۱۴ توصيه براي شاد زيستن

طبق اين تعريف، سؤال در واقع برمي‎گردد به اينكه چه كار كنيم تا در زندگي، احساس رضايت و سعادتمندي داشته و سلامت رواني خود را حفظ كنيم.

عمده‎ترين عواملي كه نشاط انسان را در زندگي از وي سلب مي‎كند و باعث اضطراب، افسردگي و انواع اختلالات رواني در فرد مي‎شود، افتادن در دام غرايز، احساس پوچي و بي‎معنايي و درماندگي در برابر حوادث و بحران هاي زندگي است.[1]

بنابراين نشاط خود را در زندگي بايد در مسائلي جستجو كنيم كه بتوانيد اين عوامل بحران‎زا را كنترل كند.

به اعتقاد بسياري از روان شناسان مهم‎ترين عاملي كه مي‎تواند عوامل بحران‎زاي زندگي را كنترل كند و زمينة نشاط و احساس عزت نفس را در انسان به وجود آورد چيزي جز مذهب و اعمال و رفتار مذهبي نيست. پس بايد براي كسب نشاط بيشتر و مصونيت از اضطراب و افسردگي به سوي دين و مذهب روي آوريم و با ياد خدا و انجام اعمال و رفتار مذهبي به احساس نشاط بيشتر دست يابيم.

چه دستورات فردي و چه دستورات اجتماعي اسلام همگي براساس رضايت، شادي، ‌نشاط و تحرك است. دقت در اين احكام، جدا از عنصر رضايت كه شادماني هميشگي را تضمين مي‌كند، نشان‌دهنده رفتارها و اعمال شادي بخش و نشاط‌آور است. اعياد اسلامي مانند عيد فطر، عيد قربان، عيد غدير، رفتارها و انديشه‌هاي شادمانه زيستن را القاء مي‌كنند. با صحه‌گذاشتن اسلام بر عيد نوروز و تأييد و تكميل آن، نيز تاكيد بر رفتارها و لحظه‌هاي شادي كردن براي انسان‌ها است.

دستورات اجتماعي اسلام براي خدمت به جامعه و خلق خدا، جدا از فلسفه بندگي و اطاعت، خدا موجب گسترش دوستي‌ها، محبت‌ها، و همدلي‌ها بين انسانها مي‌شود. وقتي انسانها به همديگر خدمت مي‌كنند، جو محبت و رضايت و شادمانگي در جامعه حاكم مي‌شود و افراد آن جامعه از لحظه لحظه زندگي خود در آن جامعه، لذت مي‌برند.

از نظر اسلام و قرآن، مؤمن شادترين انسان است. چون هر گونه از سختي روزگار گلايه و شكوه و ناله نمي‌كند. دنيا را محل ماندن نمي‌داند، و يك توقفگاه موقت به حساب مي‌آورد. سختي‌ها را تحمل مي‌كند. و در انتظار وصال پروردگار، لحظه‌ها را با احساس رضايت و شادماني سيري مي‌كند. و خداوند تبارك و تعالي نيز به خاطر اين رضايت و شادمانگي مؤمن، عاشقانه او را دعوت به بهشت مخصوص خود مي‌كند. و لحظه‌هاي شادمانگي را براي او رقم مي‌زند؛ يا ايتها النفس المطمئنه ارجعي الي ربك راضيه مرضيه فادخلي في عبادي و ادخلي جنتي[2]

از نظر اسلام زندگي كه در آن ياد و ذكر خدا وجود نداشته باشد، هيچ لذّت و نشاطي ندارد. خداوند در قرآن كريم مي‎فرمايد: «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكاً»[3] هر كس از ياد خداوند روي بگرداند، زندگي سخت و دشواري خواهد داشت. دوري از ياد خدا زندگي را دشوار و ياد خداوند زندگي را براي انسان با نشاط مي‎سازد. اين نشاط در زندگي ناشي از آرامش رواني است كه با ياد خدا حاصل مي‎شود خداوند مي‎فرمايد: «أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»[4] همانا با ياد خدا دلها آرامش مي‎يابد.

