چه کار کنیم به قرآن خواندن علاقه مند شویم؟
وارث: پرسش :
چه کار کنیم به قرآن خواندن علاقه مند شویم؟
پاسخ :
در این باره مفید به نظر مى رسد که شناخت خود را نسبت به قرآن افزایش دهید. براى شناخت قرآن و بهره مندى بیشترنیز باید مراحلى را طى کرد از آن جمله:. ۱ آشنایى با اهداف قرآن و محورهاى اساسى آن.. ۲ آشنایى با ابزار و شرایط فهم قرآن. ۳ رعایت آداب قرآن. ۴ رفع موانع فهم قرآن. در این نوشتار به توضیح مختصر درباره هر کدام مى پردازیم. برخوردارى و بهره مندى هر چه بیشتر از معارف ژرف و عمیق قرآن نیازمند به تحصیل مقدمات، شرایط و رعایت نکات و آدابى است که تحت عنوان روش برخورد با قرآن به طور خلاصه به آن مى پردازیم. الف. شناخت قرآن در محورهاى کلى:
اینکه هدف آن چیست؟ مخاطب چه کسى؟ و مطالب آن چگونه است؟ نقش بسزائى در نحوه برخورد انسان با قرآن و فهم مطالب آن ایفا مى نماید.
هدف این کتاب عظیم الشأن هدایت و مخاطب آن همه انسانها و به تعبیر خود قرآن «ناس» مى باشد که در سوره مبارکه ابراهیم (ع) تصریح به آن شده است: «الر کتاب انزلناه الیک لتخرج الناس من الظلمات الى النور باذن ربهم الى صراط العزیز الحمید» محتوى این کتاب عظیم الشأن از ۲ عنصر تبیین گرى و دعوت گرایى برخوردار بوده که با برخوردارى از این دو روش محتواى آن از یک نگاه کلى در محورهاى ذیل جمع بندى مى شود:
۱ بخشى از آیات در راستاى دعوت به خداشناسى و توحید در ابعاد مختلف آن و معرفى اسماء و اوصاف خداوند تبارک و تعالى است که از آن جمله آیات ۲۱ تا ۲۴ سوره حشر آیات ۱ تا ۶ سوره حدید، آیه ۲۵۵ بقره مى باشد.
۲ معادشناسى و معرفى حیات اخروى در مراحل و منازل مختلف مرگ، عالم برزخ قیامت کبرى و بهشت و جهنم که حدود یک سوم از آیات قرآن کریم به این محور اختصاص یافته است که این خود نشان از اهمیت و نقش ویژه مباحث معادشناسى در فرآیند هدایت و سعادت است.
۳ دعوت به تهذیب نفس و تطهیر باطن که از شرایط لازم رسیدن به هدف نهائى یعنى خروج از ظلمات به سوى نور و تقرب الى الله است از راه الف) دعوت به ایمان و جمیع مراتب آن ب) دعوت به تقوى و جمیع مراتب آن.
۴ قصص انبیاء، اولیا و حکماء و تببین نحوه تربیت آنها را و چگونگى تربیت مردم سرگذشت جنگها و برخورد کفار با اهل ایمان و مقابله اهل ایمان، آنها نیز در این بخش جاى مى گیرد.. ۵ آیات الاحکام که در این بخش احکام و وظایف عملى مسلمان، از عبادات، معاملات و اجتماعیات مثل نماز و روزه و خمس و جهاد و بیع و نکاح و… اشاره شده که تفصیل و جزئیات آن توسط فرمایشات پیامبر عظیم الشأن و سخنان ائمه اطهار (ع) تبیین مى گردد. همچنین مندرج مى گردد آیاتى که مربوط به آداب اجتماعى مسلمانان مى شود. ب. تحصیل و فراهم ساختن ابزار و شرایط لازم:
براى استفاده از قرآن در مراحل و مراتب مختلف تلاوت، ترجمه، تفسیر. براى تلاوت قرآن تنها دانستن قواعد روخوانى و براى مرتبه عالى تر قواعد تجوید کافى است ولى براى دست یابى به ترجمه نمودن آیات، تحصیل ادبیات عرب به ویژه در شاخه هاى صرف، نحو، لغت و معانى نیز لازم است و اما براى برخوردارى از فهم تفسیر قرآن و توان تفسیر نمودن قرآن علاوه بر دانش ادبیات عرب، تسلط کامل بر آیات قرآن، طرح سؤال، حلم در مقابل سؤال، تفکر و تدبر در آیات و مقاصد آن، توجه به آراء و نظریات مفسران و از همه مهمتر طهارت دل و تهذیب نفس از آلودگى از جمله شرائط و ابزار ضرورى براى فهم تفسیرى قرآن مى باشد.
