حجت الاسلام کرمی: ارزشهای ذاتی پیغمبر(ص)؛ الگوی تاسّی انسان هاست
انسان مقلد و پیرو است
امروز به این نتیجه رسیده اند که همه چیز انسان ناشی از تقلید است. اگر یک سیر قهقرایی در پرونده زندگی مان داشته باشیم اذعان می کنیم عمده جهت گیری های کلی و خطوط محوری ما تقلید است. اینکه به یک زبان یا لهجه خاص سلوک اجتماعی داریم متاثر از جوّ است و عامل تقلید است. در تمام شئون زندگی تقلید اصلی است که محقق است. اینکه می گویندانسان مدنی بالطبع است یعنی اساس شاکله زندگی اش ارتباطات اجتماعی است.
گاهی اقلیت خاص روی اکثریت تاثیرگذار هستند و خوراک از نظر پوشش و رفتار آنها را تعیین می کنند. مثلا رنگ خاصی مد می شود معلوم است اینها در جای دیگری ایجاد شده و امواج به آنها می رسد اینها طبق اصل تقلید است یعنی یک اقلیتی کاریزما و نفوذ اجتماعی دارند که هر کاری انجام دهند، دیگران به تبعیت و تاثی از آنها همان کار را انجام می دهند.
انسان کمال طلب و ارزش مدار است
پس پذیرفتیم انسان مقلد و پیرو است و اگر خودش قابلیت اجتماعی مستولی نداشته باشد که خودش الگو شود قطعا از دیگران پیروی خواهد کرد. خداوند انسان را کمال طلب و ارزش مدار آفریده است. انسان در عمق جانش یک سنسورهای معنوی گذاشته است که ربطی به اینجا و آنجا ندارد، انسان در سیستم وجودش یک گرایش عجیب و عمیق به ارزشها دارد، خداوند در ذات انسان گذاشته و تعلیمی نیست. مثال می زنم اگر اینجا کسی پولی را پیدا کرد و به صاحبش برگرداند در چشم مردم آدم عزیز خواهد بود و در آمریکا یا کشور دیگر هم همین است، محترم و عزیز است و نیاز به تعلیم ندارد و همه جای دنیا ارزش است.
نیاز انسان به الگو
پس انسان مقلد و کمال طلب است علی القاعده باید در الگوبرداری یک نمونه کامل و فرد شاخص داشته باشیم تا آن قله را رصد کنیم و به شکل آن انسان در بیاوریم. اولا ریشه تقلید محبت است وقتی کسی دیگر را دوست داشته باشیم از او متاثر خواهیم شد و ادایش را در می آوریم.
اگر من راست بگویم علی علیه السلام را دوست دارم باید کارهایی که او می گوید را انجام دهم. امیرالمومنین علیه السلام در خطبه 192 نهج البلاغه می فرماید: من مثل یک بچه شتری که به دنبال مادرش باشد دنبال پیغمبر صلی الله علیه و آله بودم. تنها حیوانی که بچه اش به مساواتش حرکت می کند شتر است، این تمثیل یعنی من حضرت علی علیه السلام اُفست پیغمبر صلی الله علیه و آله هستم، من نفس نفیس و شخص شخیص حضرت هستم و بین ما دوئیت و اثنویت وجود نداردچون طوری از او الگوبرداری کرده ام که دیگر مرزی بین ما وجود نخواهد داشت.
کامل ترین الگو برای انسان پیغمبر(ص) است
کامل ترین الگویی که انسان می تواند به او تاسی کند سیدانبیاء است. قران در مقام ستایش این انسان کامل می فرماید: إِنَّک لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ 1؛
یعنی نمونه کاملی که می شود از آن الگوبرداری کرد سید انبیاست. اگر کسی رجای روز رستاخیز و تمایل به زندگی ابدی دارد باید الگویش پیغمبر صلی الله علیه و آله باشد، اسوه حسنه و کامل ترین انسان پیغمبر صلی الله علیه و آله است.
پاسخ به یک اشکال: آیا پیامبر(ص) می تواند الگوی انسان قرن 21 باشد؟
ممکن است اشکال کنند که اگر چه پیغمبر صلی الله علیه و آله یک مدیر فرهنگی کلان موفقی است که در یک محیط مملو از شهوت و آلوده به مناهی توانسته است یک طرح جامع فرهنگی پیاده کند و تحول و رستاخیز عظیم در اجتماع ایجاد کند ولیکن دلیل ندارد که پیغمبر صلی الله علیه و آله الگوی همه اعصار باشد.