تبيين روان شناختي اين مسأله آن است كه ياد و ذكر خدا فرد را از اميال و تكانش هايي كه براي او استرس و فشار رواني ايجاد مي‎كند، باز مي‎دارد و سبب مي‎شود كه به جاي توجه صِرف به لذت‎هاي دنيوي به تقويت رابطه با خدا و تقرُّب به او توجه كند. بروز مشكلات براي چنين فردي وي را از هدف اصلي باز نمي‎دارد[5] و چون خود را در مسير رشد و تكامل معنوي احساس مي‎كند، از زندگي لذت مي‎برد. بنابراين يكي از راه‎هاي اصلي دستيابي به نشاط بيشتر در زندگي آن است كه هميشه و در هر حال به ياد خدا باشيم.

توكل به خدا، زيربناي يك زندگي شادمانه و توأم با احساس سعادت و خوشبختي است. انساني كه به خدا توكل مي‌كند، با قدرت تمام در مقابل مشكلات مي ‌ايستد و هرگز احساس شكست و نگراني نمي‌كند. اگر در كارها و برنامه‌هاي خود،‌ توكل به خدا داشته باشيم، هم به موفقيت قابل توجهي دست مي‌يابيم و هم طي كردن مسيرهاي طولاني و سخت موفقيت‌، براي ما‌ آسان و عملي مي‌شود. انسانهايي كه به خدا توكل مي‎كنند در انجام كارهاي سخت و بزرگ،‌كمترين فشارها را احساس مي‌كنند و در برابر تندباد حوادث مانند كوهي استوار و مقاوم هستند. توكل، كليد در توفيق الهي است. انساني كه به خدا توكل مي‌كند هر لحظه تحت عنايت و لطف بي‌كران خدا قرار مي‌گيرد.

يكي ديگر از عوامل دستيابي به نشاط بيشتر در زندگي توسل به معصومين - عليهم السلام - و اولياي خدا است.

پايبندي به ارزشها و اعتقادات ثابت و تعريف شده به موفقيت انسان در زندگي كمك مي‌كند و همچنين شادمانگي را پايدار مي‌سازد. انسان بي‌اعتقاد و هرهري مذهب، با زندگي احساس بيگانگي مي‌كند. و به طرف پوچي‌گرايش پيدا مي‌كند. احساس پوچي، يكي از علل اساسي افسردگي‌ها و بي نشاطي انسان است. انسان بي‌اعتقاد، در هستي و خلقت، بي‌ريشه است.

و احساس شادي واقعي نخواهد كرد. همانگونه كه انسان بي‌برنامه نمي‌تواند در كارها، موفق عمل كند، انسان بي‌اعتقاد و فاقد ارزشهاي متعالي نيز نمي‌تواند به طور مداوم از زندگي لذت برده و احساس خوشبختي نمايد.

رضايت از زندگي، يكي از عوامل شادمانه زيستن است. افرادي هستند كه داراي موفقيت، ثروت و امكانات زيادي هستند ولي همواره از زندگي ناله مي‌كنند. اين افراد احساس شادمانگي نمي‌كنند. ولي افرادي هم هستند كه جزء فقيرترين مردم هستند و مشكلات زيادي در زندگي‌ دارند ولي شاد زندگي مي‌كنند. چون از زندگي راضي هستند. پس، شادمانگي انسان صد در صد، وابسته به داشتن‌ها و يا نداشتن‌ها ، نيست بلكه تنها وابسته به رضايت يا عدم رضايت از روند زندگي است. رضايت از زندگي و روند آن، شادمانگي را تضمين مي‌كند. علت نارضايتي انسان از زندگي، انتظارات خودساخته، است هر كسي انتظاري از روند زندگي و سرنوشت خود دارد، ولي وقتي اتفاقات مطابق ميل انسان، پيش نمي‌رود، احساس نارضايتي مي‌كند.

بنابراين، به جاي اين كه از اتفاقات زندگي شكايت كنيم، سعي كنيم با استفاده از قلب و عقل خود به زيبايي زندگي كنيم و قوانين هستي را رعايت نمائيم. اين را نيز بدانيم ناملايمات زندگي نمك يك زندگي مطلوب و شاد است و انسان عاقل از اين سختي‌ها هم براي شيرين و شادمان كردن زندگي استفاده مي‌كند.

اگر انسان بتواند تصويرهاي ذهني خود را مديريت كند و بجاي تصاوير در هم و برهم، آشفته و منفي، تصاويري زيبا از آينده بسازد، احساسي شادمانه خواهد داشت.

