توهم نفی سوال و جواب در روز قیامت بر اساس آیه ۱۴ سوره اسرا

شانزدهمین جلسه تفسیر قرآن کریم آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی، با محوریت آیات معاد برگزار شد. وی در این جلسه اظهار کرد: در دنباله آیات مربوط به حساب و سوال در روز قیامت، به نظر رسید این آیه را هم مطرح کنیم: «وَكُلَّ إِنْسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِي عُنُقِهِ وَنُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كِتَابًا يَلْقَاهُ مَنْشُورًا اقْرَأْ كِتَابَكَ كَفَى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيبًا؛ و كارنامه هر انسانى را به گردن او بسته‏‌ايم و روز قيامت براى او نامه‏‌اى كه آن را گشاده مى‌‏بيند، بيرون مى‌آوريم. نامه‏‌ات را بخوان. كافى است كه امروز خودت حسابرس خود باشى» (اسرا/۱۳ و۱۴). در این آیه به نحو اجمال خدای تبارک و تعالی می‌فرماید طائر هر انسانی را در عنق او قرار داده‌ایم. بعد می‌فرماید در روز قیامت یک کتابی را بیرون می‌آوریم و شخص، این کتاب را به صورت منشور و مفتوح مشاهده می‌کند. بعد به او گفته می‌شود کتاب خودت را بخوان، خود تو کافی است که به حساب خودت برسی؛ یعنی در اینکه حسابرس خودت باشی، کافی هستی.

وی افزود: نسبت این آیه با مباحث گذشته چگونه است؟ ما گفتیم یکسری آیاتی دارند که به نحو عموم دلالت دارند که همه مورد سوال قرار می‌گیرند؛ مخصوصاً آیه آخری که در سوره اعراف مطرح کردیم. اینجا این آیه می‌فرماید: «‌كَفَى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيبًا». این آیه مفهومش این است که لازم نیست ما از کسی سوال کنیم. وزان این آیه، وزان آیه «‌فَيَوْمَئِذٍ لَا يُسْأَلُ عَنْ ذَنْبِهِ إِنْسٌ وَلَا جَانٌّ» و آیه «يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيمَاهُمْ» است. چرا آیه می‌فرماید: ««‌فَيَوْمَئِذٍ لَا يُسْأَلُ عَنْ ذَنْبِهِ إِنْسٌ وَلَا جَانٌّ» چون مجرم را از راه چهره می‌شناسند.

استاد حوزه علمیه در ادامه یادآور شد: آیه مذکور هم می‌فرماید چون ما کتاب اعمال را به شخص می‌دهیم، دیگر نیاز نیست از او سوالی بکنیم؛ یعنی این آیه هم وزانش مثل وزان آیه سوره الرحمن است. در نتیجه باید همان راه جمعی که در خصوص آیه سوره الرحمن رفتیم، همان راه جمع در اینجا ذکر شود.

وی تصریح کرد: حالا مقداری در خود آیه دقت کنیم که ببینیم بر چه معنایی دلالت دارد؟ آیه بر دو معنای مهم دلالت دارد. مورد اول اینکه می‌فرماید: «وَكُلَّ إِنْسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِي عُنُقِهِ»، این «الزمناه» ظرفش کجاست؟ یعنی در قیامت طائرشان را بر عنق آنها قرار می‌دهیم؟ خب اینکه با عبارت «وَنُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كِتَابًا» همخوانی ندارد. پس ظرف آیه همین دنیا است. حالا چه زمانی از این دنیا؟ ظاهرش از حین خلقت است. صاحب کتاب مجمع‌البیان «طائر» را به عمل معنا کرده است. از نظر علامه طباطبایی معنای آیه این است که این عمل انسان است که برای او سعادت قرار می‌دهد، همچنین عمل انسان است که برای او شقاوت قرار می‌دهد.

منبع: ایکنا