چرا سجده ملائکه بر حضرت آدم شرک نیست؟

در اين مورد پاسخ هاى مختلف و گوناگونى گفته شده، ولى پاسخ متقن و استوار اين است كه سجده در تمام احوال، عبادت و پرستش مسجود نيست، بلكه در يك صورت عبادت و پرستش محسوب مى شود كه اين عمل از اعتقاد به اُلُوهيت و خدايى طرف سرچشمه بگيرد، يعنى او را خدا و يا مبدأ كارهاى خدايى بداند و با چنين عقيده بر او سجده كند ولى اگر سرچشمۀ عمل غير از اين باشد، مثلاً به عنوان احترام و تعظيم در برابر اوليا و يا پدران و مادران سجده كند، هرگز عبادت و پرستش تلقى نمى شود و از آنجا كه سجدۀ فرشتگان علتى جز تعظيم و تكريم آدم نداشت و فرشتگان كوچك ترين اعتقاد به اُلُوهيت او نداشتند طبعاً، سجدۀ آنان عبادت محسوب نشد.

عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) سَجَدَتِ الْمَلَائِكَةُ لآِدَمَ (ع) وَ وَضَعُوا جِبَاهَهُمْ عَلَى الْأَرْضِ قَالَ نَعَمْ تَكْرِمَةً مِنَ اللَّهِ تَعَالَى‏.

ابوبصیر می گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم: فرشتگان برای آدم (ع) سجده کردند و پيشانى هاى خود را بر زمين نهادند؟ حضرت فرمود بله، به خاطر تكريم آدم كه خدا به آن فرمان داده بود [1] و در حديث ديگر فرمود: إِنَّمَا كَانَ ذَلِكَ طَاعَةً لِلَّهِ وَ مَحَبَّةً مِنْهُمْ لآِدَمَ (ع). فرشتگان با اين عمل، امر خدا را اطاعت كرده و به آدم اظهار مهر نمودند. [2]

قرآن به روشنى گواهى مى دهد كه فرزندان يعقوب در برابر «يوسف» سجده كردند و از اين طريق بر خواب «يوسف» تمثيل بخشيدند و هرگز مورد نكوهش پدر قرار نگرفتند؛ چنانكه مى فرمايد: «وَرَفَعَ اَبَوَيْهِ عَلَى الْعَرْشِ وَخَرُّوا لَهُ سُجَّداً... ». [3] پدر و مادر خود را بر روى تخت برد و همگان بر او سجده كردند.

اين آيه حاكى است كه سجده بر انسان در شرايط خاصى عبادت نيست؛ در شرايع پيشين نيز مرسوم بوده است، هر چند در شريعت اسلام هر نوع سجده بر غير خدا جايز نيست هر چند عبادت و پرستش شمرده نشود.

پاورقی:

[1]. بحار الانوار ، ج11، ص139.

[2]. مدرك سابق و در نور الثقلين، ج1، ص49، قريب به اين مضمون نيز نقل شده است.

[3]. يوسف،100.

منبع: منشور جاويد، ج4، ص254 ـ 253.