نقش موثر تشکلهای مذهبی در کاهش آسیبهای اجتماعی
مدیرکل تشکلهای دینی و مراکز فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی گفت: باید مسئولیت پذیری هیئات مذهبی و سایر تشکلها درخصوص اصلاح صحنه اجتماعی و کاهش آسیب ها و تقویت بنیان خانواده ها تقویت شود.
وارث: ظرفیت های سازمان تبلیغات اسلامی در کاهش آسیب های اجتماعی موضوع گفتگویی است که با رضا معممی مقدم، مدیرکل تشکلهای دینی و مراکز فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی انجام شده است. مشروح این گفتگو را ملاحظه نمایید:
*تعریف جنابعالی از آسیب های اجتماعی چیست؟ وضعیت آسیب های اجتماعی در جامعه ایرانی را چگونه ارزیابی می کنید؟
در مقوله فرهنگ ما با انسان طرف هستیم، یعنی مخاطب ما انسان است و با یک موجود پیچیده مواجه هستم، لذا شناخت درست از مخاظب برای ما مهم و ضروری است. این مخاطب، یا آسیب دیده یا آسیب ندیده است، یعنی در معرض آسیب است. لذا برنامه های ما باید هر دو حالت را شامل شود. بیشتر از همه چیزمصون سازی جامعه مدنظر ماست.
از نظر فرهنگی هر رفتار و کردار و عملی که برخلاف هنجارهای اجتماعی و بایدهای آن باشد آسیب محسوب می گردد، لذا بعضی از اعمال و رفتارها در عده ای از فرهنگ‌ها آسیب محسوب شده و در بعضی نیز نمی گردد. از این رو تعریف آسیب اجتماعی نسبت به فرهنگ‌های مختلف نسبی است. در فرهنگ ایران اسلامی که از غنی ترین و پربارترین فرهنگ‌هاست و پشتوانه و محتوای دینی دارد رفتارهایی به عنوان آسیب معرفی گردیده است که بخشی مربوط به امور اجتماعی است؛ مثلاً طلاق به عنوان یک حلال که از جنبه‌هایی مکروه شدید است معرفی گردیده و بیکاری که مستقیماً به اقتصاد ضربه می زند و مفاسد دیگری را به دنبال دارد که از این رو به عنوان آسیب اجتماعی مطرح است.
واما وضعیت آسیب های اجتماعی در ایران مناسب نیست و نیاز به تلاش همه دستگاهها و نهادهای فرهنگی و اقتصادی و حمایتی را دارد. در جامعه ایرانی به لحاظ تغییرات و رویدادهایی که در طی سالیان گذشته اتفاق افتاده است آسیب‌هایی رشد نموده که نگران کننده هستند.
*علت کلیدی تکثر آسیبهای اجتماعی چیست؟
ضعف ایمان. اگر باور دینی و مجموعه ارزش‌های الهی تقویت گردد، جامعه به سمت کمرنگ شدن آسیبهای اجتماعی میل پیدا خواهد کرد. اصولا منشأ همه آسیبهای اجتماعی ضعف توحیدی و عقیدتی مخاطب است.
هم چنین مطابق تعالیم قرآن شریف، آنگاه که خدمات اجتماعی با امر تبلیغ و تبیین دین ترکیب شود ـ بسان آنچه که رسولان الهی، میان قوم خود، در راه رفاه عمومی مردم خدمات اجتماعی انجام می‌دادند ـ گرایشات مردم به خداباوری بیشتر خواهد شد.
اگر رعایت حقوق فردی ـ اجتماعی دیگران، مغتنم شمرده شود، حقوق زن، فرزند، همسایه... و حقوق خود فرد، جامعه آن می‌شود که در «رساله الحقوق» امام سجاد(ع) آمده است و چون حقوق رعایت نمی گردد جامعه کنونی می شود که شاهدیم.
*عنصر مهم رو به تزاید آسیبهای اجتماعی را درچه می دانید؟
اگر «اخلاق اجتماعی» مطابق با آنچه که فطرت و تعالیم انبیاء و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) است نادیده گرفته شود؛ «بی‌هویتی» وجود انسان و جامعه را خواهد گرفت، «نارضایتی» از همه عناصر طبیعی و زندگی به سراغ او خواهد آمد و «خشونت و ناهنجاری» نتیجه آن دو خواهد بود که «اعتیاد» در حیطه فردی و «طلاق» در حیطه خانوادگی و «بیکاری» در حیطه و حوزه اجتماعی، زندگی انسان به ظاهر متمدن و مدرن را مختل می‌نماید و جمعیت «حاشیه نشین» و «زندان ها» را پر رونق تر می کند.
