گوشه های پنهان از زندگانی حضرت علی اکبر(ع)

وارث: بخش های از زندگانی و حیات حضرت علي اکبر (ع) در سایه ابهام قرارگرفته و بر مورخان و محققان مشخص نشده است.

 این ابهامات در مورد سن حضرت،مادر حضرت و جنبه های دیگری از زندگی ایشان وجود دارد. بر اساس گزاره های تاریخی، علی اکبر(ع)، فرزند امام حسین(ع) در يازدهم شعبان سال 33 هجرى و يا طبق نقلي سال 35 و يا سال 41 هجري ديده به جهان گشود و در 10 محرم سال 61 هجری قمری در کربلای معلا در رکاب سیدالشهدا (ع)به شهادت رسیدند. از اینرو برخی سن ایشان را هنگام شهادت، زیر20سال وبرخی 25 یا 27 یا 29 سال نوشته اند و برخی گفته اند نام مادر ایشان آمنه است وبرخی گفته اند شهربانو و برخی گفته اند لیلا  است. برخی از نسب‌شناسان و تاریخ‌دانان، حضرت را بزرگترین فرزند امام حسین(ع) گزارش کرده و برخی دیگر وی را کوچک‌تر از امام سجاد(ع) دانسته‌اند.

 براساس پژوهش های محققان،اتفاق مورّخين و علماء علم نسب این است كه حضرت علي اكبر از امام سجّاد (ع) بزرگتر بوده، و امام سجّاد (ع) در روز عاشورا 23سال داشته اند، و اينكه بعضي سن آن جناب را 17يا 19سال نقل كرده اند، صحیح نیست، مضافاً بر اينكه شاهدي بر قول خود ندارند. (زندگاني قمر بني هاشم و علي اكبر، مقرم، ص 12).ابن شهر آشوب (ره) مي نويسد: علي اكبر هيجده سال داشت، و گفته شده 25سال بوده است.( مناقب: 4/ 109)محدّث قمي (ره) می نویسد: در سن علي اكبر اختلافي عظيم است،ابن شهر آشوب و محمّد بن ابي طالب گويند؛ 18ساله بوده، و شيخ مفيد او را 19ساله دانسته( ارشاد 2/ 109)، بنابراين از امام زين العابدين (ع) كوچك تر بوده است. و بعضي گويند 25ساله بوده و غير از اين هم گفته اند. پس علي اكبر از برادرش امام سجاد (ع) بزرگتر بود و اين اصلح و اشهر اقوال است.

ابن ادريس در رد كساني كه مي گويند علي اكبر كوچك تر بوده مينويسد:‌ در اين باب بايد به خبرۀ‌ اين فن كه علماء‌ نسب و تاريخ و اخبارند، مانند زبير بن بكار رجوع نمود، و نام جمعي را مي برد كه همگي علي اكبر (ع) را بزرگتر مي دانند و بر اين قول اتفاق دارند.مرحوم ملا هاشم مي نويسد:‌ آن حضرت 25ساله بوده كه دو سال از حضرت زين العابدين(ع) بزرگتر بوده، و احتمالاً اين قول اقوي مي باشد.مرحوم مقرّم و بسياري از مورّخين نقل كرده اند:‌كه حضرت علي اكبر(ع) از امام سجاد(ع) بزرگتر است. (زندگاني قمر بني هاشم و علي اكبر، مقرم ،ص 356).

عدّه اي چون شيخ مفيد(ره) در « ارشاد» و طبرسي(ره) در«اعلام الوري» مي گويند:‌ امام سجّاد (ع) بزرگتر بوده بدون اينكه شاهدي بياورند.(زندگاني قمر بني هاشم و علي اكبر، مقرم، ص 16-20).

منابع تاریخی لقب حضرت را اکبر و کنیه‌اش را ابوالحسن نگاشته‌اند، اما شیخ مفید لقبش را اصغر گفته است. مادر حضرت ليلى دختر ابى مرة بن مسعود ثقفى است که وى را آمنه بَرّه و مُرّه نيز گفته اند.

