آیا به هر فقیر و سائلی باید کمک کرد؟

رسول خدا (ص) فرمودند: «درخواست سائل را قطع نکنید اگر فقیران دروغ نمی گفتند هرگز کسی که آنها را از خود می راند، رستگار نمی شدند.» (الکافی، ج 4، ص 15)

امام صادق (ع) فرمودند: «هرگز رسول خدا (ص) سائلی را منع نکرد، اگر چیزی داشت، به وی می داد و اگر نداشت می فرمود: خدا آن را می آورد.» (همان)

اهل بیت علیهم السلام فرموده اند: «ما به غیر مستحق چیزی می دهیم تا مبادا مستحقی را رد کنیم.» (عدة الداعی، ص 101)

امام صادق (ع) فرمودند: «کسی که درخواست سائلی را رد می کند، اگر از پیامد منع خود آگاه بود، هیچ سائلی را رد نمی کرد.» (همان، ص 99)

سائلی که فرشته است

رسول خدا (ص) فرمودند: «سائل را با بذل اندک یا با نرمی و رحمت بازگردانید، چرا که کسی نزد شما و به در خانه های شما می آید که نه انسان است و نه جن و به این منظور می آید تا ببیند که شما در برابر نعمت های خداداد چه می کنید.» (قرب الاسناد، ص 46)

امیر مومنان (ع) فرمودند: «مسکین فرستاده خداست (تا توانگر بی نیاز را بیازماید) پس اگر وی نیازمند را رد کرد (فرستاده) خدا را مردود داشت و اگر به او عطا کرد، عطایش به خداست.» (نهج البلاغه، حکمت 304)

پاداش بخشش به سائل

امام باقر (ع) فرموده اند: «از چیزهایی که خدا در مناجاتی به حضرت موسی (ع) فرمود این بود که ای موسی! سائل را با بذل اندک یا رد زیبا گرامی بدار، زیرا کسی نزد تو می آید که انسان یا جن نیست بلکه فرشتگانی از فرشتگان رحمان اند تا تو را به آنچه که به تو داده ایم، بیازمایند و از تو چیزی بطلبند که آن را به تو بخشیده ام، پس مراقب باش ای پسر عمران که چگونه عمل می کنی.» (الکافی، ج 4، ص 15)

امام باقر (ع) فرمودند: «اگر درخواست شونده می دانست در بخشش چه پاداشی است هرگز سائلی را رد نمی کرد.» (الکافی، ج 4، ص 20)

ادب برخورد با سائل

تکریم سائل: هر گاه نیازمندی برای رفع نیازش نزد امیر مومنان علی (ع) می آمد، به وی می فرمودند: «آن را بر زمین بنویس زیرا کراهت داریم شرم درخواست را در سیمای سائل ببینم.» (ارشاد القلوب، ص 136)

بخشش بی واسطه: امام صادق (ع) فرمودند: «برترین صدقه آن است که انسان با دست خود به سائل ببخشد.» (مستدرک الوسائل، ج 7، ص 166)

امتحان سائل: امام صادق (ع) فرمودند: «پدرم گاهی سائلان را می آزمود تا قانع را از غیر آن بازشناسد و هر گاه (هنگام قربانی) سائلی می آمد، ابتدا سر حیوان را به او می داد اگر می پذیرفت، می فرمود: آن را بگذار و از گوشت آن به وی می داد و اگر نمی پذیرفت چیزی به وی نمی داد.» (دعائم الاسلام، ج 2، ص 185)

انفاق اندک به سائل ناشناس: از امام صادق (ع) درباره مقدار انفاق به گدای ناشناس پرسیدند، آن حضرت (ع) فرمودند: «به کسی که دلت برایش به رحم آمد، عطا کن و کمتر از یک درهم به وی ببخش.» گفتم: بیشترین بخشش (به این گونه فقیران) چقدر است؟ فرمودند: «چهار دانق» (هر دانق یک ششم دهم است). (الفقیه، ج 2، ص 68)

درخواست دعا از سائل: امام زین العابدین (ع) فرمودند: «دعای فقیر (برای بخشنده) رد نمی شود از این رو امام به خادمش می فرمود: هر گاه به سائل چیزی دادی، از او دعای خیر بخواه.» (عدة الداعی، ص 68)

امام صادق (ع) می فرمودند: «مستحب است بیمار با دست خود به سائل بدهد و از او بخواهد تا برایش دعا کند.» (الکافی، ج 4، ص 3)

بوسیدن دستی که عطا کرد: امیر مومنان (ع) فرمودند: «بخشنده به سائل دست خود را ببوسد زیرا خدا صدقه را پیش از آن که به دست فقیر برسد دریافت می کند چرا که صدقات را خدا در می یابد.» (عدة الداعی، ص 68)

میزان انفاق روزانه

امام صادق (ع) فرمودند: «به سه سائل اطعام کنید، اگر خواستید بر آن بیفزایید وگرنه حق یک روزتان را ادا کرده اید.» (الکافی، ج 4، ص 17)

پاسخ سائل شبانه

رسول خدا (ص) فرمودند: «هر گاه مرد سائلی شبانه در خانه شما را کوبید، او را رد نکنید.» (الفقیه، ج 2، ص 67)

*برگرفته از کتاب ارزشمند مفاتیح الحیات، اثر آیت الله جوادی آملی

/م.ی216