*قطعاً ظهور و بروز تکیه بر ظرفیت های مردمی و رابطه مستقیم سازمان تبلیغات اسلامی با مردم در تشکل های دینی معنا پیدا می کند. فکر می کنید این تشکل ها چگونه می توانند در کاهش آسیب های اجتماعی تاثیرگذار باشند؟
ترکیب خدمات اجتماعی با فعالیتهای دینی و اعانه به مستنمندان روش ائمهاطهار (علیهم السلام) است. تشکلهای دینی یک شبکه شناسایی و ساماندهی شده و آماده به خدمت است، یعنی نیاز به ایجاد ساماندهی مجدد نیست، اما باید مسئولیت پذیری هیئات مذهبی و سایر تشکلها درخصوص اصلاح صحنه اجتماعی محلات و کاهش آسیب ها و تقویت بنیان خانواده ها تقویت شود. هر چه از نیروهای فرهیخته تشکل درست شود اثر گذاری بهتر و موثرتر خواهد بود. رابط فرهنگی و کانونهای فرهنگی می توانند کارکرد اجتماعی تشکلها را تقویت کنند.
فکر کردن به آسیبهای اجتماعی، افراد را به مسیر صحیح هدایت میکند و این باعث تحفظ افراد می شود. فرزند خانواده بیماری سخت بگیرد کل عملکرد خانواده را فلج میکند. در قرآن کریم آمده است: "وَ مَنْ أَحْیاها فَکَأَنَّما أَحْیَا النّاسَ جَمیعًا" و هر کسانسانی را از مرگ رهایی بخشد، چنان است که گویی همه مردم را زنده کرده است.
پیامبراعظم(ص) فرمودند: "مَثَلُ الْمُؤمِنینَ فی تَوادِّهِمْ وَ تَراحُمِهِمْ وَ تَعاطُفِهِمْ مَثَلُ الْجَسَدِ: اذَا اشْتَکی مِنْهُ عُضْوٌ تَداعی لَهُ سائِرُ الْجَسَدِ بِالسَّهَر وَ الْحُمّی"، مَثَل مؤمنان در دوستی و ابراز رحمت و عاطفه به یکدیگر، مثل پیکر است. هر گاه عضوی از آن دردمند شود، دیگر اعضای پیکر، با بی خوابی و تب، با آن عضو هم دردی می کنند.
البته روابط مردم و سازمان تبلیغات اسلامی به لحاظ گستردگی و وسعت آن تنها در تشکلهای دینی معنا نمی گردد اما به جرأت می توان گفت که بیشترین تماس سازمان از حیث وسعت با بدنه مردم از طریق تشکلهای دینی صورت می گیرد. تشکلهای دینی به عنوان مجموعه‌ای ساختمند و مردمی می توانند به عنوان یک مواد و موتور محرکی عمل نمایند که در زمینه‌های مختلفی از قبیل تبیین و آموزش و حتی عملیاتهای فرهنگی در پیشانی جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی نقش ایفا کنند.
تبیین موضوعات مختلف و وعظ و خطابه و امربه معروف و نهی از منکر از جمله نقش‌هایی است که می توانند ایفا کنند که نتیجه‌ای جز کاهش آسیبهای اجتماعی نخواهد داشت. مشارکت طیف‌های مختلف مردم در بدنه تشکلهای دینی و انجام مراسم دینی و مذهبی نقش موثری در کاهش آسیبهای اجتماعی خواهد داشت.
*با توجه به وجود این همه وزراتخانه و سازمان فرهنگی چه ضرورتی به ایفای نقش تشکلهای مردمی وجود دارد؟
اولا: نسخه حکومتی بدون اتکا به ظرفیتهای مردمی نمی تواند موفق باشد، ثانیا: تشکلهای دینی با شناختی که از محیط اطراف خود دارند برای کاهش آسیب های اجتماعی و جرائم در سطح جامعه فرهنگ سازی نمایند و جامعه امروز بیش از همیشه نیاز به امنیت دارد که ایجاد بستر امن با فعالیت های فرهنگی ، قضایی و امنیتی در سطح جامعه نهادینه می شود و از سویی ، سلامت اجتماعی هر جامعه را باید درگروی همکاری و مشارکت تمامی ارکان جامعه دانست چرا که دولت به تنهایی قادر به مقابله با آسیب های اجتماعی نبوده و رفع این مسئله نیازمند همکاری گسترده مردم در تمامی سطوح پیشگیری و درمان آن است.
این موضوع از طریق تشکلهای دینی باتوجه به واسط بودن آنان میان دولت و مردم و نیز فعالیت های تخصصی شان صورت پذیرد و نقش مطالبه گری سازمان های مردم نهاد آنان را قادر خواهد ساخت با بالابردن حساسیت مردم و بالاخص مسئولان این هدف را به واقعیت نزدیک ساخته و تحولی اساسی در این حوزه پدید آورند.
