توبه از منظر قرآن و اهل بیت (ع)

بازگشت به سوی خدا، راه نجات انسان از گمراهی های ناشی از گناه است. توبه عملی است که بیش از هر کاری انسان را به خدا نزدیک می کند. 

 

«پيامبر گرامي اسلام(ص) در اینباره می فرمایند:

 

«اَلتّائِبُ مِنَ الذّنبِ كَمَن لاذَنْبَ لَهُ»

 

کسي که از گناه توبه کرده مانند کسي است که گناهي نکرده است. (الشهاب في‌ الحِکم و لآداب، ص ۱۸)

 

همچنین امام رضا(ع) میفرمایند: 

 

«لَيسَ شَيءٌ اَحبُّ اِلَي اللهِ مِن مُؤْمِنٍ تائِبٍ أو مؤْمِنَةٍ تائِبَةٍ.»

 

چيزي در نزد خدا محبوب‌تراز يک مرد يا يک زن توبه‌کننده نيست. (سفينه، ج ۱، ص ۱۲۶)

 

همانطور که ائمه می فرمایند، توبه جایگاه والایی نزد خدا دارد. به اندازه ای که خالق یکتا به وسیله آن نابودی را از انسان دور می کند.

 

در آیه53 سوره زمر می خوانیم:

 

«لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِاللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُالرَّحِيمُ»

 

بگو اى بندگانم كه زياده بر خويشتن ستم روا داشته‏ايد، از رحمت الهى نوميد مباشيد، چرا كه خداوند همه گناهان را مى‏بخشد،كه او آمرزگار مهربان است‏.

 

توبه فرد گنه کار باید شرایطی داشته باشد، که مورد قبول درگاه الهی قرار گیرد.( مفردات راغب، ص 76.) در این گزارش به بیان شرایط توبه می پردازیم.

 

 

نخستین مرحله پس از ترک گناه و برای پذیرش توبه از سوی خدا، پشیمانی از انجام گناه است. شاید در زندگی روزمره با انسان های فراوانی مواجه شویم که با انگیزه و ذوق از خاطرات ناپاک گذشته و گناهانشان برایمان می گویند. در پایان صحبت هایشان هم مدعی می شوند که از آن گناه توبه کرده و دیگر آن را انجام نمی دهند.

 

چه زیباقدسی مشهدی در وصف این انسان ها می گوید 

 

« توبه بر لب، سبحه بر کف، دل پر از شوق گناه/ معصیت را خنده می آید ز استغفار ما » 

 

کسی که با تمام وجود از گناه خود ناراحت نیست، نخستین مرحله توبه را انجام نداده است.

 

پيامبر گرامي اسلام(ص): النَّدمُ تَوبَةٌ. پشيماني از گناه، خود، توبه از گناه است. (تحف‌العقول، ص ۵۵ـ الشهاب في‌الحِکم و الآداب، ص ۹)

 

 

خداوند در آیه 74 سوره مائده می فرمایند:

 

« تُوبُواالى الله تَوبَة نَصُوحاً »  به درگاه الهى توبه نصوح كنيد. در خصوص معنای توبه نصوح ائمه(ع) و دیگر مفسران گفتند که منظورتوبه ایست که بازگشت مجدد به گناه را در پی نداشته باشد.

 

پیامبراکرم(ص) در اینباره می فرمایند:

 

«ان يَتُوب التائِب ثمّ لايَرجع فى ذَنبٍ كما لايَعود اللَبن الى الضَّرع» توبه كننده،هرگز به گناه باز نگردد، چنانكه شير به پستان باز نمى‌گردد.(بحار الانوار جلد 6صفحه 22)

 

 

گناه انسان را در مسیر تکامل، از هدف معنوی عقب می اندازد یا حداقل وی را در این راه متوقف می کند. انسان توبه کننده ضمن ترک گناه، باید کمی جبران گناهش را انجام دهد که مجدد به مسیر کمال بازگردد. جبران اشتباهات گذشته لازمه تلاش و فعالیت هایی است که قرآن هم از آن سخن می گوید. در آیه 22 سوره رعد می خوانیم:

 

«و وَيَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِالسَّيِّئَةَ أُولَئِكَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ»  بدى را با نيكى مى‏ زدايند ايشان راست فرجام خوش سراى باقى.

 

همچنین در آیه 70 سوره فرقان می خوانیم:

 

«اِلاّمَن تابَ و آمن و عَمل صالِحاً اُولئِك يُبدِّل الله سيِّئاتِهم حَسَنات»  مگر كسى كه توبه كند و ايمان آورد و عمل صالحانجام دهد، كه خداوند گناهان اين گروه را به حسنات تبديل مى‌كند.

 

علاوه بر این در آیه 114 سوره هود می خوانیم: 

«واَقِم الصَّلوةَ طَرَفَى النَّهار و زُلَفاً مِنَ الليل اِنَّ الحَسَنات يُذهِبْن السَّيّئات» نماز را در دو طرف روز و اوايل شب برپا دار، چرا كه نيكى‌ها، بدى‌ها را بر طرف مى‌سازد.

 

 خداوند در آیه هفت سوره عنکبوت نیز می فرمایند:

 

«والَّذينَ آمَنوا و عَمِلوا الصّالِحاتِ لَنُكَفِّرنَّ عَنهُم سَيِّئاتِهم» كسانى كه ايمانآورده و عمل صالح انجام دادند، قطعاً گناهان آنان را مى‌پوشانيم.

 

درروایات نیز به این موضوع اشاره شده است. 

 

رسول اكرم(ص)در اینباره مى‌فرمايند:

 

«اتَّقِ الله حيث كنت و خالط الناس بخلق حسن و اذا عملت سيئة فاعمل حسنة تمحوها» در هر جا هستى، از خدا بترس و با مردم با اخلاق نيك برخورد كن، و هرگاه گناهى كردى كار نيكى انجام بده كه آن گناه را محو كند. (بحار الانوار، ج 71 ص 242. وسائل الشيعه، ج 11 ص 384)

 

همچنین امام کاظم(ع) در خصوص اعمالی که موجب پاک شدن گناه و جبران آن می شود، می فرمایند:

«من كفارات الذّنوب العِظام إغاثة المَلهوف و التّنفيس عن المَكروب» از كفارات گناهان بزرگ، پناه دادن به انسان‌هاى پريشان و گرفتار و زدودن اندوه از اندوهگين است. (بحار الانوار، ج 6 ص 35، ميزان الحكمة، ج 1 ص 548)