نیم نگاهی به نام های ماه مبارک رمضان

وارث: (الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَ مِنْ تِلْک السُّبُلِ شَهْرَهُ شَهْرَ رَمَضَانَ، شَهْرَ الصِّیامِ، وَ شَهْرَ الْإِسْلامِ، وَ شَهْرَ الطَّهُورِ، وَ شَهْرَ التَّمْحِیصِ، وَ شَهْرَ الْقِیامِ، الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ، هُدًی لِلنَّاسِ، وَ بَینَاتٍ مِنَ الْهُدَی وَ الْفُرْقَانِ) ... 

امام سجاد علیه السلام در دعای چهل و چهارم صحیفه سجادیه 7 نام برای ماه مبارک بیان نموده اند که هر کدام وصفی از اوصاف ماه مبارک را بیان می نماید: شهر الله، شهر رمضان، شهر الصیام، شهر الاسلام، شهر الطهور، شهر التمحیص و شهر القیام.

ما به صورت مختصر و اجمال به شرح این اسامی می پردازیم:

نخستین توصیف آن است که این ماه را ماه خدا معرفی می کند. با این که همه ماسوی الله، مخلوق خدا هستند، اما خدا در میان مخلوق ها، نسبت بعضی از آنها را به خود، یک نسبت خاصی قرار داده است. 

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در آستانه ماه رمضان در خطبه ای فرمودند: «قَدْ أَقْبَلَ إِلَیکمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ» ؛ ماه خدا با برکت و رحمت و مغفرت رو به شما آورده است. 

شاید نخستین کسی که ماه رمضان را ماه خدا نامیده پیغمبر اکرم صلی الله علیه و اله و سلم باشد. 

آن چه از سوی خدای متعال به صورت تشریف انجام می گیرد، برای آن است که ما اهمیت آن را، درک کنیم. خانه ای را که خدا به نام «بیت الله» نامیده در ظاهر جسم جمادی بیش نیست. این نامگذاری برای آن است تا انسان ها اهمیت آن مکان را درک کرده، در آن جا گرد هم آمده و از فیض و برکات و رحمت الهی بهره مند گردند. در ماه خدا نیز رحمت الهی بیشتر نازل می شود و مردم می توانند از فیوضات الهی بیشتر بهره ببرند. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم در آن خطبه معروف فرمودند «دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَی ضِیافَةِ اللَّه» ؛ این ماه، ماه خداست برای اینکه در این ماه شما به مهمانی خدا دعوت شده اید. از همین رو نام این ماه را «شهر الله»؛ می نامند چون راه برای رسیدن انسان به رحمت و رضوان الهی هموارتر است.

در روایات شیعه و اهل سنت نقل شده است که «رمضان»؛ اسم خداست، و نباید گفته شود که «رمضان»؛ آمد. باید گفت «شهر رمضان»؛ یا «ماه رمضان»؛ آمد . برخی دیگر ریشه ی کلمه رمضان را «رمض»؛ به معنای شدت حرارت و سوزش دانسته اند. نخستین زمانی که ماه رمضان به این نام؛ نامیده شده، در نهایت شدت گرما بوده است. یا گاه در روایات آمده است چون گناهان را می سوزاند و از بین می برد به این نام نامیده شده است. 

خدای متعال یک ماه تمام را به نام ماه روزه و ماهی که در آن روزه واجب است معرفی نموده است. شاید به این جهت که چون عنایت خدای متعال به این ماه بیش از ماه های دیگر و زمینه استفاده از رحمت های خدا و برکات الهی بیشتر فراهم است، انسان باید با گرفتن روزه از آن قدردانی کند.

درباره این فراز دو وجه معروف ذکر شده است. نخست آنکه کلمه اسلام در اینجا به معنای لغوی آن به کار رفته است؛ یعنی ماه تسلیم. در این ماه انسان باید آماده باشد که بیشتر از ماه های دیگر تسلیم امر خدا باشد. از اول طلوع فجر تا آخر روز هر چه خدا می گوید باید عمل کند. پیش از طلوع فجر می گوید غذا بخورید )کلُوا وَ اشْرَبُوا، حَتّی یتَبَینَ لَکمُ الْخَیطُ الْأَبْیضُ مِنَ الْخَیطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْر)ِ سپیده دم که شد باید امساک نمایید. از بسیاری از خواسته هایی که در ماه های دیگر حلال است باید خودداری کنید. در همه حال باید تسلیم امر او باشید. اگر چه انسان باید همیشه تسلیم خدا باشد اما چون در این ماه تکالیف بیشتری وجود دارد، تسلیم، ظهور بیشتری پیدا می کند.

