حجت الاسلام ریاضت: قول سدید عاقلانه، عالمانه و حکیمانه است
اولین ویژگی قول سدید؛ عاقلانه بودن آن است
امیرالمومنین علیه السلام به پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در لحظات آخر عمر ایشان فرمود: شما 23 سال زحمت کشیدید، خلاصه و جمع بندی این 23 سال چیست؟ پیامی گفتند که ما طبق آن پیام باید دو ماه محرم و صفر را طبق آن جمع بندی کنیم. حضرت در سه جمله اعتقادات، اخلاقیات، معارف، احکام جمع بندی کرد و فرمود: عقل اصل دین ما است، علم فرع اصل است و حسن خلق رکن دین است. سر امام حسین علیه السلام بریده شد برای اینکه ما عاقل شویم، اصل دین پیغمبر صلی الله علیه و آله عقل است.
يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقولوا قَولًا سَديدًا 1؛ به قول استوار و محکم قول سدید می گویند،. قول سدید چند ویژگی دارد که اولین ویژگی آن عاقلانه بودن آن است چون عقل اصل دین پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله است. من خطیب روی منبر باید قولم قول سدید باشد.
گاهی اوقات برخی احکام گفته می شود و افراد برنمی تابند و می گویند این احکام عاقلانه نیست در حالی که روایت و آیات قرآن درباره آن داریم. مثلا می گویند بالاخره دهه محسنیه داشته باشیم یا نه؟ در این قصه باید عاقلانه وارد شد ضمن اینکه باید حربه را از دشمنان اسلام گرفت. باید دقت کرد ما باید اقامه شعائر کنیم اما با حفظ وحدت، همچنین می فرمایند برای حضرت زهرا سلام الله علیها طوری اقامه ی عزا کنید که وحدت خدشه دار نشود و نیاز به ظرافتی دارد که همان حرکت عاقلانه است که قول سخنران و مداح باید قول سدید باشد.
تعریف عقل و انواع آن/ عقل مصطلح نفس گراست
طبق آنچه که بزرگان علم کلام گفته اند دو نوع عقل داریم: یک عقل مصطلح و یک عقل محض.
عقل مصطلح در لسان اهل معرفت همان نفس ناطقه، قوه عاقله است که این قوه نفس گراست. مثلا برای اینکه عقل کسی را تشخیص دهیم نگاه می کنیم در هنگام معامله آیا عقل معاش دارد یا نه؟ در عقل معاش، قدیمی ها می گفتند می تواند معیشت زندگی را اداره کند. مثلا کسی ماشین پراید دارد که قیمتش 10 میلیون است، اگر آن را 8 میلیون بفروشد می گویند مگر عقل نداری! اگر گرانتر بفروشد می گویند: خیلی عاقل و زرنگ است. اهل معرفت به این نوع عقل اصلا عقل نمی گویند چون نفس گراست و نفس به دنبال منفعت است.
عقل محض حق گراست
یک عقل دیگر، عقل محض است که حق گراست و کاری به نفس ندارد. قول من زمانی قول سدید است که حق باشد، عاقلانه باشد یعنی حق گرا باشد.
در راه که ابی عبدالله علیه السلام به کربلا می آمدند حضرت کلمه استرجاع به کار برد و فرمود: انا لله و انا الیه راجعون 2؛ شنیدم که منادی می گوید این قافله می رود در حالی که مرگ بر آنها سایه انداخته و انتهای کارشان مرگ است. حضرت علی اکبر فرمود: آیا ما بر حق هستیم؟ حضرت علی اکبر هم عقل محض داشتند و هم عقل مصطلح، اما عقل محضش غلبه بر عقل مصطلح دارد. وقتی به انسان بگویند آخر کارش کشته شدن و اسارت خانواده اش می گوید راه را عوض کنیم و برگردیم. یا باید می گفت با چند بزرگ تر صحبت و مشورت کنید، اما حضرت علی اکبر فرمود: پدرجان! «اولسنا علی الحق؟2» مگر نه این است که ما بر حقیم؟
امام حسین علیه السلام فرمود: بله از ما چه کسی حق تر است؟ والله حق با ماست. حضرت علی اکبر فرمود: اگر حق با ماست بقیه مسائلش مهم نیست. این روایات را زیاد شنیده اید که فرموده اند: حق را بگو اگر چه ضرر کنی یا طرد شوی.
وجود دو گروه عزاداری در طول تاریخ/اولین شهید مدافع حرم حضرت عبدالعظیم حسنی
باید نگاه کرد در زندگی که آیا با خانواده خود عاقلانه حرف می زنیم یعنی حق گرا هستیم یا نه؟ اینکه کدام اقامه شعائر است اهمیت دارد؟ بعد از شهادت امام حسین علیه السلام چند دسته در تاریخ اسلام بوجود آمد. یک سری هیئات را نوادگان امام حسن و امام حسین علیهماالسلام برگزار می کنند که نوادگان امام حسن علیه السلام خیلی داغ تر و شدیدتر برگزار می کنند. حضرت عبدالعظیم حسنی نوه ی امام حسن علیه السلام بود اما از سادات حسینی زمان خودش در بحث امام حسین علیه السلام داغتر است. متوکل عباسی حضرت عبدالعظیم حسنی را با لباس مشکی که تنشان است به جرم دفاع از حرم ابی عبدالله علیه السلام می کشتند و شهید می کنند اولین شهید مدافع حرم ایشان است و در همین مکان فعلی ایشان را زنده به گور کردند.
