فراز و فرود‌های طرح ملی حفظ قرآن پس از ۶ سال/ مطالبه رهبر معظم انقلاب تا کی باید روی زمین بماند

وارث: پس از مطالبه مقام معظم رهبری در سال 1369 مبنی بر تربیت یک میلیون حافظ قرآن کریم، فعالیت‌های قرآنی بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفت؛ اما با وجود رشد برنامه‌های قرآنی و حتی افزایش تعداد نهادهای قرآنی این مطالبه محقق نشد. به همین دلیل مقام معظم رهبری بعد از گذشت 21 سال، در نخستین روز ماه مبارک رمضان سال 1390 در جمع اهالی قرآن خواستار تربیت 10 میلیون حافظ قرآن کریم شدند.

پس از این مطالبه بسیاری از نهادهای قرآنی برنامه‌هایی جهت تحقق این مطالبه اجرایی کردند که بسیاری از این برنامه‌ها نتوانست گامی مؤثر در تحقق این امر بردارد. در کنار آن نیز مسائل مختلفی از جمله تشکیل شورای توسعه فرهنگ قرآنی، تخصیص بودجه نیم درصد قرآنی و حتی ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم به عنوان مقدمات تحقق این مطالبه مطرح شد، تا جایی که چند ماه بعد تشکیل مجموعه‌ای با عنوان «ستاد راهبری حفظ قرآن کریم» در شورای توسعه فرهنگ قرآنی به عنوان مرکز سیاست‌گذاری فعالیت‌های حفظ قرآن کشور به تصویب رسید.

پس از تصویب این ستاد، دبیرخانه آن در معاونت قرآن و عترت ارشاد مستقر شد که اعضای این ستاد وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، علوم و تحقیقات، ارشاد و سازمان‌هایی همچون نمایندگی ولی‌فقیه در دانشگاه‌ها، نهادهای قرآنی وابسته به دفتر مقام معظم رهبری، سازمان تبلیغات اسلامی، اتحادیه مؤسسات قرآنی مردمی، اتحادیه تشکل‌های قرآنی، شبکه قرآن و معارف سیما و رادیو قرآن بودند.

در نخستین جلسه غیررسمی ستاد حفظ قرآن کریم که در اولین روز بهمن‌ماه سال 1390 برگزار شد، حجت‌الاسلام «حمید محمدی» دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی اهداف تشکیل این ستاد را تشریح کرد که از مهم‌ترین این اهداف سیاست‌گذاری راهبری طرح ملی حفظ برای دانشگاهیان با مسئولیت وزارت علوم، دانش‌آموزان و فرهنگیان با مسئولیت وزارت آموزش و پرورش و سایر اقشار جامعه با مسئولیت وزارت ارشاد بود.

همچنین مقرر شد برای عملی شدن این طرح بین دستگاه‌های مجری هماهنگی‌هایی صورت گیرد که برای این منظور حتی تفاهم‌نامه‌هایی مکتوب شد تا بحث حفظ قرآن و ایجاد انس با آیات الهی در تمامی ارگان‌ها و سازمان‌ها به اولویتی قرآنی تبدیل شود، همچنین در سال‌های 91 و 92 در نمایشگاه قرآن بخشی با نام طرح ملی حفظ راه‌اندازی شد که در آن از عموم مردم برای حفظ قرآن نام‌نویسی کردند، اما پس از مدتی تمامی این اقدامات به فراموشی سپرده شد و هیچ خبری از برگزاری جلسات ستاد طرح ملی حفظ منعکس نشد.

در آن زمان معاونت قرآنی ارشاد هم نسبت به آزمون‌های حفظ و مفاهیم قرآن کریم که دو بار در سال برگزار می‌شد، مصمم‌تر شد به طوری که هر سال برای جذب بیشتر افراد برای شرکت در این آزمون‌ها تلاش می‌کرد تا اینکه پس از تغییر دولت و روی کار آمدن حجت‌الاسلام «محمدرضا حشمتی» به عنوان معاون قرآن و عترت ارشاد در سال 1392 این آزمون‌ها یک بار آن‌هم در مهرماه برگزار شد به طوری که با وجود افزایش تعداد رشته‌ها، متقاضیان شرکت در آن به 100 هزار نفر هم نمی‌رسید؛ بر همین اساس برپایی این آزمون‌ها هم چندان نتوانست در تربیت حافظ قرآن موفق باشد چرا که برگزاری آزمون بدون آموزش مناسب اثرگذار نخواهد بود.