پیشگیری، کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی منجر به تقویت سرمایه اجتماعی یکی از کارکردهای اساسی تشکلهای دینی است، لذا معاضدت تشکلهای دینی به سازمان امور اجتماعی ضروری است.
*حجت‌الاسلام روحانی نژاد معاون امورفرهنگی وتبلیغ سازمان درجلسه اخیرکارشناسان تشکلهای دینی استانهاتأکیدکردند هر هیأت مذهبی می تواند یک زندانی را آزادکند. شما به عنوان مدیر کل تشکلهای دینی و مراکز فرهنگی سازمان فکر می‌کنید راهکارعملی این حرف چیست؟ اداره کل تشکلهای دینی دراین زمینه چه اقدامی باید بکند؟ هیئات مذهبی غیر از این می توانند چه تأثیر دیگری در کاهش کدام آسیب اجتماعی داشته باشند؟
راهکار عملی برای نیل به این هدف، مشارکت جدی مردمی در تشکلهای دینی را می طلبد. معرفی و تبیین نتایج و دستاوردهای این حرکت فرهنگی به وسیله مبلغین و مبلغات، اقدام و عمل توسط روسای هیأت مذهبی و ارکان آنها، نظارت میانی توسط شورای هیأت مذهبی حمایت، سیاستگذاری درسطح کلان توسط سازمان تبلیغات اسلامی و هدایت و سازماندهی تشکلهای دینی توسط اداره کل تشکلهای دینی و مراکز فرهنگی از اقدامات مهمی است که شاکله کار را تشکیل می دهد. از این رو اداره‌کل به عنوان یک قرارگاه جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی نقش تعیین کننده‌ای را در این میان دارد.
بنده پیشنهاد راه اندازی پویش مردمی «هر هیئت، یک زندانی» را دادم تا زندانیان جرائم غیر عمد مبلغ پایین را آزاد کنیم و بعد با حاج آقای جولایی، رئیس ستاد دیه کشور جلسه گذاشتم که مشخص شد زندانی کمتر از پنج حتی ده میلیون نیست مگر زندانیان جدید الورود و در خواست ستاد دیه، آموزش جامعه هدف سازمان و استفاده از شبکه تبلیغ برای رعایت قانون بود.
علی ایحال بسیج تشکلهای شاخص و نیز میان تخصصی و حمایت و نظارت از آنان توسط این اداره‌کل خواهد بود. هیئات مذهبی به عنوان مجریان اصلی و میدانی، عمل خواهند کرد. حکمیت در طلاق‌ها به وسیله افراد معتمد و تأثیرگذار و ایجاد صلح و سازش از دیگر اموری است که می توان توسط هیئت مذهبی انجام گیرد که از وقوع طلاق جلوگیری خواهد نمود و به نوبه خود از حجم آسیب ها خواهد کاست.
*چه راهکار های عملی برای محقق شدن زمینه های ورود تشکلهای دینی به بحث کاهش آسیب های اجتماعی اندیشیده اید؟ چشم انداز شما در این زمینه چیست؟
احیا خیر جمعی و تقویت مسئولیت تشکلها در خصوص آسیبها جهت اثرگذاری تشکلهای دینی مردمی در ساحت جامعه و نقش وظیفه مند آنان برای ما موضعیت دارد و در این خصوص طرح ها و برنامه های عملی زیادی طرح ریزی شده است. این اداره کل طرحهایی را در راستای کاهش و مقابله با آسیب های اجتماعی اولویت دار را در نظر گرفته است. کار ما تبیین است کار ما گفتمان سازی است تا گفتمان غالب جامعه هدف متدین سازمان، آسیبهای اجتماعی شود اصولا نسخه های حکومتی بدون اتکا به ظرفیتهای مردمی نمی تواند موفق باشد.
اختصاص درصدی از تشکلهای دینی به صورت تخصصی و محض جهت عملیات های فرهنگی تخصصی از اقداماتی است که در این خصوص باید انجام گردد که دنبال آن هستیم البته برای تحقق وضعیت مطلوب همه نهادهای مرتبط و متخصص باید تلاش کنند کار به صورت منسجم پیش برود. بنده شخصاً آینده خوبی را در این چشم‌انداز می‌بینم چرا که مردم ما مردمی فهیم و متمدن و با فرهنگ غنی هستند و بر این مشکلات هم فائق خواهند آمد.
راه اندازی مرکز مشاوره در تشکلهای دینی و مردمی، احیا و نهادینه سازی سبک زندگی اسلامی، مطالبه گری از تشکلها جهت تولید محصولات فاخر ناظر به آسیب های اجتماعی، ترکیب خدمات اجتماعی با فعالیت های دینی، پیدا کردن راه هایی جهت نقش آفرینی مردم در صحنه و مواجهه با آسیب های اجتماعی، تشکیل صندوق حمایت جهت رفع آسیب های اجتماعی، احیا روحیه خیر جمعی و... ضروری است چرا که پیوست اجتماعی و خدمات اجتماعی مکمل فعالیتهای مذهبی تشکلهاست.