آنچه تاكنون در عرصه روانشناسي و تجارب زندگي، به اثبات رسيده است، اين است كه: «آينده را تصاوير ذهني انسان مي‌سازند. يعني انسان هر انتظار و تصويري از آينده داشته باشد، به نوعي همان انتظار و تصوير تحقق خواهد يافت.

اميد، زيباترين ويژگي يك خيال است. اگر مي‌خواهيم از زندگي لذت ببريم، بايستي با اميد زندگي كنيم. اين اميد (تصوير مثبت از آينده) است كه انسان را زنده نگه مي‌دارد. بنابراين، بايد تصويري زيبا از آينده بسازيم و همواره اميدوار باشيم و آينده را آن گونه كه دوست داريم مجسم نماييم. و باور كنيم كه روز به روز، موفق‌تر، ‌شادتر و خوشبخت‌تر مي‌شويم.

هدفمندي نه تنها موفقيت انسان را تضمين مي‌كند، بلكه موجب شادكامي انسان نيز مي‌گردد. انسان بي‌هدف، مانند فردي سرگردان در كويري سوزان است. هيچ وقت احساس آرامش و شادماني نخواهد كرد.

بعضي‌ها هدفمندي و هدف‌يابي را مساوي آرزوهاي بزرگ و بيشتر مي‌دانند. ولي اكثراً اينها در زندگي موفق نمي‌شوند. بايستي آرزوها شفاف و مشخص و تعريف شده باشد. آرزوي بزرگ بسيار خوب است ولي بايستي در درجه اول، بر اساس بزرگي آرزو، انرژي و توان لازم را مهيا كنيم و در درجه دوم، آن آرزو براي ما مشخص و شفاف باشد‌، كه در اين صورت حتماً موفق خواهيم شد.

تصميم قطعي براي رسيدن به يك هدف بسيار زيبا و مقدس، نبايد شادكامي انسان را از بين ببرد، چون انسان وظيفه‌اي جز عمل كردن ندارد. ما بايد تلاش خود را براي رسيدن به بهترين اهداف انجام دهيم. اگر به آن اهداف برسيم، احساس شادماني خواهيم كرد و اگر نرسيم غير شاد خواهيم بود. بنابراين لازم است انسان در زندگي، ‌اهداف مشخص و شفافي داشته باشد.

بزرگترين مشكل انسانهاي بي نشاط و افسرده و ناراضي اين است كه نه خودشان را باور كرده‌اند و نه خوشبختي و شاد زيستن خود را. انساني كه خود را باور كند، مي‌تواند شاد زندگي كند‌. ما بايد باور كنيم كه مي‌توانيم خوشبخت بشويم و خوشبخت و شاد هستيم. چون ما خوشبخت و شاد آفريده شده‌ايم، باور كنيم كه زندگي زيبا و لذت بخش است. باور كنيم كه سرنوشت تابع انديشه‌هاي زيباي ماست، باور كنيم كه خدا، عاشق ماست. و مهربانترين است.

نظم و انضباط و داشتن برنامه در زندگي انسان، شادمانگي او را حفظ مي‌كند. انسانهاي منظم و داراي برنامه، بسيار موفق‌تر و شادتر هستند. اهميت نظم آن قدر زياد است كه امام علي ـ عليه السّلام ـ به فرزندان خود مي‌‌فرمايند: شما را به دو چيز توصيه مي‌كنم، اول تقواي الهي، دوم ، نظم در كارها. امروزه در دانش مديريت، به برنامه‌ريزي تأكيد جدي مي‌شود و هيچ فعاليتي بدون برنامه ريزي و عمل به آن برنامه، نتيجه‌اي مثبت نخواهد داشت. انسانهايي كه با برنامه عمل كنند، هم موفقيت و پيروزي را در آغوش خواهند كشيد و هم زندگي شادمانه خواهند داشت.