بعضی دیگر بر این باورند از این جهت، «شَهْرَ الْإِسْلامِ»؛ گفته شده، که این ماهی است که خدا به امت اسلامی اختصاص داده است و هیچ امت دیگری ماه رمضان ندارند. ممکن است دیگر ادیان روزه واجب داشته باشند؛ اما این که خدا ماهی به نام ماه رمضان، برای آنان تعیین کرده باشد وجود ندارد. این ماه فقط به امت آخرالزمان اختصاص یافته است.

اصل کلمه «طهور»؛ به معنی پاک و پاکیزه یا پاک کننده است «وَ أَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً طَهُوراً آبی از آسمان برای شما نازل کردیم که طهور؛ است. یعنی شما را پاکیزه می نماید و آلودگی ها را از شما دور می کند. ماه رمضان نیز ماه طهور نامیده شده است. ماهی که آلودگی ها را از بین می برد. بیشتر مردم در ماههای سال آلودگی هایی پیدا می کنند. آلودگی هایی که انسان را از خدا دور می کند یعنی گناه. 

بر اساس حکمت و تدبیر الهی ماه رمضان در میان ماه ها این خاصیت را یافته که مردم وقتی در این ماه احکام شرع را رعایت کنند و احترام آن را نگه دارند از آلودگی ها پاک می شوند. روزه، تلاوت قرآن و دعاهایی که در این ماه خوانده می شود باعث ریزش گناهان و تمیز شدن روح انسان از آلودگی ها می شود. به ویژه آن که انسان اگر بتواند موفق به توبه و استغفار شود از تمام آلودگی ها طاهر و پاک می شود. این ماه چنین ظرفیتی دارد که اگر انسان از آن به خوبی استفاده کند در پایان ماه مثل انسانی می شود که روز اول از مادر متولد شده است.

کلمه تمحیص هم در قرآن کریم به کار رفته است (وَ لِیمَحِّصَ ما فِی قُلُوبِکمْ) بعضی گفته اند: تمحیص به معنی تطهیر است، بعضی دیگر آن را به معنی جدا کردن خوب و بد و سره از ناسره می دانند. به تعبیر آشکارتر پاک کردن هر چیزی از آلودگی؛ و خالص نمودن و پاک کردن را می گویند. 

ماه مبارک رمضان یکی از راه هایی است که خدای متعال تشریعاً وسیله پاک شدن ما را در آن فراهم کرده است. وسیله اصلی آن نیز عبادت مهمی است که در نوع خود بی نظیر است. هیچ عبادتی مثل روزه ویژگی پاک کردن و تمیز کردن را ندارد. روزه آدم را وارسته و پاک می کند. سنگ ها را از پای انسان باز و مرغ دل را آماده پرواز می کند. در هیچ عبادتی جز روزه این حالت برای انسان به وجود نمی آید. کسانی که آداب روزه را درست رعایت کنند، لذت هایی از حالت سبکی روح می برند، که از هیچ عبادتی نمی برند.

منظور از قیام این است که در این ماه باید برای عبادت خدا به پا خواست. قیام کنایه از سحرخیزی، شب زنده داری و تهجد است. معمولاً انسان باید بایستد تا عبادت ها را انجام دهد. اصل در نماز اینست که به صورت ایستاده انجام گیرد.

ماه رمضان فرصتی است برای اینکه انسان بیش از ماه های دیگر، شب ها را به عبادت بپردازد. 

پی نوشت ها:

1. دعای چهل و چهارم صحیفه سجادیه.

2. امالی، شیخ صدوق، ص 154.

3. همان.

4. من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج 2، ص 172.

5. بحار الانوار؛ محمد باقر مجلسی ، ج55، ص 341. روی زیاد بن میمون ان النبی صلی الله علیه و آله و سلم قال: .... سمی بذالک لانه یرمض الذنوب.

6. بقره/187.

7. فرقان/48.

8. آل عمران/154.