*مناسبت های مذهبی و برگزاری مراسم عزاداری در ماه محرم با اینکه یک فرصت بزرگ برای نهادینه کردن معارف دینی در جامعه محسوب می شود، همواره با انواع تهدید ها مواجه بوده است. یکی از این تهدیدها بحث عفاف و حجاب و نوع پوشش جوانان در این مراسم هاست. چگونه می توان این تهدیدها را به فرصت تبدیل کرد؟
ترکیب خدمات اجتماعی با فعالیتهای دینی یک ضرورت است و ماه محرم الحرام یکی از فرصت های مهم و بی نظیر برای مقابله با آسیب های اجتماعی است. در این ماه با توجه به انگیزه‌های معنوی بالا و جو اجتماعی مناسب با رشد روحیه پذیرش وعظا و معنویت وجود دارد لذا می‌توان با تبیین منطقی و دینی صحیح به این مهم رسید تبدیل شدن تهدید به فرصت برنامه ریزی صحیح و جدی را می‌طلبد به نظر می‌رسد که با تعامل بین دستگاهی از ورود البسه غیر اسلامی و آسیب‌زا جلوگیری نمود.
این منطقی نیست که ما جوانی که لباس با آسیب‌دار ظاهر می‌گردد را مورد عتاب قرار دهیم اما با تولیدکنندگان آن برخوردی نداشته باشیم و به حال خود رها کنیم باید با تعامل بین دستگاهی با نهادهای قضایی و اجرایی از ورود تولید و توزیع البسه آسیب‌دار جلوگیری نمائیم و این تهدید را با جایگزینی البسه اسلامی و شکیل به فرصت تبدیل کنیم، البته راه‌حل‌ها و طرح‌های زیادی را می‌توان برای کسب فرصت و رسیدن به وضعیت مطلوب اجرا نمود که از آن جمله می توان به تعامل بین دستگاهی اطلاع رسانی و تبلیغ آگاهی دهی تبیین دینی و مذهبی لباس مخصوص و شکیل ، توجیه خانواده ها برخورد ایجابی به همراه قاطعیت – رشد امر به معروف و نهی از منکر نام برد.
*چه توصیه ای به مسئولان تشکلهای دینی در زمینه کاهش آسیبهای اجتماعی دارید؟ تشکل دینی که بتواند درکاهش آسیبهای اجتماعی نقش داشته باشد از نظر شما چه خصوصیاتی دارد؟
فرو کاستن آسیبهای اجتماعی یک فن است و لازم نیست با مواجه با آسیبهای اجتماعی سزارین کنیم ما در مواجه با تشکلها ابتدا به منظور حساس سازی و ایجاد انگیزه بیان طرح مشکلات داریم و سپس اخذ پیشنهاد و در ادامه ایده ها را ارائه می کنیم و از نظر من تشکلی می‌تواند در این زمینه موثر باشد که به صورت منسجم عمل نماید و بتواند با تمام قوا و هماهنگ بین ارکان خود حرکت نماید.
مشورت و انسجام در عمل و نیت پاک و ذهن طراح و فکر خوب تشکل دینی را کارا خواهد نمود. پرهیز از اختلاف لازمه کار است. استفاده از اساتید و بزرگان و متخصصین از الزامات پیشرفت در این زمینه است که البته به حمدا... در این زمینه حرکت‌های خوبی انجام گردیده است. فرمت گزارش گیری از کانونها مبتی بر اقدام و عمل پیرامون آسیبهای اجتماعی باشد.
*به طور مصداقی چه پیشنهاداتی دارید؟
تربیون مداحان تربیون بسط و گسترش اخلاق اسلامی باشد. تشکلها در خصوص اصلاح صحنه اجتماع مسئولیت پذیر باشند، مرکز مشاوره در هیئات و کانونهای فرهنگی و انجمن های اسلامی راه اندازی شود، شناسایی و ساماندهی افراد موثر در هر محله (روحانی، مدیر مدرسه، مداح و...). برگزاری کارگاههای آموزشی مبتنی بر آشنایی و نحوه مقابله با آسیبهای اجتماعی، برپایی کارگاه صلح و سازش با توجه به وجود و پیدایش هزاران بی همسر بر اثر طلاق، نهادینه سازی فرهنگ قانون مداری(مزایای قانون مداری و مضار قانون گریزی)، هر تشکل در طول سال ۵ مشکل را حل نماید، حضور در زندان، حضور در مجامع وابسته به مددجویان، مانع طلاق شود، باز پروری یک معتاد را تقبل نماید، یک بحران خانوادگی را بر طرف کند، آزادی یک زندانی تقبل نماید.