حاج علی قربانی: عُجب داشتن، از ارتکاب به گناه بدتر است
در ادامه متن سخنان حاج علی قربانی را می خوانید:
آفت عقل از دیدگاه امیرالمومنین(ع)
امیرالمومنین علیه السلام در نامه ای به فرزندشان امام مجتبی علیه السلام می فرماید: وَ اِعْلَمْ أَنَّ اَلْإِعْجَابَ ضِدُّ اَلصَّوَابِ وَ آفَةُ اَلْأَلْبَابِ1؛ پسرم بدان عجب و خودشیفتگی ضدصواب (ضدمسیر درست) است و آفت عقل هاست. حضرت امام مجتبی علیه السلام را از صفت رذیله ای به نام عُجب نهی می کند.
عُجب مخصوص مومنین، نماز شب خوان ها، هیئتی ها و اهل مسجد و ... است، برای آدم های خوب و در مسیر است. عُجب نشان می دهد که انسان در مسیر درستی قرار نگرفته، یک آفت است. معنای امروزی اش خودشیفتگی است و شخص به خودش می بالد و فکر می کند کسی مثل او نیست.
تعریف عُجب
افرادی که اهل عُجب هستند هیچ موقع گردنشان در خانه ی خدا کج نمی شود. در معراج السعادة مرحوم نراقی عُجب را اینطور تعریف می کند: عُجب عبارت از این است که فرد خودش را بزرگ بداند به جهت کمالی که در خود می بیند، یک سری هم هستند کمال و حسنی ندارند و در توهمات خودش کمالی فرض می کند و خود را از بقیه بالاتر می بیند. این کمال را از خود می داند و فکر می کند این نعمتی که خدا در اختیارش گذاشته استقلالاً برای خودش است و ماندنی هم هست، نتیجه اش عُجب است و همیشه سرش بالاست، هیچ موقع در خانه ی خدا دلشکسته هم نمی شود.
تفاوت عُجب و کِبر
عُجب با کِبر تفاوت دارد؛ مرحوم نراقی می فرماید: «عُجب در جایی است که یک طرفه در شما ایجاد می شود یعنی شما در خلوت خودت نشسته ای و درونت خودت را بالاتر از بقیه می بینی اما در کبر یک طرف دیگر دارد.» انسان خودش را با دیگری مقایسه می کند؛ کاری که ابلیس انجام داد و گفت: من از او بهتر هستم و برای چه باید به او سجده کنم؟
پیغمبر صلی الله علیه وآله می فرماید: گناه بهتر از عُجب است؛ یعنی یک کسی برود گناهی مرتکب شود بهتر از این است که گرفتار عُجب شود، عُجب انسان را زمین می زند. یعنی عُجب این قدر بد است!
در روایتی امام باقر علیه السلام می فرماید: دو نفر با هم وارد مسجد می شوند یکی از آنها عابد و دیگری فاسق است اما وقتی می خواهند از مسجد بیرون بروند فرد فاسق جزء صدیقین می شود و فرد عابد فاسق می شود! پرسیدند: چطور امکان دارد؟ حضرت فرمود: عابدی که وارد مسجد شده گرفتار عُجب می شود و به عبادت خودش می بالد اما فاسق در خانه ی خدا گردنش کج می شود و توبه می کند و خدا هم دستش را می گیرد.
تعریف ادب در دیدگاه امام حسین(ع)
از امام حسین علیه السلام پرسیدند: ادب چیست؟ حضرت فرمود: ادب به این است که وقتی از خانه بیرون می روی چشمت به هر کسی که افتاد او را بهتر از خودت ببینی. همه ی بی ادبی های ما به خاطر این است که خودمان را بهتر از دیگران می دانیم و اجازه می دهیم که به او اهانت کنیم.
شخصی در بازار اصفهان معروف به "هالو" بود، او یک باربر بود و بعدها متوجه شدند که او ملازم حضرت بقیه الله عجل الله تعالی فرجه الشریف بوده یعنی هرجا که حضرت می رفته همراهش بوده و پشت سر او نماز می خوانده وکارهای خصوصی حضرت را انجام می داده. بعداً شخصی که به محضر حضرت رسیده بود ایشان را دیده بود و بسیار تعجب کرده بود اما باربر به او گفت تا وقتی من زنده هستم نباید به کسی بگویی. حتی ممکن است در این مجلس یکی از اولیای الهی حضور داشته باشد و ما متوجه نباشیم و به او بی احترامی کنیم. چون روایت داریم چند چیز در چندچیز مخفی شده است یکی از آنها اولیای خدا هستند که در میان مردم پنهان هستند.
ریشه ی عُجب چیست؟
اگر در مجلس روضه خوب گریه کردید دلیل نمی شود که عُجب پیدا کنید و خودتان را بالاتر از بقیه بدانید. خداوند به حضرت موسی علیه السلام فرمود: به میان مردم برو و هر کس که پایین تر از خودت هست را بیاور. حضرت موسی به میان مردم رفت اما نتوانست کسی را پیدا کند اما چون باید امتثال امر می کرد باخود گفت نباید دست خالی بروم، در نهایت یک سگ کور دید و آن را روی دوشش گذاشت سه قدم راه آمد و دستش شل شد و کیسه را انداخت. خطاب رسید: ای موسی اگر چندقدم بیشتر می آمدی اسمت را از طومار انبیاء پاک می کردیم. چرا به خودت اجازه دادی که موجودی را که ما خلق کردیم بدتر از خودت بدانی.
ریشه عُجب به کبر و دشمنی با اهل بیت علیهم السلام بر می گردد. امیرالمومنین علیه السلام می فرماید: سیئه ای که باعث شود سرت را در خانه ی خدا کج کنی بهتر از حسنه ای است که باعث عُجب تو شود. امام صادق علیه السلام هم به چنین مطلبی اشاره می کند و می فرماید: خدا می داند که گناه کردن مومن بهتر از عُجب داشتن است برای همین است که خدا مومنین را مبتلا به بلا می کند.
پی نوشت:
1- نامه 31 نهج البلاغه