نوحه‌های امروز انسجام ندارد/موسیقی اکثر نوحه‌های دهه ۹۰ آواز دشتی است
نخستین جلسه از سلسله جلسات تخصصی نوحه با عنوان «دماهنگ» از سوی مجمع شاعران اهل بیت(ع) با موضوع بررسی سیمای امام حسین(ع) در نوحه‌های دهه ۹۰ عصر روز گذشته چهارشنبه پنجم آبان‌ماه با سخنرانی مهدی امین فروغی، سیدمهدی حسینی، مهدی زنگنه و حجت‌الاسلام محسن حنیفی و با حضور جمعی از فعالان عرصه نوحه کشور برگزار شد.
اکثر نوحه‌های دهه ۹۰ آواز دشتی است
در بخش دوم این نشست مهدی زنگنه شاعر و نوحه‌سرا به موضوع بررسی وجه موسیقی نوحه‌های دهه ۹۰ پرداخت و اظهارداشت: آیا ارائه تصویری از امام حسین(ع) صرفا با شعر و محتوا محقق می‌شود آیا موسیقی هم در ارائه تصویر از ایشان نقش و سهمی دارد؟ سیمای امام حسین(ع) به معنای برایند مجموع تصاویر، تفاسیر و معانی مرتبط با ایشان است.
موسیقی در ساختن تصویر ذهنی از امام حسین(ع) سهم دارد
وی با بیان اینکه نوحه نسبت به شعر بُعد جدیدی دارد و آن هم موسیقی است، گفت: از گذشته تاکنون فلاسفه تعاریفی از موسیقی داشتند به طور مثال ابن سینا آن را شاخه‌ای از ریاض و افلاطون آن را ناموس هنر می‌نامند. در مجموع چه موسیقی نظری چه موسیقی عملی، دانش، یا هنر، یا در نازل‌ترین شکل، یک فن است که با صدا و سکوت سروکار دارد. افلاطون می‌گوید موسیقی برای روح مانند ورزش برای جسم است. ارسطو می‌گوید: موسیقی حکمتی است که نفوس بشر از اظهار آن در قالب الفاظ عاجز است بنابراین آن را در قالب اصوات ظاهر می‌سازد.
زنگنه با بیان اینکه موسیقی در شکل‌گیری هر دو نوع تصویرسازی یعنی تجسم و تجسم‌سازی خلاق اثرگذار است، تصریح کرد: نوحه تلفیق هنرمندان شعر و موسیقی در جلسات مذهبی متناسب با فرهنگ نوحی است که برای مخاطبان توسط مداح اجرا می‌شود. بنابراین موسیقی در ساختن تصویر ذهنی از امام حسین(ع) سهم دارد.
نوحه‌های دهه ۴۰ و ۵۰، مملو از اعتراض اجتماعی و در دستگاه چهارگاه است
این پژوهشگر دینی با اشاره به اینکه در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ با بررسی شعر نوحه‌های آن زمان با پدیده‌ای به نام اعتراض اجتماعی در برابر حکومت پهلوی مواجه هستیم. هیأت‌های مذهبی در این جریان پرچمدار بودند و به تبع آن نیز شاهد امام حسین(ع) انقلابی، معترض، ظلم‌ستیز و ... در نوحه‌ها هستیم. نوحه‌هایی که مانند «حسین سرباز ره دین بود» در میان مردم رواج پیدا می‌کند. این نوحه‌ها در دستگاه چهارگاه تولید می‌شود.
سوزناک‌ترین دستگاه آوازی ایران، دشتی است
وی با طرح این سوال که آیا در ملودی نوحه‌های دهه ۹۰ هم می‌توان مانند دهه ۴۰ و ۵۰ سیر واحد داشت، گفت: ما در ۹۰ درصد نوحه‌های دهه ۹۰ که البته نوحه‌های فراگیر آن مدنظر است، با آواز دشتی مواجهیم که البته آن هم بخش کوچکی از این دستگاه است. این نوحه‌ها در ۲ – ۳ پرده مشابه یکدیگر است.
زنگنه گفت: دشتی زیرشاخه‌ای از دستگاه شور است که در توصیف آن می‌گویند که ذوق مشرقی‌ها با آن سازگار است و این سوزناک‌ترین دستگاه آوازی ایران است که حسن غم، فراق یار و ... دارد که سطحی‌ترین احساسات مخاطب است.
