما صنع بامی فاطمه(س) » با دستش به زمین کوبید و دستانش را به آسمان بلند کرد. تفکر زیادی کرد و طولانی کرد تا امام رضا(ع) فرمودند: جانم به قربانت به چه چیزی فکر می کنی. عرض کرد؛ پدر جان، دارم فکر می کنم به بلاهایی که بر سر مادرم فاطمه (س) آوردند. اگر خوب به این مسئله نگاه کنیم می بینیم که حضرت دنبال تبیین مسائل اعتقادی هستند.
نگاه جواد الائمه(ع) به موضوع مهدویت/ چرا او را منتظر مىگويند؟
این کارشناس مذهبی اظهار داشت: روایات دیگری را شیخ صدوق در کمال الدین جلد دوم در رابطه با امام جواد(ع) بیان کرده است که حضرت عبدالعظیم حسنی (ره) خدمت حضرت می رسند و پیش از اینکه به محضر ایشان حاضر شوند سوالی را از ذهن می گذراند که آیا قائم اهل بیت (علیهم السلام) و مهدی فاطمه (سلام الله علیها) ایشان هستند که وقتی رسیدم قبل اینکه من سخنی بگویم حضرت فرمودند: «ان القائم منا هو المهدی» اون کسی که قائم ما هست، مهدی است که «الذی یجب ان ینتظر فی غیبته و یطاع فی ظهوره و هو ثالث من ولدی». و حضرت در این رابطه بیاناتی داشتند تا جایی که فرمودند: «افضل اعمال شیعتنا انتظار الفرج». برترین اعمال شیعیان ما انتظار فرج است.
وی همچنین با اشاره به روایات وارده در رابطه با بشارت های حضرت جواد (ع) راجع به قیام حضرت مهدی (عج) تصریح کرد: در کمال الدین و تمام النعمه امده است صقر بن أبى دلف گويد: از امام جواد عليه السّلام شنيدم كه مىفرمود: یقُولُ إِنَّ الْإِمَامَ بَعْدِي ابْنِي عَلِيٌّ أَمْرُهُ أَمْرِي وَ قَوْلُهُ قَوْلِي وَ طَاعَتُهُ طَاعَتِي وَ الْإِمَامُ بَعْدَهُ ابْنُهُ الْحَسَنُ أَمْرُهُ أَمْرُ أَبِيهِ وَ قَوْلُهُ قَوْلُ أَبِيهِ وَ طَاعَتُهُ طَاعَةُ أَبِيهِ ثُمَّ سَكَتَ فَقُلْتُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَمَنِ الْإِمَامُ بَعْدَ الْحَسَنِ فَبَكَى ع بُكَاءً شَدِيداً ثُمَّ قَالَ إِنَّ مِنْ بَعْدِ الْحَسَنِ ابْنَهُ الْقَائِمَ بِالْحَقِّ الْمُنْتَظَرَ....» امام پس از من فرزندم علىّ است، دستور او دستور من و سخن او سخن من و طاعت او طاعت من است و امام پس از او فرزندش حسن است، دستور او دستور پدرش و سخن او سخن پدرش و طاعت او طاعت پدرش باشد، سپس سكوت كرد. گفتم: اى فرزند رسول خدا! امام پس از حسن كيست؟ او به شدّت گريست و سپس فرمود: پس از حسن فرزندش قائم به حقّ امام منتظر است، گفتم: اى فرزند رسول خدا! چرا او را قائم مىگويند؟ فرمود: زيرا او پس از آنكه يادش از بين برود و اكثر معتقدين به امامتش مرتدّ شوند قيام مىكند، گفتم: چرا او را منتظر مىگويند؟ فرمود: زيرا ايّام غيبتش زياد شود و مدّتش طولانى گردد و مخلصان در انتظار قيامش باشند و شكّاكان انكارش كنند، و منكران يادش را استهزا كنند، و تعيينكنندگان وقت ظهورش دروغ گويند، و شتابكنندگان در غيبت هلاك شوند، و تسليمشوندگان در آن نجات يابند.
پی نوشت:
1 1- طوسى، محمد بن الحسن، مصباح المتهجد، مصحح: اعلمی، حسین، ص 361 - 362، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ اول، 1418ق. البته در مصباح کفعمی عباراتی به این دعا اضافه شده است. ر. ک: کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح (جنة الأمان الواقیة و جنة الإیمان الباقیة)، ص 143، قم، دار الرضی (زاهدی)، چاپ دوم، 1405ق.
2- بحارالأنوار ج 94 ص 34 به نقل از قبس المصباح