درباره شان و مقام و فضایل حضرت علی اکبر(ع) گزارش ها و روایت های بسیار و مستندی وجود دارد که بسیاری از این فضایل از زبان ائمه معصومین بیان شده است. بر اساس گزارش های موجود، حضرت، محدثی بنام بود و از جدّش روایت نقل می کردند. (ابصار العین فی انصار الحسین، ص21) از سوی دیگر، ارزش معنوی علی اکبر (ع) تا به آن اندازه است که پدر بزرگوارش که دارای مقام عصمت و امامت می باشد، زندگی پس از او را فنا و مرگ می داند. امام حسین (ع) هنگام بدرقه جوانش به سوی میدان این آیه را تلاوت فرمودند: «انّ الله اصطفی آدم و نوحا و آل ابراهیم و آل عمران علی العالمین ذرّیه بعضها من بعض. . .»( آل عمران / 33 و 34 )که درجاتی از پاکی و طهارت روح را برای علی اکبر (ع) به اثبات می رساند.

همچنین ائمه معصومان در روایات و زیارات مستقل، مقام او را به پاکی و طهارت نفس ستوده اند.( علی الاکبر ابن الامام الحسین، 12-13).

السلام عليك يا أبا عبد الله وعلى الارواح التى حلت بفنائك عليك منى سلام الله أبدا ما بقيت وبقى الليل والنهار ، ولا جعله الله آخر العهد منى لزيارتك ، السلام على الحسين وعلى على بن الحسين وعلى أولاد الحسين وعلى أصحاب الحسين. برخي چنين تصور مي‌کنند که مراد از علي بن الحسين، در اينجا امام زين العابدين (ع) است، در حالي که قرائن بر اين امر دلالت دارد که مراد حضرت علي اکبر (ع) است همچنانکه علامه تهراني در شرح خود بر اين فراز مي‌گويد:

 ( وعلى علي بن الحسين )

مراد در اين فقره علي اكبر شهيد در كربلاست ، چه اين زيارت را اختصاصى تمام به بقتلاى طف [شهداي كربلا] و شهداى ركاب سعادت نصاب است ، و احتمال اراده سيد الساجدين بغايت بعيد است(الحاج ميرزا أبي الفضل الطهراني، شفاء الصدور في شرح زيارة العاشور ( فارسي ) ص 345). فاضل مازندراني نيز در شرح زيارت عاشورا مي‌نويسد:شرح « وَعَلَى عَلِيِّ بْنِ الحُسَيْنِ »  قولهُ ( عليه السلام ) ( وَعَلَى عَلِيِّ بْنِ الحُسَيْنِ ) لَا رَيبَ انَّ المُراد بِه ( عَليّ بن الحُسين الشَّهيد ) ، لَا الامام زَين العَابدين لانَّ هذِهِ الزِّيارة لخصُوصِ الشُّهداء». شکي نيست که مراد از ( علي علي بن الحسين)، علي اکبر شهيد مي‌باشد نه امام سجاد عليه السلام چون اين زيارت در خصوص شهدا مي‌باشد.( الفاضل المازندراني - ص 148).

همانگونه که اشاره رفت درباره جنبه های از زندگانی حضرت اختلاف نظر وجود دارد. یکی دیگر از این اختلاف ها مربوط به این است که آیا  ایشان ازدواج کرده یا نکرده بودند؟ برخی با استناد به عبارتی از زیارت‌نامه وی، او را صاحب همسر و فرزند می‌دانند. شیخ کلینی در فروع کافی حدیثی از امام رضا(ع) نقل کرده که حکایت از ازدواج حضرت علی اکبر(ع) با یک کنیز و داشتن فرزندی به نام حسن دارد. در مقابل گروهی ازعلمای انساب و محققان تصریح کرده‌اند که از وی فرزندی نمانده و نسل امام حسین(ع) تنها از طریق امام سجاد(ع) ادامه پیدا کرده است.

