باب نبوت بسته شده اما تاریخ مذهبی انسانیت باز است

وارث: کتاب «زمانی میان زمان‌ها: امام، شیعه و ایران» اثر لیلی عشقی (همکار انجمن بین المللی فلسفه در فرانسه) و ترجمه احمد نقیب‌زاده (استاد دانشگاه تهران) با ویرایش جدید به تازگی از سوی نشر فلات منتشر شده است.
در ادامه بخش‌هایی از این کتاب را مرور می‌کنیم.

اسلام دین بیان و اعلام عقیده است. برای تشرف به اسلام نزد اهل سنت کافی است تنها دو شهادت به زبان جاری شود. اما برای مسلمان شدن نزد شیعه سه شهادت لازم است. اما ژرفای این تفاوت بی‌اندازه است.

اعلام شهادت «لااله الاالله و محمداً رسول الله» برای مسلمان شدن ضروری است. همین بیان برای تبدیل شدن به یک مسلمان سنی کفایت می‌کند. اما برای شیعه شدن باید «علی ولی الله» را نیز بر آن افزود. شهادت قاطع سوم (علی دوست خدا) همه چیز را عوض می‌کند.

بر دو اصل اساسی استوار اسلام سنی یعنی توحید و نبوت، اصل امامت یعنی ولایت علی هم در تشیع اضافه می‌شود. شیعه اصل سوم سنیان یعنی معاد را نیز قبول دارد، اما آن را در مرحله پنجم و بعد از اصل چهارم خود یعنی عدل قرار می‌دهد. این اضافه پرمعنا یعنی امامت و عدل از طرف شیعیان و رابطه‌ای که بین این دو اصل برقرار می‌گردد، نه امری ساده و نه استنتاجی است بلکه جنبه اساسی دارد.

*فرا روی از حدود

محمد(ص) توحید خدا را آشکار کرد و خود را به عنوان آخرین فرستاده او معرفی کرد و به همراه خود شریعت یا قانون مقدس را آورد. مسئله ختم نبوت را شیعه و سنی پذیرفته‌اند. برای اهل سنت، منابع و مآخذ مشخصی وجود دارد که عبارتند از قرآن، گفته‌های پیامبر یا حدیث و کردار او یا سنت و سنت‌های او. آنجا که قرآن ساکت است، آنان به سنت و حدیث پیامبر رجوع می‌کنند.

سنی‌گرایی از کلمه سنت می‌آید. زندگی مؤمن در ابعاد فردی و اجتماعی باید بر پایه این اصل تنظیم شود. همه چیز بستگی به کاربست بهینه این قانون خوب و این سنت حسنه دارد. شیعیان چه می‌گویند؟ محمد(ص) کاری جز اعلام وحی و بیان کلام الهی نکرد این اعلام هم در بیان ادبی و هم در عرصه خارج صورت گرفت. پس برای درک مراد وحی باید باطن و درون پیام الهی در هر مرتبه جستجو شود.

ظاهر چیزی جز مجموعه نشانه‌ها (واژه سوره و آیه در زبان عرب به معنای نشانه است) نیست که باید ما را به سوی آنچه این نشانه‌ها در خود پنهان دارند رهنمون شوند یعنی به سوی معنی واقعی‌ آن‌ها. کلام الهی اشاره به حقیقت دارد. وظیفه پرده برگرفتن از باطن برعهده امام است و در واقع این امام است که از ظاهر به سوی باطن ره می‌گشاید که این عمل را تأویل می‌گویند.

بدین سان برای شیعه گرچه جریان نبوت بسته شده اما تاریخ مذهبی انسانیت بسته نشده است. پایان نبوت با آغاز دور ولایت و عشق و دوستی مقارن است. امام یعنی دوست خدا. از آغاز هم رابطه عشق با حقیقت در واژه‌ها منعکس شده بود. شریعت و متن قرآن بدون امام، کلامی مرده است که هیچ تفسیری از آن برنمی‌آید.