پیامبر اسلام: به صورت چاپلوس خاک بپاشید

 تملق یا چاپلوسی خصلتی ناپسند است که صاحب خود را در عمق مذلت و خواری می‌کشاند. این خصلت، حالتی برخاسته از ضعف نفس و نوعی اسارت روحی انسان است که در برابر فرد به ظاهر برتر، برای جلب منافع و کسب امتیازهای مادی صورت می‌گیرد و اساس آن جلوه‌گریِ دنیا در چشم متلمق و دوری او از ارزش‌های الهی است. همچنین ستایش و ستودن کسی که در انجام دادن وظایف شرعی یا اجتماعی، سهل‌انگار است، چاپلوسی نام دارد. شاید بهترین تعریف دینی از تملّق را در تعبیر امام علی علیه السلام بیابیم که می‌فرمایند: اَلثَّناءُ بِاَکثَرَ مِنَ الاستِحقاقِ مَلَقٌ؛ تعریف بیش از استحقاق، چاپلوسى است.» (نهج البلاغه، حکمت 347)

در واقع چاپلوسی هنر افرادی است که با استفاده از روش‌های عادی و مهارت‌های فردی و اجتماعی توانایی کسب موفقیت مدنظر خویش را ندارند از این جهت با توسل به روش‌های غیرمرسوم همچون نوکرصفتی، خبرچینی، زبان‌بازی و جاسوسی می‌کوشند خلأ ناشی از ضعف‌های شخصیتی و تخصصی مورد نیاز خویش در جامعه یا محیط کار خود را جبران کنند. این خصلت گاهی نتیجه تربیت‌های خانواده و گاهی به دلیل فرهنگ حاکم بر برخی نهادهای اداری و تلاش برای ارتقای شغلی و یا شهوتِ قدرت و شهرت ناشی می‌شود. در هر صورت چاپلوسی، ناشی از حقارت شخصیت فرد یا به گمان خود آنان، ره آورد زرنگی و هوش و تدبیر ایشان است، دریغ از آنکه امیرالمؤمنین(ع)‌ آن را خصلت منافقان معرفی کرده و می‌فرماید: «الْمُنافِقُ وَقِحٌ غَبىٌّ مُتَمَلِّقٌ شَقىٌّ؛ منافق، بى‏‌شرم و کودن، چاپلوس و بدبخت است.» (تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 458) و پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله در مذمت این دست افراد فرمود: «احْثُوا فِی‏ وُجُوهِ‏ الْمَدَّاحِینَ‏ التُّرَاب‏؛ به صورت چاپلوسان خاک بپاشید.» (من لا یحضره الفقیه، ج‏4، ص11)

بر اساس آموزه‌های دین مبین اسلام تعریف و تمجید بی‌جا که در آن نوعی تملق نهفته است، خلاف شیوه دوستی است. بلکه این تعالیم به ما می‌آموزند دوست خوب کسی است که در مواقعی که رفیق یا همکار خویش را در خطا می‌بیند از او انتقاد کند. امام حسین علیه‌السلام در این باره می‌فرمایند: «مَن اَحَبَّکَ نَهاکَ وَ مَن اَبغَضَکَ اَغراک؛ کسی که تو را دوست دارد، از تو انتقاد می‌کند و کسی که با تو دشمنی دارد، از تو تعریف و تمجید می‌کند.» (عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، ص 423) امام هادی(ع) نیز در معرفی اثر منفی اجتماعی چاپلوسی فرمود: «أَقْبِلْ عَلَى شَأْنِکَ فَإِنَّ کَثْرَةَ الْمَلَقِ یَهْجُمُ عَلَى الظِّنَّةِ؛ از این کار خودداری کن که تملق بسیار، بدگمانی به بار آورد» (سفینة البحار، ج‏8، ص34) این روایت گویای آن است که شخصی که تملق می‌کند، خود را در معرض گمان‌های بد قرار می‌دهد و موجب تنزل جایگاه شخصیتی و کاری خویش می‌شود.

برای رهایی از این خصلت ناپسند باید گفت همان گونه که چاپلوسی ناشی از جلوه‌گری و زینت دنیا در نظر متملق است، مقابل آن یعنی در نظر گرفتن آخرت و توجه به خداوند و ارزش‌های الهی و تکیه بر توانمندی خویش در ارتقای جایگاه اجتماعی می‌تواند دوای درد تملق باشد.

منبع: تسنیم