تدبیر و زیرکی نائب سوم امام عصر(ع) در امر نیابت

حجت الاسلام دکتر محمدرضا جباری با موضوع "بررسی نواب اربعه امام عصر(ع)" به ارائه مطالب می پردازد:

حسین بن روح نوبختی یکی از دستیاران نایب دوم بود که در بغداد کنار او بود. در کنار 9 نفر دیگر. مرحوم شیخ طوسی می گوید: در بغداد ۱۰ نفر کارگزار در کنار نایب دوم بودند که امور را رتق و فتق می کردند. مانند ارتباط با وکلا، دریافت وجوهات و دریافت نامه از مردم که یکی از آنها حسین بن روح بود. به دستور ناحیه مقدسه سعید عمری موظف شد حسین بن روح را به جامعه شیعه به عنوان جانشین خود معرفی کند.

بعد از وفات نایب دوم حسین بن روح با زیرکی و تدبیر به امر نیابت مشغول شد. دوران نیابت او از سال 305 آغاز شد و تا 326 هجری ادامه داشت. ۲۲ سال دوران نیابت او طول کشید. در میان نواب اربعه طولانی ترین دوران نیابت متعلق به نایب دوم سپس نایب سوم بعد از آن نایب چهارم و در نهایت نایب اول بود.

حسین بن روح 21 سال دوران نیابت داشت. او عضوی از اعضای معروف نوبختی بود. خاندانی که از دوران خلافت منصور عباسی وارد دستگاه شدند و رفته رفته دارای گرایشات شیعی شدند. از برجسته ترین شخصیت های آنها حسین بن روح است.

او دوران سختی را پشت سر گذاشت و از نشانه های سختی اینکه او ناچار بود به شدت تقیه و پنهان کاری کند. به طوری با مخالفان برخورد می کرد که حتی فکر نمی کردند او شیعه باشد. چه رسد به اینکه وکیل امام عصر(ع) و در راس وکلای امام باشد. این خیلی مهم است که 22 سال دوران نیابت او در بغداد طول بکشد و آنچنان با تدبیر عمل کند که دشمن به حساسیت نقش او پی نبرد.

او از سال 312 تا 317 مبتلا به دوره حبس و زندان شد و این دوران 5 سال طول کشید. اینکه چرا او را محبوس کردند، می توان گفت برخی افراد او را متهم به همدستی با قرامطه و اسماعیلیه کردند. ولی او با وجود دوران حبس کار نیابت را تعطیل نکرد و از زندان با شیعیان ارتباط داشت. دستیارانی را نصب کرده بود که وظایف را انجام می دادند. البته خرق عادت هم به او کمک می کرد که نشان می دهد او از تعالی روح برخوردار بود که با خرق عادت برخی از وظایف را انجام دهد.

یکی از کسانی که تحت مدیریت حسین بن روح ایفای نقش می کرد، شلمقانی است که از دستیاران او بود. اما بعد از مدتی انحراف، از سوی حسین بن روح و امام عصر(ع) مورد طرد قرار گرفت. همچنین به خاطر برخی از ادعاهایی که همراه با غلو بود، از طرف حکومت عباسی اعدام شد.

دستیاران نایب دوم بد از رحلت ایشان در خدمت حسین بن روح قرار گرفتند، توان حسین بن روح در ارتباط با کتمان و تقیه فوق العاده توصیف شده است. هنگامی که برخی شیعیان از ابوسهل نوبختی حکمت منصوب نشدن او به نیابت را پرسیدند که چرا به جای تو حسین بن روح انتخاب شد، گفت: کسانی که حسین بن روح را به این منزلت برگزیده اند، از ما بیناتر هستند، کار من مناظره با مخالفان و معاندان است. اگر من مکان امام را می دانستم، در تنگنای محاجه جای او را می گفتم ولی اگر امام زیر عبای حسین بن روح باشد و او را با قیچی ریز ریز کنند، جای او را نمی گوید که نشان می دهد کسانی به این مقام منصوب می شدند که جدای از علم و معنویت محکم بوده و تقیه داشتند.

او از بزرگان جامعه شیعه برای ارتقای فضای علمی، معنوی و رشد جامعه استفاه می کرد. به طوری که برای شناساندن محدثان قم کتاب حدیثی مشکوکی را به قم فرستاد تا بزرگان قم نظر دهند. در حالی که قدرت این کار را داشت ولی برای اینکه فضای فرهنگی آن زمان را به دیگران بشناساند، این کار را انجام داد.

نکته آخر در ارتباط با حسین بن روح این است که او در دوران نیابت با دعاوی دروغین نیابت مواجه بود که با آنها برخورد می کرد. یکی از آنها احمد بن هلال کرخی بود که درباره او توقیعاتی صادر شد ولی مردم قانع نشده بودند که در دوران نیابت سوم هم توقیعی در مورد او صادر شد.

گاهی جامعه شیعه با انحراف مواجه می شد. کسی که رابطه خوبی با نایب سوم داشت؛ شلمقانی شاگرد خوبی بود و دوران استقامت خوبی را طی کرده بود ولی دچار هوی نفس شد و ادعاهای بدی را بروز داد و از جامه شیعه، حسین بن روح و امام عصر(ع) طرد شد.

افراد دیگری هم بودند. مانند منصور حلاج که از مدعیان دروغین نیابت داشت. حسین بن روح نقش خوبی در اثبات دروغگویی او ایفا می کند. سرانجام حسین بن روح نوبختی بعد از 21 سال نیابت خاصه با انتخاب جانشین خود ابوالحسن احمد ثمری در 18 شعبان دعوت حق را لبیک گفت و در بغداد به خاک سپرده شد.

/1102001307