دوشنبه های اخلاقی/ تفسیر «صراط مستقيم» در بیان آیت الله خوشوقت

خداوند راهي را براي بندگان مشخص كرده تا با پيمودن آن به كمال برسند و آن بندگي و صراط مستقيم «وَ أَنِ اعْبُدُوني‏ هذا صِراطٌ مُسْتَقيم‏». ⁽¹⁾ از اول بلوغ ما بايد بنده صالح خدا باشيم. خداوند همه پيامبران را نيز عبد و بنده صالح خود تربيت و مبعوث مي ‌كند تا به مردم اين معنا را ياد دهند و آن ‌ها را بنده تربيت كنند.

خداوند در قرآن اطاعت از سه فرمان را واجب كرده است:

 * اطاعت از فرمان خدا «أَطيعُوا اللَّهَ»^(۲)

* اطاعت از فرامين پيامبر «مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ»^(۳)

* اطاعت از فرامین أولي الأمر، كساني از خود شما كه حق دارند فرمان بدهند. «وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ»^(۴)

اين سه فرمان امروز در رساله ‌هاي عمليه آمده است. اطاعت اين سه فرمان دنيا و آخرت را آباد مي ‌كند.

* چرا اطاعت از فرامين خدا سخت است؟

انسان گرفتار غرايز بوده و نفس امّاره بر او حاكم است؛ شيطان هم قسم خورده نگذارد انسان ‌ها صراط مستقيم را بپيمايند. «لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِراطَكَ الْمُسْتَقيم‏» ⁽⁵⁾ من بر سر راه مستقيم تو، در برابر آنها كمين مى كنم. كاري مي ‌كنم مردم گوش به فرمان خدا ندهند.

چون خدا ديد مردم گرفتار چنين دشمني هستند، تعداد زيادي آيات به عنوان تهديد از مخالفت فرمان خدا يا تشويق بر اطاعت فرمان خدا نازل كرد. تا انسان وادار به كار خوب و ترك كار بد شود. آياتي كه عذاب‌ هاي اخروي و نعمت ‌هاي بهشتي را بيان مي ‌كند، از اين دسته آيات ‌اند كه به انسان كمك مي ‌كند در دو راهي اطاعت خدا و نافرماني او جانب تقوي را ترجيح دهد. كم آيه ‌اي پيدا مي‌ كنيد كه در آن امر به تقوي وارد نشده باشد.

اميرالمؤمنين عليه ‌السلام مي ‌فرمايد: خدا در اولين شريعتي كه نازل كرد به مردم دستور داد تقوي را رعايت كنيم. قرآن كريم نيز همين مضمون آمده است: «وَ لَقَدْ وَصَّيْنَا الَّذينَ أُوتُوا الْكِتابَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَ إِيَّاكُمْ أَنِ اتَّقُوا اللَّهَ» ⁽⁶⁾

و ما به كسانى كه پيش از شما، كتاب آسمانى به آنها داده شده بود، سفارش كرديم، (همچنين) به شما(نيز) سفارش مى ‏كنيم كه از(نافرمانى) خدا بپرهيزيد.

منافع مادي و معنوي تقوي در قرآن بيان شده است: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‏ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ» ⁽⁷⁾ و اگر اهل شهرها و آبادي ها، ايمان مى ‏آوردند و تقوا پيشه مى ‏كردند، بركات آسمان و زمين را بر آنها مى‏ گشوديم.

اگر مردم مؤمن و متقی بودند، خدا به اندازه نياز باران مي ‌فرستاد و زمين سبز مي ‌شد و أرزاق عمومي انسان ‌ها به وفور يافت مي ‌شد.

امام صادق عليه ‌السلام فرمود: هر سال به يك ‌اندازه باران مي ‌بارد، منتهي وقتي اهل منطقه ‌اي گناه مي‌ كنند، خداوند سهم باران آن ‌ها را به بيابان‌ ها و درياها مي ‌فرستد.

قرآن تقوي را در جنگ هم مؤثر معرفي كرده است: « وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا لا يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئاً» ⁽⁸⁾

(امّا) اگر (در برابرشان) استقامت و پرهيزگارى پيشه كنيد، نقشه‏ هاى (خائنانه) آنان، به شما زيانى نمى ‏رساند.

يكي از آثار تقواي مستمر اين است كه در تنگناهاي دنيا برايش گشايش فراهم مي‌ شود. «وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً * وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ» ⁽⁹⁾ هر كس تقواى الهى پيشه كند، خداوند راه نجاتى براى او فراهم مى ‏كند، * و او را از جايى كه گمان ندارد روزى مى ‏دهد.

تقوي سبب مي‌ شود انسان راهي را برود كه از اول بايد همان راه را می رفت، اما انسان بي ‌تقوي ممكن است چهل راه طي كند و موفق هم نشود. موضوع كتاب آسماني ما هدايت انسان ‌ها به صراط مستقيم و اطاعت فرامين خداست كه از طريق انجام واجبات و ترك محرمات تحقق مي ‌يابد.

كار ما طلبه ‌ها دو چيز است:

* اسلام‌ شناس شويم و دين را به مردم ياد دهيم؛

* خودمان به دانسته ‌های مان عمل كنيم تا در جامعه تأثير مثبت داشته باشيم.

پاورقی:

(1)- یس، 61.

(2)- آل عمران 32.

(3)- نساء 80.

(4)- نساء 59.

(5)- اعراف، 16.

(6)- نساء، 131.

(7)- اعراف، 96.

(8)- آل عمران، 120.

(9)- طلاق، 3-2.