آیت الله تقوایی: برای ترک وسواس نباید با آن محاجّه کنی/شرح دعای مناجات الشاکین

وارث: عزاداری دهه آخر صفر با سخنرانی آیت الله تقوایی و مداحی ذاکرین اهل بیت (ع) در مسجد باب الحوائج لویزان برگزار شد.

در ادامه متن سخنرانی آیت الله تقوایی را می خوانید:

باید مکاید نفس را شناخت

امام سجاد علیه السلام در مناجاة الشاكين می فرماید: تَمْنَعُ مَيَّالَةً إِلَى اللَّعِبِ وَ اللَّهْوِ مَمْلُوَّةً بِالْغَفْلَةِ وَ السَّهْوِ تُسْرِعُ بِي إِلَى الْحَوْبَةِ¹؛

بیشترین کسی که ما با آن ارتباط داریم نفس ماست پس باید مکاید نفس را شناخت. از وجود مقدس زین العابدین علیه السلام این مکاید بیان شده است: وجود من پر است از غفلت و سهو. ما هم نسبت به ذاتمان غفلت و سهو داریم و نمی دانیم ذات ما چه موجود عظیمی می تواند باشد، می تواند وجه الله باشد، یعنی از تعیُن وجودی خودمان دست برداریم، اصولا عالم برای این است که ذاتی باقی نماند، هر کسی باید فانی شود و فقط وجه الله باید بماند، تشخص لا شأنی باید باقی بماند یعنی لاحدی است و همه چیزش بی نهایت است، نور بی نهایت، هستی بی نهایت.

بینی و بینک انی ینازعنی   فارفع بفضلک انی من البین

ما باید آداب را رعایت کنیم و خدا خودش لطف می کند آن را بر می دارد، خدا با تجلیات و انوار خودش تعین ناقص ما را از بین می برد. اولین وجه غفلت این است که تمام وجود ما را پر کرده است. دومین وجه غفلت ما این است که از صفات الهی غافل هستیم، اولا صفات رذیله ما را پر کرده است: بخل، کینه، تکبر و انانیت در وجود ما پر است و باید آنها را مداوا کنیم.

وقتی دندانمان درد بگیرم به دندانپزشک می رویم اما این همه صفات باطل در وجودمان هست ولی حواسمان پرت است و آنها را رها کرده ایم. اما راه ما باید راه جهاد با نفس باشد. خداوند می فرماید: و الَّذینَ جاهَدوا فینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا ²؛ کسی که با تمام هستی اش در راه من جهاد کند ما به راه خودمان هدایتش می کنیم.

خارج شدن از غفلت با 5 گام/نفس، با سرعت انسان را به سوی هلاکت ها می کشاند

لذا باید از غفلت خارج شویم و صفات رذیله را از وجود خودمان خارج کنیم و به طرف صفات فضیلت برویم و راهش هم مراقبه، مشارطه، محاسبه، معاتبه و مواخذه. باید مراقبه داشته باشیم و از خودمان حساب بکشیم حتی خودمان را مجازات کنیم. به اینها مراحل معامله با نفس می گویند باید با نفسمان معامله داشته باشیم.

بعد از اینکه صفات فضیلت را خدا به ما می دهد باید به طرف صفات الهیه برویم، اینها صفات انسانی بود شجاعت باید تبدیل به قهاریت یعنی قدرت مطلق الهی شود. ذره ای رجس و پلیدی در وجود انسان نباید باقی بماند. انسان خیلی ضعیف است، گنه کار و محتاج محض است ولی با این وجود باید مظهر نیاز مطلق شود. از افعالمان هم غافل هستیم باید آنها را هم الهی کنیم.

