حجت الاسلام ابروش: جایگاه عقل و اندیشه در انسان

اگر امام حسین علیه السلام در زمان حال وجود ندارند، مکتب ایشان پا برجاست و وجود دارد، طلایه دار این مکتب امام حسین علیه السلام است، پیرو این مکتب بعد از امام، حضرت علی اکبر علیه السلام، حضرت  عباس علیه السلام، حضرت مسلم¹ حبیب بن مظاهر²، شهدای کربلا، شهدای 8 سال دفاع مقدس، همه آنها پیروان این مکتب هستند. یک نفر نقش را ایفا کرد و بقیه افراد درس گرفتند و این راه را ادامه دادند

جایگاه عقل و اندیشه در انسان

 یکی از محبت های الهی که خداوند به ما عطا فرمودند عقل است. خداوند در قرآن 300 بار میفرمایند: از عقلت استفاده کن! برای مثال برخی مواقع نیاز به استخاره نیست، از عقلتان استفاده کنید و تحقیق کنید. برخی مواقع ما از عقل خودمان به درستی استفاده نمی کنیم و اگر زمانی به مشکل برخورد می کنیم، می گوییم تقدیر ما این بوده است. انسان از راه گوش کردن مسیر درست را می تواند انتخاب کند. حیوان برای اینکه چاق بشود مقدار زیادی غذا می خورد، انسان برای اینکه چاق بشود -البته منظور از این چاقی، چاقی جسمانی نیست!- انسان برای چاقی باید گوش بدهد، پند بگیرد، حکمت بگیرد. ما اگر در مجلس های امام باقر علیه السلام قرار میگیریم می آییم تا شیعه ای عاقل بشویم و بتوانیم راه درست زندگیمان را یاد بگیریم.

امیرالمومنین علی علیه السلام میفرمایند: خداوند به بشر عقل داده است، انسان 2 نوع عقل دارد: یک عقل به اسم عقل خدادادی و عقل مطبوع و عقل دوم عقل اکتسابی که انسان باید آن را کسب کند. خداوند به همه انسان ها عقل داده است ولی هرکدام از آنها به شیوه متفاوت از آن استفاده می کنند. به امام حسین علیه السلام و همچنین معاویه عقل عطا کرده بودند، اما امام در مسیر هدایت از آن استفاده میکردند، ولی معاویه در مسیر ضلالت!

انواع عقل:

دو نوع عقل وجود دارد: یک عقل معاد و دیگری عقل معاش. عقل معاد با امام حسین علیه السلام بود که هدایت را می دید، اما عقل معاش فقط جهان بینی است و منافع دنیوی را می بیند. عقل چیزی است که انسان استفاده می کند برای رسیدن و نزدیکی به خدا و با استفاده از این عقل، درجات بهشت را کسب میکند. عاقل کسی است که با به کار گیری از قدرت عقل و اندیشه بتواند گناه را از خودش دور کند. عقل معاد پشتوانه قلب است.

در محضر حضرت محمد صلوات الله علیه از یک آقایی تعریف می کردند، می گفتند چه آدم خوبی است همیشه نماز می خواند، قران می خواند. حضرت فرمودند: عقل این فردی که می گویید چگونه است؟ مردم گفتند یا رسول الله ما درباره تلاش او نسبت به دین می گوییم شما چرا در باره ی عقل او سوال می پرسید؟ پیغمبر فرمودند: کسی که عقل نداشته باشد دین را از دست می دهد. کسی که عقل نداشته باشد ولایت، امام حسین علیه السلام را از دست می دهد.

اسحاق بن عمار³ میگوید: روزی نزد امام صادق علیه السلام رسیدم، گفتم یابن رسول الله! همسایه ای دارم به همه کمک می کند، دست همه را می گیرد، اکثر اوقات روزه است، این آدم چگونه آدمی است؟ آیا می توانم همانند او عمل کنم؟

 امام صادق علیه السلام فرمودند: «کیف عقل؟» عقل او چگونه است؟ گفت عقل او گاهی در برخی مسائل نمی کشد. امام فرمودند: با این عقل که عقل معاش است محبت امام حسین علیه السلام به سمت او نمی رود. مانند سیاست بنی امیه که با عقل  معاش پیش می رفت و نمی گذاشت صحابه امام وارد شام بشوند. لذا امروزه هدف برخی شبکه های اجتماعی این است که عقل معاد ما را از بین ببرد.

امیرالمومنین علیه السلام میفرمایند: منبع تغذیه عقل اطلاعات و دانشی است که به او می دهید. اگر اطلاعات غلط به عقل ما برسد دانش ما راه را اشتباه انتخاب می کند. ما برای رسیدن به هدایت و تقرب به خداوند اطلاعاتمان را از انبیای خداوند فرا می گیریم. لذا امام باقر علیه السلام می فرمایند: یک شب با پدرم امام زین العابدین علیه السلام از مدینه به سمت کوفه رفتیم قبر امیرالمومنین علیه السلام در آن زمان مخفی بود، پدرم وضو گرفتند و زیارت امیرالمومنین را بالای قبرشان  به جا آوردند و 2 رکعت نماز خواندند، نمازشان را که خواندند دستانشان رابه سمت آسمان گرفتند و به خدای خود گفتند: خدایا به من یک عقل کامل عطا بفرما !

خداوند عقل کامل را به ما عطا کرده است. حال به کمک امام باقر علیه السلام به عقلی خواهیم رسید که عقل بهشتی است، این عقل وقتی هنگام نماز صبح میشود به ما می گوید بلند شو و نمازت را بخوان. اگر نتوانستیم بلند شویم می گوید شب را زودتر بخواب تا بتوانی نماز صبحت را به جا بیاوری. این عقل می گوید باید در مسیر مولا قدم برداری.

عقل اولیه از جانب خداوند و مواد خام اولیه اش هم از جانب امام باقر علیه السلام است که اگر امام باقر و امام صادق علیهما السلام در سلسله مراتب امامت قرار نمی گرفتند، من و شما شاید امروز شیعه باقی نمی ماندیم. اگر این همه شبهه که به سنت شیعه وارد شد به اهل تسنن وارد می شد مذهبشان دیگر باقی نمی ماند. وقتی ما درباره عقل صحبت می کنیم منظور آن چیزی که در سرمان است نیست، بلکه منظور ما قدرت تفکر و اندیشیدن است.

 میرزاجواد آقا ملکی تبریزی⁴ میگفتند یک روز از منزل خارج شدند، هردو سر کوچه روضه بوده است. کمی درباره اینکه به کدام آنها برود فکر کرد و فهمید یکی از آنها بوی ریا می دهد و برای غذا یا رفتن با دوستان است نه برای شخص خود امام حسین علیه السلام.

پی نوشت:

1- یکی از اصحاب امام حسین علیه السلام  وشهدای واقعه ی کربلا.

2- بزرگ مردی که از کمال معنوی برخوردار بود. و در روز عاشورا جانش را فدای مولایش کرد.

3- از اصحاب و دوستان حضرت صادق و موسی بن جعفر علیه السلام بوده است. 

4- از علمای معاصر فقه و اصول واخلاق و حکمت و عرفان اسلامی است.