در باره این که حضرت علی اکبر (ع) همسر و فرزندی داشته یا خیر، دو نظر وجود دارد:

اول. برخی گفته اند که ایشان دارای فرزند نبود. اینان در باره همسر وی سخنی نگفته اند(تاریخ الیعقوبی، ج 2، ص 246؛ مقریزی، إمتاع الأسماع، ج 5، ص 365، تاریخ الطبری، ج 11، ص 5200؛ هاشمی بصری، الطبقات الکبری، ج 5، ص 163، ابو الفرج اصفهانی‏، مقاتل الطالبیین، ص 86).

دوم. بر اساس دلایلی که وجود دارد، گروهی دیگر وجود زن و فرزند را برای آن جناب ثابت کرده اند. برخی از این دلایل عبارت اند از:

1.در زیارتی که ابوحمزه ثمالی از امام صادق (ع) درباره حضرت علی اکبر (ع) نقل کرده، عباراتی وجود دارد که نشان دهنده این است که علی اکبر (ع) دارای فرزند بوده است؛ مانند این فراز:«...صلّى الله علیک یا أبا الحسن ثلاثا..». (ابن قولویه قمی، کامل الزیارات، ص 240)  و یا: « صلى الله علیک و على عترتک و أهل بیتک و آبائک و أبنائک و أمهاتک الأخیار  الأبرار الذین أذهب الله عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا»؛ که در این زمینه باید گفت: گرچه فراز اول را به تنهایی نمی توان دلیل قانع کننده ای برای اثبات وجود فرزندی برای ایشان دانست، اما فراز دوم قطعا نشانگر آن است که حضرت علی اکبر (ع) دارای خانواده و فرزندانی بوده است؛ زیرا کلمه «ابنائک» جمع است و نیز کلمه «عترتک» که عترت هرکسی ذرّیه و فرزندان او محسوب می شود.

2.بزنطى می گوید: از حضرت امام رضا (ع) پرسیدم: آیا کسی می تواند با زن و با کنیزى که از پدرش فرزند دار شده، ازدواج کند؟ آن حضرت فرمود: اشکالى ندارد. گفتم: از پدرت شنیدم که فرمود امام سجاد (ع) علاوه بر ازدواج با دختر امام حسن (ع) با ام ولد (کنیز صاحب فرزند) ایشان نیز ازدواج کرد... .امام در پاسخ فرمود: این طور که گفتى نیست؛ امام سجاد (ع) با دختر امام حسن (ع) ازدواج کرد و نیز با ام ولد (کنیزِ صاحب فرزند) برادرش على بن الحسین که در کربلا کشته شد، نیز ازدواج نمود.( مجلسی، بحارالانوار، ج 46، ص 163 و 164 به نقل از قرب الاسناد، ص217).

از جهت سندی، شخصیت های موجود در سند این روایت ثقه هستند(در سند این روایت، ابن عیسی معروف به ابی عقیل عمانی و بزنطی قرار دارند که هر دو ثقه هستند و به  روایاتشان اعتماد می شود. (ابن أبی عقیل العمانی، حیاة ابن ابی عقیل و فقهه، ص 18 ؛ طوسی،  الفهرست، ص 54 و 194، خوئی، ‏معجم رجال الحدیث، ج 6، ص 25 – 27؛ تأریخ الفقهاء و الرواة، الوسائل، ج 30، ص 309).

و از لحاظ محتوا این روایت نشانگر آن است که حضرت علی اکبر (ع) فرزندی از یک کنیز داشته است. پس، طبق بیان فوق، حضرت علی اکبر (ع) دارای همسر و فرزند بوده است، هرچند برخى از علماى انساب تصريح کرده‌اند که از آن بزرگوار اولادى نمانده و نسل امام حسين(ع) تنها از طريق امام چهارم حضرت سجاد(ع) ادامه پيدا کرده است.