اصولا نفس انسان معدن غفلت است، نفس یعنی توجه و تعلق به دنیا که اینها غفلت می آورد و راه درمان آن ریاضت های شرعیه ای است که ائمه علیهم السلام فرموده اند. نفس انسان را به سوی هلاکت ها می کشاند آن هم با سرعت. امیرالمومنین علیه السلام فرمود: هر لقمه ای که فرو می دهید هزار سم دارد اگر بسم الله بگویید سم ها از بین می رود. آیا دنیای ما توجه به بسم الله دارد؟

خدا توفیق دهد "بسم الله"حقیقت کلیه الهیه قدسیه است که مخصوص اهل بیت علیهم السلام است درک شود، ظاهرش این است که سلمان آن را درک کرده که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: سلمان از ما اهل بیت است. حضرت ابوالفضل، حضرت زینب سلام الله علیها حقیقت کلیه الهیه قدسیه دارند و معصوم هستند.

بیشترین عذاب مردم به خاطر تسویف و تاخیر انداختن توبه است

وَتُسَوِّفُنِي بِالتَّوْبَةِ ؛ نکته ی بعد این است که انسان امروز و فردا می کند و می گوید از فردا یا امروز خودم را درست میکنم. در روایت دارد بیشترین عذاب مردم به خاطر تسویف یا کار امروز را به فردا انداختن است. توبه یعنی رجعت عملی و رجعت قلبی و لسانی. توبه باید همه رجعت را در برگیرد و همه هستی مان برگردد.

ما اعمالمان را در هر 24 ساعت باید طوری تنظیم کنیم که تمام گناهانمان پاک شود و به حقایق دست پیدا کنیم، اگر چنین نیست باید درستش کنیم. از وصل به خدا خسته نباید بشویم، نگذاریم روزمان از بین برود خودمان را به دریا وصل کنیم.

لزوم پناه بردن به خدا/با جماعت به سمت خدا برویم

وجود مقدس زین العابدین علیه السلام می آموزد به چه کسی باید پناه ببریم: إِلهِي أَشْكُو إِلَيْكَ عَدُوَّا يُضِلُّنِي؛ خدایا من شکایتم را پیش تو می آورم. روایت هست برای رسیدن به خدا باید هر چیزی را به طرف خدا ببریم، سائل می پرسد چطور از نفس دور شویم؟ حضرت محمدبن عبدالله علیه السلام می فرماید: با پناه بردن به خدا می توانیم از نفس دور شویم.

پناه بردن به خدا یعنی چه؟ یک عده ای می گویند اعوذ بالله من الشیطان الرجیم؛ آیه شریفه می فرماید: وقتی شیطان مومنین را مست می کند ذکر می گویند و بیدار می شوند. کیفیت آن باید به این صورت باشد که در خودمان اضطرار پیدا کنیم، ما در حالت عادی نمی توانیم، باید تمام هستی مان را بسوزانیم باید با نفس مخالفت کرد.

محال است اهل بیت علیهم السلام دست انسان را نگیرند. باید با تمام هستی به خدای تبارک و تعالی تمسک پیدا کنیم با تمام قوا باید به سمت خدا رفت.

نکته ی بعد این است که با جماعت باید به سمت خدا برویم. اگر انسان در عبادتش از حضرت زینب سلام الله علیها، حضرت ابوالفضل یا حضرت علی اکبر کمک بگیرد عبادتش جماعت می شود، جماعت هیئت، مسجد و روضه هم خوب است. اینکه فرموده اند المومن بالجماعه، معنایش همین است که مومن همیشه با خدا و اهل بیت علیهم السلام است.

کیفیت رفتن به سمت خدا هم مهم است، من یک نفری خیلی ضعیف هستم ولی با جماعت باشم قدرت می آورد.

باید نفس را دشمن حساب کنیم

در اول دعا امام سجاد علیه السلام فرمود: إِلَهِي إِلَيْكَ أَشْكُو نَفْساً بِالسُّوءِ أَمَّارَةً؛ ما باید نفس خودمان را دشمن بدانیم مثل بعضی ها که آمریکا را دشمن نمی دانند، ذلت در مقابل آمریکا خیلی بد است مقام معظم رهبری فرمودند: ما از آمریکا نمی ترسیم و ده برابر آنها قدرت داریم. خیلی خوب است انسان چنین شجاعتی داشته باشد. ما هم در مقابل نفس اینگونه نیستیم و آن را دشمن حساب نمی کنیم و با او قرارداد می بندیم. دشمن ترین دشنم انسان نفس اوست و بسیار مکار است.