البته با این وجود معاونت قرآن و عترت ارشاد در سال 1392 مدعی شد که در 6 سال گذشته توانسته است تنها با برگزاری یازده آزمون 170 هزار نفر را در مقاطع مختلف حفظ تربیت کند اما مشخص نکرده است که چند نفر باحضور در این آزمون موفق به حفظ کل قرآن کریم شده‌اند. زیرا طبق سند طرح ملی حفظ حافظ قرآن کسی است که کل یا بخش اعظمی از ایات الهی را از بر باشد.

امسال نیز آزمون‌های قرآن و عترت ارشاد با آزمون حفظ سازمان اوقاف ادغام شده که بیش از 240 هزار نفر در این آزمون نام‌نویسی کردند.

در کنار این اقدامات در سال‌های اخیر مؤسسات که به عنوان بازوان فعالیت‌های قرآنی به ویژه در زمینه حفظ هستند، به دلیل کاهش اعتبار نتوانستند در تربیت حافظان قرآن به خوبی عمل کنند، در حالی که مسئولان اجرایی به جای توجه به برگزاری کلاس‌ها و دوره‌های تربیت حافظ قرآن کریم که نقش مؤثری در ایجاد انس عمومی با قرآن و تحقق مطالبات رهبر معظم انقلاب اسلامی دارد، تنها به برگزاری آزمون‌های قرآنی اکتفا می‌کنند.

هم‌زمان با اقدامات نهادهای مختلف برای تربیت حافظان قرآن کریم، در اوایل دهه 90 سازمان اوقاف و امور خیریه نیز اقدام به برگزاری طرح تربیت یک میلیون حافظ قرآن کریم کرد تا از این طریق بتواند در تحقق مطالبات رهبری گام بردارد که بر اساس آمارهای ارائه شده، از سال 1391 تا 1394 موفق به جذب یک میلیون و 350 هزار نفر به حفظ قرآن کریم شد و قرار است تا سال 1398 نیز یک میلیون و 500 حافظ قرآن دیگر نیز تربیت کند که البته مشخص نیست چند نفر از این تعداد موفق به حفظ قرآن کریم می‌شوند یا چند نفر در اوایل و اواسط راه از این مسیر خارج شده یا خواهند شد.

شاید بسیاری از نهادهای دیگر نیز برای محقق کردن مطالبه رهبری در زمینه توسعه حفظ قرآن کریم فعالیت‌هایی انجام داده باشند، اما مهم این است که تاکنون نتیجه مطلوبی حاصل نشده و به دلیل عدم هماهنگی دستگاه‌های قرآنی هنوز فعالیت‌های قرآنی به جایگاه نسبتاً مطلوبی هم نرسیده‌اند.

تمامی این فعالیت‌ها در حالی صورت می‌گیرد که از سال 1390 در شورای توسعه فرهنگ قرآنی، تشکیل ستاد طرح ملی حفظ تصویب شد اما به دلیل برخی ناهماهنگی‌ها و عدم اهتمام مسئولان برای اجرای این طرح، امسال ستاد راهبردی طرح ملی حفظ بعد از گذشت 6 سال فعالیت خود را آغاز کرد.

البته از سال 1390 تا 1393 نیز جلساتی در زمینه حفظ برگزار شد، به طوری که در این مدت تنها 9 جلسه با این موضوع برپا شد که نه تنها نتایج خاصی نداشت بلکه رسانه‌ای هم نشد. به گفته محمد انجم‌شعاع معاون هماهنگی و نظارت راهبردی دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی برگزاری این جلسات برای فعالیت‌های اجرایی نبود بلکه با توافق اعضا این جلسات به منظور اقدامات راهبردی در زمینه حفظ و تصمیمات کلان برگزار شدند و نیازی به برگزاری جلسات هفتگی نبود.

به همین دلیل به نظر می‌رسد که طرح ملی حفظ برای مسئولان چندان در اولویت کاری نبوده و آن‌ها ترجیح دادند با اجرای برنامه‌های دیگر مطالبه رهبر معظم انقلاب مبنی بر تربیت 10 میلیون حافظ قرآن را دنبال کنند که البته این روند هم همچنان در هاله‌ای از ابهام است چرا که با گذشت 6 سال همچنان فعالیتی ارزشمندی در زمینه حفظ قرآن صورت نگرفته و جلسات ستاد راهبردی طرح ملی حفظ نیز خروجی قابل اجرایی نداشته است.

یکی از بهانه‌های مسئولان که موجب عدم برگزاری جلسات ستاد طرح ملی حفظ بود، آماده نشدن سند این طرح و پس از آن حضور نماینده‌ای از سوی دفتر مقام معظم رهبری در این ستاد بود که در هر صورت سند طرح ملی حفظ پایان اسفند‌سال 1394 در جلسه بیست‌ونهم شورای توسعه فرهنگ قرآنی با نظر اعضا نهایی شد و پس از طی شدن فرایند قانونی در تیرماه سال 1395 ابلاغ شد. سندی که تنها سه صفحه داشت و آماده شدنش دو سال طول کشید.