دسته دیگر بنی العباس بودند که هیئت و موکب می زدند و شعار یا لثارات الحسین علیه السلام می دادند. همانطور که الان دو دسته هیئت داریم و عده ای استفاده ابزاری از هیئت می کنند همانطور که بنی العباس استفاده ابزاری کردند.
مرحوم آیت الله مجتهدی می فرمود: اگر خواستی بدانی ذاکر امام حسین علیه السلام یا سخنران هستی و حضرت تاییدت کرده فکر کن که به منزل رفته ای و فهمیدی بین خواهرت و دامادت اختلاف افتاده و تو را برای میانجگری دعوت کرده اند و متوجه شدی حق با خواهرت است. چه کاری انجام می دهی؟ من پاسخ دادم: من در این کارها دخالت نمی کنم چون طرف هر کدام ار که بگیرم باید با دیگران درگیر شوم و حاضر نیستم اینجا از حق دفاع کنم و بعد هم می گوییم ما اهل کوفه نیستیم علی تنها بماند!
چون حق گرا نیستیم، نفس گرا هستیم، شعارهای مان عاقلانه و قول سدید نیست. عقل محض نفس گرا نیست و حق گراست، حسینی بودن به این نیست که دو ماه لباس مشکی بپوشم و عزاداری کنم. خیلی از سخنان ما قول سدید نیست اگر عاقلانه و قول سدید بود مردم می پذریرفتند. چرا امام رضا علیه السلام فرمودند: اگر مردم لطافت های کلام ما را بشنوند همه پیرو ما می شوند.
چرا شیعیان در اقلیت هستند؟ چون اهل بیت علیهم السلام را به نفع نفس خودمان مصادره کرده ایم، حرف هایی که درباره امام حسین علیه السلام می زنیم قول سدید نیست و حضرت را برای نفس خودمان می زنیم. قول سدید این است که حرف هایی که می زنیم عاقلانه باشد. حرکت امام حسین علیه السلام در اربعین جمع بندی شده، اربعین کشف الاسرار اسرار حسینی است و در این جمله خلاصه می شود: وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فيكَ لِيَسْتَنْقِذَ عِبادَكَ مِنَ الْجَهالَةِ وَ حَيْرَةِ الضَّلالَةِ 4؛
جهالت یعنی غیر عاقلانه! ما می گوییم کربلا در کربلا می ماند اگر زینب نبود. عقیله بنی هاشم، وقتی خطبه حضرت زینب سلام الله علیها در مجلس یزید تمام شد امام سجاد علیه السلام لبخند زدند و فرمودند: این لبخند شکر و شوق است خدا را شکر می کنم که عمه ام این قدر می فهمد، قولش قول سدید است و عاقلانه حرف زد. به طوری که یزید گفت: به نظر می رسد اینها ما را کشتند نه اینکه ما آنها را بکشیم، به نظر می رسد اینها ما را اسیر کردند.
اگر بر اساس قول سدید حرف بزنید هیجان و احساس را می توانید بیشتر کنید، اگر شاخصه های قول سدید را در شعر و مداحی تان رعایت کنید.
ویژگی دوم قول سدید؛ عالمانه بودن است
ویژگی دوم قول سدید عالمانه بودن و مبنا بودن است. چرا استاد پناهیان تلاش دارد این منبع یا کتاب را ببنید؟ برای اینکه بتواند عالمانه حرف بزنید و حرفتان به یک جایی بند باشد یا به کلام قرآن، اهل بیت علیهم السلام یا بزرگان دین باشد.
سخنرانی و مداحی زمانی ارزش دارد که خود مداح و سخنران پای صحبت ها و عزاداری ها بنشیند و اشک ریخته باشد، اینها همه مبنای علمی دارد. دو هزار سال قبل از تولد پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله خدا در مورد مجلس امام حسین علیه السلام با حضرت موسی کلیم حرف زده است، روایت داریم. اگر اینها را بدانید عالمانه حرف می زنید و مجلس خیلی خوبی خواهید داشت.
ویژگی سوم قول سدید؛ حکیمانه بودن است
پس اقتضای جلسه را باید بدانید و قوه روان شناسی داشته باشید تا بدانید چه شعر و چه متنی را در هیئت بگویید. درست است حرفی عاقلانه و عالمانه است اما ممکن است وقت مناسبی برای بیان آن نباشد و گفتنش حکیمانه نباشد.
1- سوره مبارکه الأحزاب آیه ۷۰.
2- سوره بقره آیه 156.
3- مجموعه آثار ج 17 , مطهری، مرتضی
4- زیارت اربعین
5- سوره بقره آیه 269.