در نوحه‌های دهه ۹۰ امام حسین(ع) مظهر چیست؟
این شاعر و نوحه‌سرا افزود: روضه‌خوان‌ها می‌دانند به محض اینکه دشتی بخوانند حال خوبی در جلسه رخ می‌دهد و مردم گریه می‌کنند. برایند کلی نوحه‌های دهه ۹۰ از جهت موسیقایی این است که امام حسین(ع) مظهر عدالت، حماسه و آزادگی نیست بلکه با امام حسین(ع) معشوق، مظلوم، محبوب و مظلوم روبه‌رو هستیم که با او حرف‌هایی از جنس فراق، دوری، سختی، مظلومیت، مصیبت و روضه می‌زنیم.
بحران اصلی نوحه‌های امروز انسجام است
سید مهدی حسینی شاعر و از منتقدین شعر آئینی نیز در این جلسه با اشاره به اینکه اکثر نوحه‌هایی که خوانده می‌شود فضا و زبانی صمیمی، جذاب و تاثیرگذار دارد، اظهارداشت: علت زبان زد شدن نوحه‌ها ،همین صمیمت است که باید بحث شود ذاتی و فطری است و یا تصنعی است. زمانی که زبان صمیمی است نوحه و شعری می‌تواند ماندگار شود که شاهکار باشد.
وی افزود: اگر فردی با معارف شیعی آگاه باشد، این معارف در شعر او هم نمایان است. اگر شعر ما از عرفان و معرفت خالی باشد باید فکری برای آن کرد. اگر در نوحه‌ای می‌گوییم «دوست دارم» یا «عزیزم حسین» یک فرد عاری از نگاه معرفتی چگونه آن را بفهمد؟
سرو ته برخی از نوحه‌ها یک دست نیست
حسینی گفت: برگ برنده نوحه‌های دهه ۹۰، به خاطر سبک یا نحوه اجرا مداح یا شخصیت مداح و یا بُعد رسانه‌ای مثلا استودیویی شدن است. اگر این عناصر کنار برود و با آن ذهن خالی بررسی شود، کاملاً تهی است. در نوحه عنصر انسجام و بافت هنری مهم است. سرو ته برخی از نوحه‌ها یک دست نیست و این یک عیب بزرگ است. مخاطب در یک نوحه باتوجه به روند آخرش را در بین‌الحرمین انتظار می‌کشد اما به یکباره به قتلگاه و گودال می‌رود.
این شاعر و منتقد شعر آئینی با بیان اینکه بسیاری از نوحه‌های معروف این دهه خلاقانه است، گفت: این نوحه‌ها اگرچه در سبک و مضمون خلاقانه است اما چون نقد نشده است به انسجام نرسیده است و تنها خلاقیت ویژگی خوب آن است. مثلا «تو حسین بچگیمی» یک کشف خوب در نوحه بود اما باقی نوحه با آن یک دست نیست.
در نوحه شاهد واژه‌سازی برای پویایی زبان فارسی نیستیم
وی با اشاره به اینکه ما وقتی نوحه می‌سراییم باید بدانیم در گام نخست آن یک شعر است و باید شاهکار باشد تا ۵۰ سال بماند، گفت: در نوحه‌ها تنوع زبان داریم اما واژه‌سازی نداریم که به زبان فارسی برای پویایی کمک کند. در نوحه ترکیب‌سازی یا همان ایماژ وجود ندارد. نوحه را باید مانند شعر بدانیم.
حسینی با اشاره به اینکه محاوره‌سرایی یک شیوه است اما تنها شیوه نیست، گفت: اگر کسی بتواند همان فضای صمیمی را با زبان معیار در شعر ایجاد کند، هنر است. راهکار داریم تا زبان صمیمی را به‌گونه‌ای استفاده کنیم که شکسته نشود. باید بدانید زبان محاوره، به زبان شما ضربه خواهد زد.