با ابلاغ این سند، همچنان خبری از برگزاری جلسات ستاد راهبردی حفظ نبود تا اینکه 26 شهریورماه 1396 یعنی با گذشت 6 ماه از ابلاغ این سند، ترکیب ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم در هشتادوششمین جلسه مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی نهایی و مصوب شد که بر اساس آن نماینده دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی، رئیس سازمان اوقاف و امورخیریه، رئیس سازمان صداوسیما، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، دبیر کمیسیون توسعه فعالیت­‌های تبلیغی ترویجی قرآنی، دبیر کمیسیون آموزش عمومی، دبیر کمیسیون پژوهش و آموزش عالی قرآن کشور و دبیر کمیسیون شورای قرآنی حوزویان، دو نماینده از اتحادیه مؤسسات قرآنی، دو صاحب‌نظر یا استاد قرآنی و همچنین یک نماینده از بسیج و نیروهای مسلح به عنوان ترکیب اعضای ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم از اعضای ستاد راهبردی طرح ملی حفظ بودند.

پس از معرفی ترکیب ستاد راهبردی حفظ، بسیاری از افراد از این ترکیب ابراز نارضایتی کردند تا جایی که محمدمهدی عزیززاده با انتقاد از ترکیب ستاد طرح ملی حفظ قرآن گفت که این ترکیب معقول نیست و با این اعضا جلسات ستاد طرح ملی حفظ به‌درستی تشکیل نخواهد شد.

با همه فرازونشیب‌ها، نخستین جلسه ستاد راهبری طرح ملی حفظ یک هفته پس از مشخص شدن ترکیب اعضای ستاد راهبردی حفظ قرآن کریم برگزار شد و در این جلسه موضوعات مقدماتی در زمینه حفظ قرآن کریم مطرح و راهکارهای ترویج فرهنگ حفظ بررسی شد که البته به دلیل عدم حضور برخی از اعضا این جلسه مصوباتی نداشت.

پس از آن جلسه دوم ستاد طرح ملی حفظ 19 آذرماه پس از چندماه با حضور اعضای این ستاد برگزار شد که در این جلسه مباحثی درباره مسئولیت ستاد طرح ملی حفظ قرآن عنوان و پس از موافقت اکثریت اعضاء، «دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی» ریاست ستاد طرح ملی حفظ را بر عهده گرفت و بر این اساس به مدت یک سال حجت‌الاسلام حمید محمدی دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی به عنوان رئیس، حجت‌الاسلام سیدمصطفی حسینی رئیس مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف به عنوان نائب رئیس و محمد انجم‌شعاع به عنوان دبیر ستاد طرح ملی حفظ انتخاب شدند.

سومین جلسه ستاد طرح ملی حفظ نیز 26 آذرماه در دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی برگزار شد. در این جلسه مقرر شد هر دستگاه پیگیری تحقق اقدامات و الزامات راهبردهای ملی سند ستاد طرح ملی حفظ را بر عهده بگیرد و برای تحقق راهبردهای سند طرح ملی حفظ راهکارهایی پیشنهاد دهد. البته در این جلسه 26 راهبرد ستاد راهبردی طرح ملی حفظ نیز مطرح و مورد بحث و بررسی قرار گرفت و در چهارمین جلسه این ستاد اقدامات پیشنهادی دستگاه‌ها در تحقق راهبردهای طرح ملی حفظ بررسی و مسئولان دستگاه‌ها توانمندی‌های خود را برای اجرای پیشنهادات را مطرح کردند.

با توجه به اینکه ارائه پیشنهادات و راهبردها نیاز به بررسی بیشتری داشت، جلسات کارشناسی ستاد راهبردی حفظ نیز برپا شد که در این جلسات برای بهینه‌کردن توسعه فرهنگ حفظ و اقدامات لازم در این زمینه تصمیم‌گیری می‌شد. پس از آن هم پنجمین جلسه ستاد طرح ملی حفظ 24 دی‌ماه برگزار و در این جلسه تنها چهار اقدام سازمان اوقاف و امورخیریه در تحقق طرح ملی حفظ بررسی شد و اقدامات و راهبردهای سایر دستگاه‌ها  به جلسات آینده موکول شد.

همچنین به دلایل کمبود زمان، مسئولان حاضر در این جلسه تصمیم گرفتند در یک نشست یک روزه مابقی اقدامات در گروه کارشناسی ستاد بررسی و نهایی شود، بر همین اساس این جلسه 11 بهمن‌ماه در قم برگزار می‌شود.

