۵ ویژگی صاحبان خرد ناب در قرآن

وارث: آیت‌الله رضا رمضانی امام و مدیر مرکز اسلامی هامبورگ در خطبه‌های نماز جمعه گفت به بیان ویژگی‌ افراد صاحب خرد پرداخت و گفت: از منظر قرآن کسانی که صاحب خرد ناب هستند برای خود و دیگران اهل برنامه هستند. و همچنین در تقویت روابط صحیح تلاش جدّی می‌کنند. لذا همانگونه که در مباحث گذشته در مورد اوصاف «اولوالاباب» مطالبی از قرآن کریم در سوره­ مبارکه رعد عنوان شد. در مباحث پیش رو نیز به­ سایر اوصاف این انسان‌ها پرداخته می‌شود.

وی اظهار داشت: خدای تعالی در تبیین هفتمین وصف، به صفت «انفاق و بخشش» آنان اشاره می کند و می فرماید: «وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَةً وَ یَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّیِّئَةَ أُولئِکَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّار؛ و از آنچه به آنها روزى داده‌‏ایم، در پنهان و آشکار، انفاق مى‏‌کنند؛ و با حسنات، سیئات را از میان مى‏‌برند؛ پایان نیک سراى دیگر، از آن آنهاست». از این رو اولوا الالباب کسانی هستند که انفاق از اموال خود را، بلکه هر موهبت الهی که به آنها داده شده ـ جزء برنامه‌های خود قرار می‌دهند.

مدیر مرکز اسلامی هامبورگ ادامه داد: افراد صاحب خرد، با انفاق بخشی از اموال خود، گامی مهم در راستای حل مشکلات بندگان خدا برمی­‌دارند. زیرا حس مسئولیت‌­پذیری در این افراد، نسبت به کسانی که با مشکلات مالی یا فکری و یا سایر مشکلات مواجه‌اند بسیار زیاد است. به ­همین دلیل  نکته‌­ای که از جمله «مِمَّا رَزَقْناهُمْ» فهمیده می شود این است که این افراد از مطلق دارایی خود ـ از مال، قدرت، علم و بیان، قلم، آبرو، اعتبار اجتماعی ـ که همه آن را روزی و عنایت خدای تعالی می‌دانند، به دیگران می‌بخشند. و هدف آنان از انفاق کردن، این است که همگان از این مواهب الهی برخوردار باشند.

وی با اشاره به تعبیر «سِرًّا وَ عَلانِیَةً» ابراز داشت: این عبارت به کیفیت انفاق اشاره دارد. به این بیان که صاحبان خرد ناب در انفاق های خود، همه شرایط را بررسی می‌کنند، تا به بهترین کیفیت این بخشش و انفاق انجام گیرد. از این رو در برخی از اوقات انفاق را به صورت «پنهانی» انجام می­‌دهند، تا آبرو و حیثیت نیازمند حفظ شود که البته این نوع انفاق خیلی مناسب است؛ و گاهی این کار مقدس را «آشکارا» انجام می‌­دهند، برای این­که گامی مهم در جهت تشویق دیگران به این امر مهم برداشته شود. تا همه­ کسانی که از اموال قابل توجهی بهره‌­مند هستند، یاد بگیرند که انسان‌های دارنده باید برای حل مشکلات فقرا از مال و روزی که خداوند به آنها عنایت کرده است، در اختیار دیگران قرار دهند.

امام جمعه هامبورگ تصریح کرد:  بنابراین فلسفه­ انفاق برای این است که نیازهای افراد فقیر در جامعه به نوعی بر طرف شود. مسأله‌ دیگری که ذکر آن لازم است، این است که این انفاق انواعی دارد، بدین بیان که گاهی «واجب» و گاهی «مستحب» است. بدون تردید مهمترین اثر انفاق بر کسانی که متصف به این صفت هستند، این است که این افراد به رشد معنوی و فکری خواهند رسید.

وی گفت: آن­چه که مهم است، این است که در هنگامی که به کسی انفاق می­کنند، رضایت الهی را در نظر بگیرند. و با منت و اذیت کردن کسانی که به آن­ها انفاق کرده­اند، ثواب و پاداش آن ­را از بین نبرند. چراکه خدای تعالی در قرآن کریم در خصوص انفاقی که در پس آن آزار و اذیت و منت گذاشتن باشد، می­فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى‏‏؛ اى کسانى که ایمان آورده‏اید! بخشش‌هاى خود را با منت و آزار، باطل نسازید!». و همچنین این انفاق نباید به نیت و قصد ریا داده شود.