قافیه که بدیعی‌ترین عنصر شعر است در نوحه مورد توجه نیست
این شاعر و منتقد شعر آئینی ادامه داد: برای زبان محاوره باید زبان مردم را شناخت و سپس آن را فرآوری کرد و باز بان هنری در شعر آورد نه اینکه آن را مستقیم به شعر وارد کرد. باید نوحه را قبل اجرا به استاد نشان داد. موسیقی شعر هم در نوحه اشکال دارد. قافیه که بدیعی‌ترین عنصر شعر است در نوحه مورد توجه نیست. در نوحه‌ها گاهی جز احساس عنصر دیگری نداریم در حالی که بیان شاعرانه هم باید باشد. احساس، موسیقی و خیال سه ضلع مهم است که نباید حذف شود تا لذت بخش باشد.
۹ نکته‌ای که برای یک نوحه معیار لازم است
وی با اشاره به اینکه برای رسیدن به نوحه معیار باید به ۹ نکته توجه کرد، گفت: اول سلامت زبان، فکر و خیال، دوم زلال، ساده و روان بودن، سوم مؤانست عام یعنی واژه و ترکیب و تشبیه و استعاره در شهر باید برای مردم آشنا و قابل فهم باشد. چهارم دلنشینی و طراوت، پنجم بیان شاعران، ششم غنا و پختگی یعنی مضامین پخته در شعر استفاده شود.
حسینی ادامه داد: هفتم شیوه بلاغت یعنی در نوحه باید از زبان مردم استفاده شود، هشتم بداعت و خلاقیت و در نهایت نهم انسجام که بحران اصلی نوحه‌های امروز است.
این شاعر و منتقد شعر آئینی در پایان سخنان خود خاطرنشان کرد: مداحان هنگام شعرخواندن و اجرا مشاوره می‌گیرند آیا نوحه‌سراها هم مشورت می‌گیرند؟ اگر شعر در هر دوره‌ای ایراد داشت نشان از این است که که به نقد گذاشته نشده است. مقام معظم رهبری می‌فرماید شعر را به نقد بگذارید و بی‌رحمانه هم نقد کنید و اگر در نهایت ایراد داشت کنار بگذارید.
تازمانی که در نقد نگاه از بالا به پایین است، فایده‌ای ندارد
سید جواد پرئی شاعر و نوحه‌سرا نیز در این نشست با اشاره به اینکه نوحه‌سرایان امروز بی‌دلیل تحقیر می‌شوند، گفت: در چند دهه اخیر فراگیرترین آثار و نوحه‌ها حول کدام محور و بُعد شخصیتی امام حسین(ع) بوده است؟ قطعا بُعد حماسی نیست بنابراین می‌توان گفت بُعد حماسی نداریم؟ زیرا در این جلسه فقط نوحه‌های فراگیر ارزیابی شده است.
وی با بیان اینکه آیا شاعران به اندازه نوحه‌سراها تولید دارند، گفت: متاسفانه بزرگان در جلسات مختلف به نوحه‌سرایان جوان دهه ۹۰ نکاتی را مطرح می‌کنند که حاکی از دلسوزی نیست بیشتر اعتراض و ضعیف‌کشی است. این حرف‌ها زمانی نفوذ دارد که ما با این اساتید بزرگ شده باشیم. بیماری که گریبانگیر نوحه است عیناً گریبانگیر شعر هم هست اما آیا به شعر تاخته می‌شود؟
رویکرد ضعیف‌کشی، فایده‌ای ندارد
پرئی با بیان اینکه یکی از اصلی‌ترین محل‌های اشکال نگاه سطحی به نوحه است، افزود: آیا در دهه ۹۰ فراگیرترین آثار نوحه‌های خشن بوده است؟ خیر نوحه‌های عاطفی و حماسی بوده است. اگر طرح مسائل و مشکلات دوستانه باشد ممکن است فایده‌ای داشته باشد اما تا زمانی که نگاه از بالا به پایین است و رویکرد ضعیف‌کشی است فایده‌ای ندارد. زمانی که می‌گوییم نوحه‌سرا امروز هیچی نمی‌فهمد نتیجه‌ای ندارد باید با دسلوزی با او صحبت کرد.