اینکه یک مدیر به تناسب شرایط آن محیط کاری انجام می دهد دلیلی ندارد آن را تکثیر کنیم و به همه قرات و شهرها بدهیم، بله پیغمبر صلی الله علیه و آله در آن محیط متولد شده و عارف به مرام جاهل بوده و می توانسته علاج درد ناسور عرب را پیدا و درمان کند.پیغمبر صلی الله علیه و آله توانست در 23 سال بزرگ ترین تمدن بشری را پی بریزد، آیا می تواند برای من آدم قرن 21 هم مدل باشد؟ الگوی رفتاری من هم باشد؟ می تواند مقصد من هم باشد؟
امروز تمام مباحث تعلیماتی و فرهنگی، سیاسی و اجتماعی تغییر پیدا کرده چطور می توان با متدهای امروز روانشناسی که متغیر است حضرت را الگو قرار داد؟ یک عده گفتند پیغمبر صلی الله علیه و آله قابل تبعیت نیست.
وقتی صحبت از سیره پیغمبر صلی الله علیه و آله یا سلوک فردی و اجتماعی می کنیم، منظور این نیست که برویم جزئیات زندگی حضرت چه بوده؟ اگر حضرت در کوزه آب می خورده ما هم ظروف خود را رها کنیم و در کوزه آب بنوشیم. یک چیزهایی داریم که با گذر زمان کهنه و مندرس نمی شود، تاریخ مصرف ندارد، هزار سال پیش زنبور عسل پاک می خورده و پاک می داده و یک میلیون سال بعد هم همین است به اینها سنت های تکوینی می گویند.
ارزش های ذاتی انسان همیشه ارزشمند است
هزار سال قبل صداقت ارزش بوده و هزار سال بعد هم ارزش است. آن چه در سیره پیغمبر صلی الله علیه و آله هست ارزشهای ذاتی است که در جبلت انسان نهادینه شده است هر چه روزگار عوض شود این عوض نمی شود که انسان ها فرد صادق العهد را ارزش بدانند.
آیا حاتم طاعی می تواند الگوی کرم باشد؟ آیا بستگی به محیط بیابانی و جنگلی دارد؟ خیر. وقتی می گوییم پیغمبر صلی الله علیه و آله باید الگو باشد یعنی ارزش های ذاتی لایتغیری که تبدل زمان و مکان هیچ آسیبی به ارزش بودن آن نمی زند، اینها قراردادی و اعتباری نیست. ارزش های ذاتی انسانی تابع شرایط زمان و مکانی نیست.
سیره پیامبر (ص) در ارتباطات اجتماعی
از آحاد مومنین کسی نفهمید که چه کسی به پیغمبر صلی الله علیه و آله مقرب تر و نزد او عزیز تر است این از اصول مدیریتی است، در مباحث اعتقادی هیچ وقت از کسی نام نبرد حتی اگر متخلف یک انسان مشخص بود حضرت به طور کلی می فرمود: بعضی ها که چنین کاری کردند، در تمام مدت عمرش آب دهان به روی زمین نیانداخت، در تمام عمرش وسط کلام کسی نپرید، پا در مقابل کسی دراز نکرد. هیچ وقت کلام کسی را قطع نکرد صبر می کرد کلام کسی تمام شود و بعد با متانت پاسخ می داد.
پیغمبر صلی الله علیه و آله به آراستگی ظاهر و بهداشت فردی به شدت اهمیت می داد، حضرت یک سوم درآمدش را هزینه عطر می کرده است منظور خوشبویی است. پیغمبر صلی الله علیه و آله وقتی می خواست نزد دوستانش برود اگر آیینه نبوده درآب صاف نگاه می کرده و با آراستگی می رفته.
اینها چیزهایی نیست که در روزگاری از ارزش بیفتد. بالاترین خصوصیت پیغمبر صلی الله علیه و آله اخلاق خوب بود،امام حسن مجتبی علیه السلام فرمود: بهترین بهترین ها اخلاق خوب داشتن است. مهمترین عامل در جذب منابع انسانی شخص خود پیغمبر صلی الله علیه و آله بود. قرآن می فرماید: ای پیغمبر صلی الله علیه و آله اگر بد اخلاق بودی دین مشتری نداشت.
1- سوره قلم آیه 29.