۱ تسلط کامل بر آیات) از آنجا که در برخى موارد آیات قرآن ناظر بر یکدیگر و مفسر و مبین همدیگر هستند تسلط کامل بر آیات نقش مؤثرى در فهم آیات ایفا کرده راه یابى به آیات هم آهنگ و هم محتوى که در پرتو تسلط بر آیات میسر مى گردد توضیح و تفسیر واضحى از آیات را به ارمغان مى آورد. و شاید یکى از اسرار تأکید بر تلاش هاى مکرر قرآن که سیره اولیاءاى نیز بر آن قرار گرفته است تسلط کامل بر قرآن پیدا کردن است.
۲ طرح سؤال) از جمله بهترین شیوه ها براى به نطق کشیدن آیات و بدست آوردن ظرافتهاى محتواى قرآن این است که از چینش الفاظ آیات، انتخاب واژه ها، ترتیب آیات و پرس و جو کنیم و یا اینکه با طرح سؤال هاى کلى در جستجوى پاسخ آن از قرآن باشیم. بعنوان مثال در جستجوى این باشیم که خداوند شگردهاى شیطان را در قرآن چگونه بیان کرده است و با این نگاه آیات را مورد مداقه قرار دهیم.. ۳ حلم در مقابل سؤال) مهمترین مسأله بعد از طرح سؤال حلم و خویشتن دارى در مقابل سؤال است بدین معنا که عجله در یافتن پاسخ بدون رعایت قواعد ادبى و لغوى ننماییم و چیزى را بدون قراین و شواهد به قرآن اسناد ندهیم که در این صورت در معرض خطر تفسیر به رأى قرار خواهیم گرفت.. ۴ تفکر و تدبر در آیات و مقاصد آن) براى پاسخ به سؤالات مطرح شده و یا قطع نظر از آن براى فهم آیات عنصر تفکر و تعقل مهمترین نقش را ایفا مى کند. علیرغم اینکه بسیارى از آیات در نگاه اول براى عموم انسان ها قابل درک و فهم است ولى ظرافت ها و لطافت هاى آن موقوف بر تفکر و تأمل است و از این روست که قرآن خود به طور مکرر و مؤکد ما را دعوت به تفکر در قرآن مى کند. و پر واضح است کسى مى تواند در آیات به تفکر نشیند که مواد اولیه براى تفکر براى او حاصل باشد که از آن جمله است دانستن قواعد عربى- دانستن معنا و مفهوم واژه ها و الفاظ و برخى دیگر از زمینه هاى تفسیرى همچون شأن نزول آیات و غیره… لازم به یادآورى است طرح سؤال که به توضیح آن نیز پرداختیم نقش مهمى در جهت گیرى تفکر، آغاز و انجام آن است.. ۵ توجه به آراء و نظرات مفسران محصول تفکر ما نتایج و برداشتهایى خواهد بود که مستند به مبادى لغوى و ادبى خواهد بود و براى اطمینان از این نتایج و برداشتها سزاوار است بعد از نتایج که در مرحله بعد به آراء و انظار مفسرین مراجعه نموده و این نتایج و برداشتها را با آن آراء و انظار مقایسه نموده نقاط ضعف یا قوت را دریابیم.
۶ طهارت دل) تحصیل صفا و طهارت دل از جمله شرایط لازم و قطعى و ضرورى است که اساسى ترین نقش در فهم قرآن داشته تفکرات ما نیز تحت الشعاع آن قرار مى گیرند. قرآن خود از این حقیقت پرده برداشته و تصریح مى کند که «لا یمسه الا المطهرون» همانگونه که تشریعا بدون طهارت دست زدن به خطوط قرآن ممنوع است تکوینا نیز کسى که از طهارت و صفاى دل برخوردار نیست به آن سعادت عظیم و دقیق قرآن دست رسى نخواهد داشت.