این شاعر و نوحه‌سرا با بیان اینکه هر ایرادی که به نوحه امروز وارد است به نوحه دهه ۴۰ و ۵۰ هم وارد است، گفت: نُقل فضای مجازی اشتباهات روایی برخی از سخنرانان برروی منبر است آیا حوزه علمیه در خصوص آنان نظری می‌دهد؟
عامل اصلی پایین‌آمدن نوحه ضعف مداحان است
محمد مهدی سهرابی کیا شاعر و نوحه‌سرا نیز در این مراسم اظهارداشت: در دهه ۸۰ یک نبوغ در نوحه‌سرایی رخ داد که البته تعداد آن‌ها هم کم بود و فضا و مضامینی وارد نوحه شد که قبلا شاهد آن نبودیم البته جریان مداحی از این اتفاق عقب ماند و همان نوحه‌های دهه ۸۰ را تنها چند مداح می‌توانستند بخوانند. اینکه نوحه پایین ساخته می‌شود یکی از دلایلش عدم توانایی مداح در اجراست. یعنی عامل اصلی پایین‌آمدن نوحه ضعف مداحان است.
وی با بیان اینکه در نوحه‌های سال ۹۵ به بعد شور بیشتر دیده می‌شود و فراگیر هم می‌شود، گفت: ابعاد دیگر نوحه مانند واحد و همخوانی کمتر است زیرا شور دم دست‌تر است و زبان محاوره بیشتر در آن استفاده می‌شود.
نوحه‌سرا عصر حاضر تربیت شده مداح است
محمد رسولی شاعر و نوحه‌سرا نیز در این مراسم گفت: متاسفانه نقطه قوت یک نوحه‌سرا بزرگترین مشکل او هم هست و آن منتشر شدن آثار او بلافاصله است در حالی که در منبر اینگونه نیست و اگر اشتباهی هم صورت گیرد با یک عذرخواهی جبران می‌شود اما اشتباه نوحه‌سرا صدها هزار بار دیده می‌شود اما عذرخواهی‌اش شاید ده بار هم دیده نشود بنابراین پرداخته شدن به نوحه مهم است و دوم باید به اشکالات تاخته هم شود تا نوحه‌سرا وحشت کند تا عامل بازدارنده‌ای برای او باشد.
وی افزود: در گذشته لات و لوت‌ها به هیأت می‌رفتند و سر به راه می‌شدند اما امروز نمازخوان به هیأت می‌رود و دل زده از دین برمی‌گردد، دلیلش چیست؟ امام حسین(ع) که تغییر نکرده است پس تصویر ارائه شده از ایشان در ذهن مخاطب ایراد دارد و این برگرفته از رفتار مداح و نوحه اوست.
رسولی با بیان اینکه نوحه‌سرا عصر حاضر تربیت شده مداح است، گفت: امام حسین(ع) ذوقی و سلیقه‌ای که چیزی نیست متاسفانه شانیت امامت برای حضرت در نوحه باقی نمانده است. امام حسین رفیق ما شده است. اینکه با حضرات احساس نزدیکی کنیم یک بحث است اما این احساس نزدیکی به حالت دم دستی بودن تبدیل شود بحث دیگری است که نتیجه آن است امکان دستگیری و هدایت را از او سلب می‌کنیم.
هدف نقد، ریل‌گذاری برای بهتر شدن است
سید مهدی حسینی شاعر و منتقد شعر آئینی در ادامه جلسه اظهارداشت: نقد برای چکش‌کاری نیست بلکه هدفش ریل‌گذاری برای بهتر شده است و تعریف ما از نقد صحیح نیست و نشانه‌اش آن است که تا از نقد نوحه می‌گوییم نوحه‌سرا فرار می‌کند.
بسیاری نوحه‌های فراگیر دهه‌های اخیر حماسی بوده است
مهدی زنگنه در بخش پایانی این نشست اظهارداشت: در دهه ۴۰، ۵۰ و ۶۰ نوحه حماسی در دستگاه چهارگاه خوانده می‌شد. نوحه «زینب زینب» سلیم موذن‌زاده و یا دودمه «امشبی را شه دین ...» همگی حماسی هستند. سالها بعد نوحه «یاد امام و شهدا» حماسه است. «به خیمه‌ها عطش فراوان بود» حماسه است. سالها بعد «بین همه عشق‌های دنیا» حماسه است. «جنگیدم به نفس‌های آتشینت» حماسه است. بنابراین در سال‌های مختلف نوحه حماسی داشتیم که فراگیر شدند.
منبع: فارس
افزودن دیدگاه جدید