عَدُوَّا يُضِلُّنِي؛ یعنی نفس دائما انسان را گمراه می کند و انسان را رها نمی کند. یکی از تعابیر عرفا این است که شیطان مثل سگ می ماند و اگر او را چخ کنی می رود اما نفس انسان را رها نمی کند و دست بردار نیست.

وَ شَيْطَاناً يُغْوِينِي؛ دشمن و شیطان خصوصیتی که دارد این است که انسان را اغوا و گمراه می کند، چیزهایی که حقیقت ندارد و باطل است را به عنوان چیزهایی که حق است به ما نشان می دهد، چیزی که پست است را به عنوان چیزی که بالاست به ما نشان می دهد، لذا باید خیلی مراقب نفس بود. امیرالمومنین علیه السلام فرمود: بین هیچ دو کاری مخیر نشدم مگر اینکه آنچه سخت تر بود را انخاب کردم؛ چون نفس با سختی مقابله می کند.

خصوصیت شیطان؛ پر کردن قلب انسان از وسواس/راه نجات از وسواس

قَدْ مَلَأَ بِالْوَسْوَاسِ صَدْرِي؛ خصوصیت دیگرش این است که قلبم را پر از وسواس کرده است. بهترین تکیه گاه انسان یقین است و وسواس یقین را از انسان می گیرد. یکی از راههای مبارزه با وسواس این است که به آن توجه نکنی و به دنبال کار و تلاش بروید، با آن محاجّه نکنید چون در همین محاجّه وسواس و دوری تان شدیدتر می شود، شما به دنبال وظایف و عبادتان بروید و به آن توجه نکنید. نباید بگذارید وسواس در نظر تبدیل به تردید در عمل بشود. نگذارید وسواس عمل را از بین ببرد.

وَ أَحَاطَتْ هَوَاجِسُهُ بِقَلْبِي؛ خطوراتش قلبم را احاطه کرده است. ما تا کمی عبادت می کنیم می گوییم چقدر زیاد عبادت کرده ایم خودمان را بزرگ می دانیم، اما امیرالمومنین علیه السلام شب تا صبح عبادت می کرد و در روز خیلی تلاش می کرد اما با این وجود می فرماید: تمام قلب مرا وسوسه های شیطان پر کرده. در صورتی که خودش یکی از آنها را هم انجام نداده عصمت دارد و وجه الله است اما گناه را از خودش می بیند، ما گناه خودمان را گردن دیگران می اندازیم، اما حضرت گناه دیگران را گردن خودش می اندازد.

هواهای نفسانی به کمک شیطان می آید

يُعَاضِدُ لِيَ الْهَوَى وَ يُزَيِّنُ لِي حُبَّ الدُّنْيَا؛ شیطان با هواهای نفسانی به نفسم کمک می کند تا مرا زمین بزند. یک سری شیطان بچه غیر از شیطان اصلی داریم. مثلا در روایت داریم نگاهی که به خانه ی کسی می اندازی که نباید نگاه کرد تیری از ناحیه شیطان است، همان شیطان بچه است، یا فکر بدی از کسی در ذهنت بیاید، شیطان بچه است و هواهای نفسانی است که به شیطان اصلی قدرت می دهد و کمکش می کند، لذا باید مراقب چشم، زبان و گوش و شهوتمان باشیم.

باید به جایی برسیم که شهوت مغلوب وجه الله و روح الله شود و آن را کنترل کنیم و شدنی است و باید با تمام قدرتمان به خدا چنگ بزنیم، نه نصفه و ضعیف.

پی نوشت:

1- مناجات شاکین از امام سجاد علیه السلام نقل شده و در الصحیفة الثانیة السجادیة، بحارالانوارو مفاتیح الجنان آمده است. علامه مجلسی زمان قرائت این دعا را روز شنبه تعیین کرده است

2- سوره مبارکه العنكبوت آیه ۶۹.