رمضانی عنوان کرد: خداوند متعال در ادامه می‌فرماید: «کَالَّذی یُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَیْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْداً لا یَقْدِرُونَ عَلى‏ شَیْ‏ءٍ مِمَّا کَسَبُوا؛ کسى که مال خود را براى نشان دادن به مردم، انفاق مى‏کند؛ و به خدا و روز رستاخیز، ایمان نمى‏آورد؛ (کار او) همچون قطعه سنگى است که بر آن، (قشر نازکى از) خاک باشد؛ (و بذرهایى در آن افشانده شود؛) و رگبار باران به آن برسد، (و همه خاکها و بذرها را بشوید،) و آن را صاف (و خالى از خاک و بذر) رها کند. آنها از کارى که انجام داده‏اند، چیزى به دست نمى‌‏آورند». چراکه چنین انفاقی از این گونه افراد قبول نمی‌شود. به­ همین دلیل خدای تعالی در خصوص این افراد فرموده است: «قُلْ أَنْفِقُوا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً لَنْ یُتَقَبَّلَ مِنْکُمْ إِنَّکُمْ کُنْتُمْ قَوْماً فاسِقین‏؛ بگو: انفاق کنید؛ خواه از روى میل باشد یا اکراه، هرگز از شما پذیرفته نمى‏شود؛ چرا که شما قوم فاسقى بودید!».بر این اساس انسان می‌بایست انفاق را در راه خداوند متعال بدهد: «إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لانُریدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَ لاشُکُورا؛ (و مى‏‌گویند:) ما شما را بخاطر خدا اطعام مى‏‌کنیم، و هیچ پاداش و سپاسى از شما نمی‌خواهیم!».

وی اظهار داشت: یکی دیگر از آثار این امر مهم این است که اگر فردی چیزی را در جهت کسب رضایت الهی انفاق کند، خدای تعالی مقدار مالی را که این فرد انفاق کرده را جایگزین کرده و عوض آن را می­دهد: «وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَیْرُ الرَّازِقین‏؛ و هر چیزى را (در راه او) انفاق کنید، عوض آن را مى‏دهد (و جاى آن را پر مى‏کند)؛ و او بهترین روزى‏دهندگان است!». و در جای دیگر می فرماید: «و ما تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُون‏؛ و آنچه از خوبی‌ها انفاق مى‏کنید، (پاداش آن) به طور کامل به شما داده مى‏شود؛ و به شما ستم نخواهد شد». به همین جهت این مسأله جزء برنامه های اصلی شبانه و روز صاحبان خرد ناب است که همواره از آنچه که به آنها روزی داده شده انفاق می کنند. «الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِیَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُون‏؛ آنها که اموال خود را، شب و روز، پنهان و آشکار، انفاق مى‏کنند، مزدشان نزد پروردگارشان است؛ نه ترسى بر آنهاست، و نه غمگین مى‏شوند». چراکه از ویژگی های انسان متقی در قرآن انفاق کردن است: «وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُون‏؛ (پرهیزکاران) کسانى هستند که ... از تمام نعمت ها و مواهبى که به آنان روزى داده‏‌ایم، انفاق مى‏‌کنند».

امام جمعه هامبورگ اظهار داشت: یکی دیگر از موضوعاتی که مطلوب بودن انفاق نقش دارد و توجه به آن لازم و ضروری است، دقت در کلمه «سِرًّا وَ عَلانِیَةً» است. زیرا اسلام فقط به اصل کار توجه نمی‌کند، بلکه به کیفیت و چگونگی آن نیز توجه دارد. لذا توجه کردن به همه جوانب مسأله­ی انفاق بسیار مهم است. از این رو در قرآن آمده که ما افراد را با بهترین عمل «أَحْسَنُ عَمَلاً» نه بیشترین عمل آزمایش می کنیم.

وی خاطرنشان کرد: بر این اساس فردی که انفاق می کند باید شخصیت و حیثیت نیازمند را به طور کامل مورد توجه قرار دهد، و بداند که او از ناحیه­ خدای تعالی نزد انسان دارا فرستاده شده است «إِنَ‏ الْمِسْکِینَ‏ رَسُولُ‏ اللَّهِ‏؛ نیازمندى که به تو روى آورده فرستاده خداست‏». لذا اگر به او کمک نکند، فرصت ارزشمندی را برای گرفتن پاداش از دست داده؛ زیرا مشکل این فقیر و نیازمند از طریق دیگری حل خواهد شد، و خداوند روزی او را با واسطه ای دیگر خواهد رساند. امّا آن فرد خود را از بدست آوردن رحمت الهی محروم ساخته است. پس باید این فرصت را مغتنم شمارد و با حل مشکل او برای خود توشه‌ای کسب کند.

وی گفت: صاحبان خرد ناب «اولوالالباب» هیچگاه با انفاق و بخشش خسته و ملول نمی‌شوند، بلکه با تکرار آن احساس سرور و معنویت به آنها دست می‌دهد. چراکه دوست دارند که وسیله ای از جانب خدای متعال باشند تا مشکلات بندگان خدا را تا آنجائی که ممکن است حل کنند، و این را توفیقی برای خود می دانند. همچنین تلاش می‌کنند در کیفیت عمل کم و کاستی نگذارند و این بخشش را با رضایت الهی انجام دهند.