با وجود برگزاری پنج جلسه ستاد راهبری حفظ اما تاکنون مصوبه و فعالیت شاخصی انجام نشده و مسئولان ذی‌ربط در جلسات نتوانستند به نتایج مطلوبی در زمینه حفظ برسند و حتی راهبردهای پیشنهادی نیز به صورت کلی و جزئی مورد بررسی قرار نگرفته است که امیدواریم در جلسات بعدی ستاد با همت مضاعف این راهبردها نهایی شده تا سال آینده فعالیت‌هایی برای اجرای راهبردها و اقدامات صورت گیرد و ستاد طرح ملی حفظ تنها یک مجموعه فرمایشی بدون مصوبه اجرایی نباشد.

در کنار این‌ها، یکی دیگر از مشکلاتی که در این چند سال اخیر خودنمایی می‌کند و موجب عدم فعالیت دستگاه‌ها در زمینه حفظ قرآن شده، عدم تحقق بودجه‌های مصوب قرآنی است، به طوری که هر سال بودجه قرآنی کاهش یافته و حتی همین مبلغ مصوب نیز تخصیص نمی‌یابد که برخی از مسئولان این امر را به دلیل مظلومیت قرآن و جامعه قرآنی می‌دانند و برخی دیگر شورای توسعه فرهنگ قرآنی را به عنوان دستگاه بالادستی در هماهنگی‌ها برای تخصیص اعتبارات مقصر عنوان می‌کنند.

البته تاکنون و طی 5 سال 318 میلیارد تومان بودجه بابت تحقق اهداف منشور توسعه فرهنگ قرآنی از سوی دولت پرداخت شده اما در حوزه حفظ قرآن عملاً هیچ اتفاقی رخ نداده است.

با همه این امور و تفاسیر هم‌اکنون بودجه قرآنی با فرازونشیب‌های زیادی همراه شده تا جایی که سال‌های 1393 تا 1395 بودجه قرآنی 200 میلیارد تومان مصوب شد که در سال 1393 بخشی از بودجه به مبلغ 87.5 میلیارد تومان پرداخت شد و سال 1394 هیچ مبلغی پرداخت نشد و سال 1395 هم تنها مبلغ 10 میلیارد تومان پرداخت شد که با توجه به ناچیز بودن بودجه و پرداخت دیر‌هنگام آن مشکلاتی در روند فعالیت‌های قرآنی ایجاد شد که البته تغییر دولت با نگاه متفاوت به حوزه‌های قرآنی به حدی بود که بودجه قرآنی در سال 1396 نسبت به سال گذشته 50 درصد کاهش داشت یعنی 100 میلیارد تومان مصوب شد که تاکنون با گذشت 10 ماه از سال و تخصیص و ابلاغ 85 درصدی آن، حتی یک ریال از بودجه مصوب امسال محقق نشده است و در لایحه بودجه سال آینده نیز بودجه قرآنی به 40 میلیارد تومان کاهش یافته است.

این امر در حالی است که بر اساس افق 1414 باید 10 میلیون حافظ قرآن در کشور تربیت شود که با توجه به مرکز آمار و جمعیت کشور این تعداد 12.5 درصد از جمعیت کشور را شامل می‌شود. با توجه به برنامه‌ریزی‌ها در افق 1404 باید 3.5 میلیون حافظ قرآن کریم داشته باشیم که با این روند عدم تحقق آن دور از انتظار نیست، چرا که مسئولان عمل و اقدام جهادی در این زمینه نشان نداده‌اند و با گذشت 6 سال از مطالبه رهبر معظم انقلاب برای تربیت 10 میلیون حافظ قرآن هنوز هم تعداد دقیقی از حافظان کل قرآن در کشور موجود نبوده و مشخص نیست تاکنون چند حافظ قرآن تربیت شده است.

بیشتر سازمان‌ها و نهادها نیز که تنها به برگزاری آزمون‌ بدون آموزش می‌پردازند، نمی‌توانند در زمینه حفظ کل قرآن کریم ادعایی داشته باشند و اکنون تنها مؤسسات و مدارس شبانه‌روزی حفظ هستند که اقدام به تربیت حافظ قرآن می‌کنند که این مراکز نیز به دلیل کمبود اعتبارات و تقسیم ناعادلانه آن با مشکلات زیادی مواجه‌اند و اکثر این مراکز با بودجه‌های خود یا جذب خیران قرآنی حافظ قرآن تربیت می‌کنند.

سال 96 هم رو به پایان است و مطالبه رهبر معظم انقلاب هنوز روی زمین مانده. امید است مسئولان در سال آینده با اجرایی کردن برنامه‌ها در زمینه حفظ قرآن کریم گامی به سوی تحقق مطالبات رهبری بردارند و بالاخره روزی فرا برسد که شاهد آغاز طرحی کامل و جامع و گسترده برای تربیت حافظان قرآن در کشور باشیم.