«صبر جمیل» چه نوع صبری است
خداوند می‌فرماید: «فرشتگان و روح به سوى او (خداوند) عروج مى‌کنند در روزى که مقدارش پنجاه هزار سال است»(معارج/۴) در آن روز فرشتگان به مقام قرب خدا مى‌شتابند و آماده گرفتن فرمان الهی و اجراى آن می‌شوند.
وارث: آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی در تفسیر نمونه ذیل آیات ۴ تا ۷ سوره مبارکه «معارج» به روزى که به اندازه پنجاه هزار سال می‌گذرد، اشاره کرده است که متن آن در ادامه می‌آید؛
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
«تَعْرُجُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ إِلَیْهِ فِی یَوْم کانَ مِقْدارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَة * فَاصْبِرْ صَبْراً جَمِیلاً * إِنَّهُمْ یَرَوْنَهُ بَعِیداً * وَ نَراهُ قَرِیباً؛ فرشتگان و روح (فرشته مقرب خداوند) به سوى او عروج مى‌کنند در آن روزى که مقدارش پنجاه هزار سال است! پس صبر جمیل پیشه کن. زیرا آنها آن روز را دور مى‌بینند. و آن را نزدیک مى‌بینیم». (معارج/ ۴ تا ۷)
روزى به اندازه پنجاه هزار سال!
بعد از ذکر داستان عذاب دنیوى کسى که تقاضاى عذاب الهى کرده بود، وارد بحث‌هاى معاد و عذاب‌هاى اخروى مجرمان در آن روز مى‌شود، نخست مى‌فرماید: «فرشتگان و روح به سوى او (خداوند) عروج مى‌کنند در روزى که مقدارش پنجاه هزار سال است» (تَعْرُجُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ إِلَیْهِ فِی یَوْم کانَ مِقْدارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَة).
مسلماً، منظور از «عروج فرشتگان»، عروج جسمانى نیست، بلکه عروج روحانى است، یعنى آنها به مقام قرب خدا مى‌شتابند، و در آن روز، که روز قیامت است، آماده گرفتن فرمان، و اجراى آن مى‌باشند، همان گونه که در تفسیر آیه ۱۷ سوره «حاقه» گفتیم: منظور از جمله وَ الْمَلَکُ عَلى أَرْجائِها: «فرشتگان در اطراف آسمان قرار مى‌گیرند» این است که: در آن روز آنها گرداگرد آسمان‌ها ایستاده و آماده انجام هرگونه فرمانند.
معنای مختلف «روح» در قرآن
منظور از «روح»، همان «روح الامین»، بزرگ فرشتگان است که در سوره «قدر» نیز به او اشاره شده است، آنجا که مى‌گوید: تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْر: «در شب قدر، فرشتگان و روح به فرمان پروردگارشان براى تقدیر امور نازل مى‌شوند».
البته، «روح» معانى مختلفى دارد که در هر مورد، به تناسب قرائن موجود، ممکن است مفهوم خاصى ببخشد: روح انسان، روح به معنى قرآن، و روح به معنى «روح القدس» و به معنى فرشته وحى، همه از معانى «روح» است که در آیات دیگر قرآن به آنها اشاره شده.
تعداد موقوف در قیامت/ هر موقوف چند سال دنیوی است؟
و اما تعبیر به «پنجاه هزار سال» از این نظر است که آن روز، بر حسب سال‌هاى دنیا تا این حدّ ادامه پیدا مى‌کند، و با آنچه در آیه ۵ سوره «سجده» آمده است که مقدار آن را یک هزار سال تعیین مى‌نماید، منافاتى ندارد، زیرا همان گونه که در روایات وارد شده است در قیامت «پنجاه موقف» است، و هر موقف به اندازه یک هزار سال طول مى‌کشد.
بعضى نیز احتمال داده‌اند: عدد «پنجاه هزار سال» براى «تکثیر» باشد، نه تعداد، یعنى آن روز بسیار طولانى است.
و به هر حال، این درباره مجرمان و ظالمان و کافران است لذا در حدیثى از «ابوسعید خدرى» آمده است: بعد از نزول این آیه کسى عرض کرد: «اى رسول خدا! چقدر آن روز طولانى است»؟ فرمود: وَ الَّذِى نَفْسُ مُحَمَّد بِیَدِهِ اِنَّهُ لَیَخِفُّ عَلَى الْمُؤْمِنِ حَتّى یَکُونُ أَخَفَّ عَلَیْهِ مِنْ صَلاة مَکْتُوبَة یُصَلِّیْها فِى الدُّنْیا: «قسم به کسى که جان محمّد به دست او است! آن روز براى مؤمن سبک و آسان مى‌شود، آسان‌تر از یک نماز واجب که در دنیا مى‌خواند».
«صبر جمیل» به چه معناست؟
در آیه بعد، پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) را مخاطب ساخته، مى‌فرماید: «صبر جمیل پیشه کن، و در برابر استهزاء، تکذیب و آزار آنها شکیبا باش» (فَاصْبِرْ صَبْراً جَمِیلاً).
«صبر جمیل» به معنى «شکیبایى زیبا و قابل توجه» است، و آن، صبر و استقامتى است که تداوم داشته باشد، یأس و نومیدى به آن راه نیابد، و توأم با بى‌تابى و جزع و شِکْوِه و آه و ناله نگردد، و در غیر این صورت جمیل نیست.
سپس مى‌افزاید: «زیرا آنها چنان روزى را بعید و دور مى‌بینند» (إِنَّهُمْ یَرَوْنَهُ بَعِیداً).
«و ما آن را قریب و نزدیک مى‌بینیم» (وَ نَراهُ قَرِیباً).
آنها اصلاً باور نمى‌کنند چنان روزى در کار باشد که: حساب همه خلایق را برسند و کوچک‌ترین گفتار و کردار آنها محاسبه شود، آن هم در روزى که پنجاه هزار سال به طول مى‌انجامد، ولى آنها در حقیقت خدا را نشناخته‌اند، و در قدرت او شک و تردید دارند.
آنها مى‌گویند: «مگر ممکن است استخوان‌هاى پوسیده، و خاک‌هایى که هر ذره‌اى از آن در گوشه‌اى پراکنده گشته است، بار دیگر جمع شود، و لباس حیات در تن بپوشد؟! (همان گونه که قرآن در سایر آیاتش این تعبیرات را از آنها نقل کرده است) وانگهى، مگر روزِ پنجاه هزار ساله امکان پذیر است؟!.
جالب این که، علم امروز مى‌گوید: مقدار روز در هر کره‌اى از کرات آسمانى با دیگر کرات متفاوت است زیرا تابع مقدار زمانى است که آن کره یک بار به دور محور خود مى‌چرخد، و لذا، روز در کره ماه به اندازه دو هفته در کره زمین است، حتى مى‌گویند: ممکن است با گذشت زمان، کره زمین از سرعت حرکت وضعى خود بکاهد و مقدار یک روز، معادل یک ماه یا یک سال یا صدها سال شود.
نمى‌گوییم: روز قیامت چنین است، بلکه مى‌گوییم: روزِ پنجاه هزار ساله، حتى با مقیاس‌هاى عالم دنیا چیز عجیبى نیست.