عروس حضرت قرآن نقاب آنگه براندازد که دار الملک ایمان را ببیند خالى از غوغا
ج) رعایت آداب تلاوت و مطالعه قرآن:
از جمله امورى که موجب کیفیت بخشیدن به اعمال و به تبع آن موجب لذت بخشى اعمال مى گردد رعات آداب مى باشد.
و به عبارتى دیگر انسان نسبت به عملى شائق و مشتاق خواهد بود که از کیفیت عالى برخوردار باشد با آداب انجام شود. پس رعایت آداب موجب کیفیت و کیفیت، موجب شیرین شدن عمل و شیرینى عمل، موجب جذابیت و بهره هاى بیشترى مى گردد. اینک در برخورد با قرآن هنگام تلاوت و مطالعه آن و به منظور برخوردارى از بهره هاى وافر هدایتى آن مى بایست آداب لازم را رعایت کنیم که این آداب برخى ظاهرى و برخى معنوى هستند. آداب تلاوت قرآن:
۱ تحصیل طهارت که همان وضو گرفتن یا غسل است و همچنین مسواک زدن. قرآن عظیم الشأن مى فرماید: «لا یمسه الا المطهرون»، (واقعه/ ۷۹). و پیامبر گرامى اسلام مى فرماید: «نظفوا طریق القرآن قیل یا رسول الله و ما طریق القرآن قال افواهکم قیل بماذا؟ قال بالسواک».
۲ استعاذه: پناه بردن به خدا از شر شیطان و تحفظ از برداشتهاى سوء و ناصواب «فاذا قرائت القرآن فاستعذ بالله من الشیطان الرجیم»(۱). ۳ بسمله: جارى ساختن «بسم الله الرحمن الرحیم» بر زبان.
۴ تعظیم و احترام: از جمله آدابى که تأثیر در استفاده از قرآن دارد عظیم شمردن قرآن در دل است به این معنا که آن را نظیر کتاب هاى معمولى ندانیم بلکه قرآن را حقیقتى زنده دانسته که ناظر به باورهاى وجودى انسان است که این کتاب وجود کتبى آن است. از جمله عواملى که موجب تعظیم و بزرگداشت قرآن مى شود این است که بدانیم و توجه کنیم محتواى این کتاب سخن چه کسى است؟ حامل آن کیست؟ حافظ آن کیست؟ شارحان و مفسران آن چه کسانى هستند؟ پرواضح است که بزرگ دانستن و اهتمام ویژه داشتن تأثیر بسزائى در استفاده و نحوه آن دارد.
۵ نظر تعلیم و تعلم داشتن: گرچه تلاوت قرآن خود داراى ثوابهاى فراوان و پاداشهاى ارزشى است ولى باید دید تعلیم و تعلم را نیز فراموش نکرد و با آن هدف زانوى ادب بر خوان قرآن زد.
۶ حضور قلب و خشوع: در صورتى مى توانیم بهره هاى وافر از تلاوت قرآن ببریم که ادب حضور و خشوع را رعایت کنیم که این خود محتاج لطف الهى و همت و اهتمام شخص تالى و قارى است.
۷ تفکر و تدبر در آیات: که نقش مؤثرى در بیدارى دل و فهم معارف دارد که توضیح ان را ذکر کردیم.
۸ تطبیق آیات بر خود و جبران کمبودها و یا درمان دردها. یعنى وقتى آیات در مورد ویژگیهاى اهل ایمان تلاوت مى کنیم نظرى نیز بر خود افکنده وضعیت خود را با شاخص هاى قرآنى بررسى کنیم که اگر ضعف و کمبودى داریم در صدد جبران آن با راهکارهاى قرآن برآیم و اگر نزدیک به آن شاخص ها هستیم از خداوند توفیق بیشتر طلبیدن. شاکر باشیم. د. برطرف کردن موانع فهم صحیح قرآن:
برخى از مهمترین موانع و حجاب هاى فهم قرآن عبارتند از:
۱ حجاب غرور و خودبینى که مانع نزدیک شدن به قرآن، تلاوت و تفکر در قرآن مى گردد.
۲ حجاب آراء باطله و عقاید باطلى که از قبل در ذهن رسوخ کرده.. ۳ حب دنیا. ۴ گناهان و معاصى که علاوه بر آثار سوئى که در زندگى دنیوى نیز دارد جلوى فهم صحیح را نیز مى گیرد.
(۱) (نحل، آیه ۹۸).
منبع : نرم افزار پرسمان ۳