آیا تعطیلی اعتکاف، دلیل فقهی دارد؟

 یکی از مسائلی که این روزها جهان را به خودش مشغول کرده، موضوع ویروس کروناست که متأسفانه در جامعه ما نیز شیوع پیدا کرده و سبب نگرانی‌هایی برای مردم جامعه شده است. از این‌ رو مسؤولان بهداشتی توصیه‌هایی برای جلوگیری از این بیماری به آحاد ملت کرده‌اند.

شیوع بیماری کرونا در ایران، هم‌زمان با ایام البیض ماه رجب و اعتکاف این ماه شده و این دغدغه برای قشر مذهبی جامعه وجود دارد که بر اساس مبانی دینی، شرکت در این اجتماع بزرگ مؤمنانه چه حکمی خواهد داشت و با تأکیدات فراوانی در روایات درباره آن شده، آیا می‌شود اعتکاف را تعطیل کرد؟

در اندیشه اسلامی هیچگاه بن بستی وجود ندارد

قبل از بررسی این موضوع لازم است به این نکته اشاره کنیم که در اندیشه اسلامی هیچگاه بن بستی وجود ندارد، بلکه دین اسلام در مقابل حوادث بسیار منعطف است و این موضوع یکی از رازهای خاتمیت دین مبین اسلام است.

از دیدگاه اسلام هر زمان که در اجرای دستورات دین با یکدیگر تزاحم ایجاد شود، باید بر اساس قاعده اهم و مهم که مورد تأکید عقل است و از دیدگاه شرع نیز تأیید شده است، موضوع مهم‌تر مقدم شود. به همین خاطر در فرض تزاحم بین موضوع اعتکاف و حفظ جان، لازم است که جان اشخاص حفظ شود، زیرا خود انجام اعتکاف عمل مستحبی است ولی حفظ جان از دیدگاه اسلام واجب محسوب می‌شود.

به همین خاطر در قرآن تأکید شده که اگر شخصی، جانش در خطر بود جایز است که حتی فعل حرام نیز انجام دهد؛ آن چنان که خدای متعال می‌فرماید: «إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنْزِیرِ وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَیْرِ اللَّهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَیْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ» (بقره/۱۷۳)؛ خداوند، تنها (گوشت) مردار، خون، گوشت خوک و آنچه را نام غیر خدا به هنگام ذبح بر آن گفته شود، حرام کرده است. (ولی) آن کس که مجبور شود، در صورتی که ستمگر و متجاوز نباشد، گناهی بر او نیست؛ خداوند بخشنده و مهربان است.

حتی بالاتر از آن اینکه، اگر شخصی در خطر بود می‌تواند اظهار کفر کند؛ آن چنان که آیه «مَنْ کَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِیمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُکْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِیمَانِ وَلَکِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْکُفْرِ صَدْرًا فَعَلَیْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ» (نحل/۱۰۶)؛ هر کس پس از ایمان آوردن خود، به خدا کفر ورزد، عذابى سخت خواهد داشت‌؛ مگر آن کس که مجبور شده ولى‌ قلبش به ایمان اطمینان دارد. لیکن هر که سینه‌اش به کفر گشاده شود، خشم خدا بر اوست است و برایش عذابى بزرگ خواهد بود.

اعتکاف در این زمان به مصلحت عموم مردم جامعه نیست

اما آنچه لازم است به آن توجه شود، این است که تزاحم میان دو عمل را خود مکلف باید تشخیص دهد، یعنی خود فرد باید ببیند که انجام این تکلیف برای وی با خطر همراه است یا خیر؟ و این موضوع نیز با رجوع به سوی افرادی که متخصص این امر هستند و در این زمینه تعهد دارند، حاصل می‌شود. 

بنابراین بعد از توصیه‌های متعدد پزشکان متعهد و همچنین تأکید مراجع تقلید بر اینکه به این توصیه‌ها توجه شود، به خوبی می‌توان به این اطمینان رسید که اعتکاف در این زمان به مصلحت مکلفین و عموم مردم جامعه نیست.

سخن پایانی اینکه ستاد ملی مبارزه با کرونا به خاطر شرایط خاص جامعه، این فریضه مستحبی را لغو کرده است که این نکته می‌تواند خود شاهدی باشد بر اینکه انجام این عمل در این برهه از زمان صحیح نیست.

البته نباید فراموش کرد که براساس روایات متعددی که از ائمه معصومین (ع) برای ما به یادگار رسیده است (۱)،‌ اگر شخصی مشتاق حضور در کار نیکی مانند اعتکاف باشد، ولی به خاطر وجود مشکلاتی نتوانست آن را انجام دهد، به طور قطع از ثواب این عمل بهره برده است و آنچه بیشتر از همه باید به آن توجه شود این است که انسان باید بر طبق وظیفه خویش عمل کند و این وظیفه گاه اقتضا می‌کند که در اعتکاف حضور پیدا کنیم و گاه سبب ترک آن می‌شود.

پی‌نوشت
۱- نقطه‌هاى آغاز در اخلاق عملى، آیت الله مهدوی کنی، دفتر نشر فرهنگ اسلامى‏، ۱۳۸۴ ه. ش‏ ص: ۳۷۹

منبع: فارس