راحت بودن در زندگي، موجب شادمانگي است. انسانها هر چه خود را با آداب و رسوم و تشريفات زائد و غلط به زحمت و عذاب مي‌اندازند، همانقدر از شادمانگي دور مي‌شوند. خيلي از افراد. زندگي ساده، زيبا و راحت را، بسيار مشكل، بغرنج و سخت مي‌كنند. سنتها و آداب اگر در مسير فطرت پاك الهي انسان باشند، بسيار نيز عزيز و قابل احترام هستند، ولي تشريفات زائد و غلط اصلاً قابل قبول نيستند. هر چه زندگي پيچيده‌تر و تشريفات بيشتر مي‌شود. تنشها و فشارهاي روحي شدت مي‌يابد. بنابراين، اگر زندگي شادمانه‌اي مي‌خواهيم، بايد تشريفات زايد را كنار گذاشته و خيلي راحت و خودماني زندگي كنيم.

صداقت، مانند آب زلالي است كه چمنزار زندگي شادمانه را سيراب مي‌كند، و گلهاي خوشبختي و لذت را شكوفا مي‌سازد. انسانهاي صادق، لحظه‌هاي شادمانه‌اي را تجربه مي‌كنند و از لحظه لحظه زندگي لذت مي‌برند. انتخاب صداقت، به معني انتخاب «شادمانگي» است. يكي از زيباترين پيامهاي دين زيباي اسلام، صداقت است. انسان صادق، از همه گرفتاريها و مشكلات نجات پيدا خواهد كرد. ريا، نفاق، دوروئي و تظاهر شايستة مقام الهي انسان نيست. و مطمئناً انسان را رسوا مي‌سازد.

اگر انسان حتي در مقام دشمنان خود صادقانه رفتار نمايد، به نفع‌اش تمام خواهد شد، انسان صادق، قابل اعتماد است. بنابراين اگر در همه اعمال و زندگي خود، صداقت را پيشه كنيم همواره زندگي شادمانه‌اي خواهيم داشت و هم چنين مورد احترام همه انسانها خواهيم بود.

بيكاري، يكي از مشكلات عمده جوامع بشري است كه امنيت شهرها و كشورها را تهديد مي‌كند. بنابراين همه نهادها و سازمانهاي دولتي بايد مشكل بيكاري را حل كنند. فعال و مشغول بودن يكي از راههاي شاد زيستن است. و از نظر امام علي ـ عليه السّلام ـ بهترين تفريح، كار است. هم بايستي وقت خود را با فعاليت و مشغوليت معني‌دار و مفيد پر كنيم و هم كمك كنيم ديگران از بيكاري، نجات پيدا كنند تا جامعه‌اي شاد و فعال داشته باشيم. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه انسانهاي فعال و مشغول، بسيار سالم‌تر و شادتر هستند.

داوري مثبت و زيبا، يكي از بهترين راههاي شادمانه زيستن است. اگر انسان ياد بگيرد كه مثبت داوري كند. و از داوريها و پيشداوريهاي منفي و بدبينانه و خودخواهانه پرهيز نمايد، ‌عصباني نخواهد شد، حرص نخواهد خورد. بلكه در همه موقعيتها، احساس شادمانگي خواهد كرد و با همه انسانها شادمانه خواهد زيست ن: 632 م .

با مطالعه و بررسي شيوه زندگي و رفتارهاي فردي و اجتماعي اهلبيت - عليهم السلام- و نيز علما و بزرگان، به روشني در مي يابيم كه همانگونه كه آنها اهميت به عبادات و واجبات الهي داشتند در كنار آن اهتمام ويژه اي به نشاط و امور جانبي و تفريحات سالم داشته اند. اينجاست كه مي توان جامعيت دين مبين اسلام را جستجو نمود و به اين حقيقت پي برد كه تعاي و تكامل روح در پرتو توجه به تمامي جوانب و نيازها است كه هر كدام اگر در حد و شان خود انجام شوند قطعا آثار مباركي به دنبال دارد.

پاورقي:

[1] . محمود ميرنسب، بررسي رابطة توكل به خدا... با اضطراب و افسردگي، پايان نامة كارشناسي ارشد، دانشگاه تهران، 1379، ص 57ـ20.

[2] . فجر، آية 27 الي آخر.

[3] . طه، 124.

[4] . رعد، 28.

[5] . امان الله خلجي موحّد، روان درماني با كلام آسماني، شهر انديشه، چاپ اول، 1379، فصل اول و سوم.

منبع: سايت انديشه قم (مركز مطالعات و پاسخگويي به شبهات حوزه علميه قم)

به قلم: حسن منتظري- مركز مطالعات و پژوهش هاي فرهنگي حوزه علميه