کتاب «معاد» تکمیل‌کننده اثری از رهبر انقلاب/ پناهیان؛ اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای قبل و بعد از انقلاب ثبات و هماهنگی دارد
کتاب «معاد» با رویکرد بازسازی فصل معاد کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، ترکیب مزجی بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی به همت هسته مکتب امام خمینی مرکز رشد و دفتر اعزام مبلغ دانشگاه امام صادق(ع) و نشر معارف تالیف و منتشر شده است. این کتاب با حضور حجت‌الاسلام علیرضا پناهیان استاد حوزه و دانشگاه و علی جعفری هرستانی، سید مصطفی موسوی، محمدعلی فائضی و مصطفی حبیب‌الله و محمد قائمی‌راد از مولفان کتاب همزمان با سالروز میلاد امام حسن(ع) و همچنین سالگرد تدریس مطالب طرح کلی اندیشه اسلامی از سوی مقام معظم رهبری در مسجد امام حسن مجتبی(ع) در خبرگزاری فارس رونمایی شد.
کتاب «معاد» نقص طرح کلی اندیشه اسلامی را پوشش می‌دهد
محمد قائمی‌راد از مولفین این کتاب با اشاره به اینکه تالیف این کتاب براساس دغدغه جمعی از پژوهشگران که به مطالعه و تدریس کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن می‌پردازند، صورت گرفت زیرا مقام معظم رهبری در مباحث این کتاب که در مسجد امام حسن مجتبی(ع) در ایام ماه رمضان مطرح کردند، اعلام می‌کنند که بعدتر در بحث معاد، سخنانی را مطرح خواهند کرد که البته فرصت نمی‌شود. بنابراین، این دغدغه وجود داشت، بحث معاد نقص کتاب طرح کلی است.
وی افزود: انگیزه ما این بود که جمع‌آوری و گردآوری مباحث مقام معظم رهبری در خصوص معاد و انتشار آن در قالب یک کتاب، بهانه و زمینه‌ای برای بحث کردن درخصوص این موضوع خواهد شد. رویکرد ما این بود که اگر مقام معظم رهبری بنا داشته باشند در خصوص معاد یا هر موضوع دیگری همان روند طرح کلی اندیشه اسلامی را ادامه دهند، چگونه عمل خواهند کرد؟ بنابراین تلاش کردیم در این کتاب مشابه همان مباحث را ادامه دهیم که دارای چالش‌هایی بود.
رویکرد کتاب معاد با کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی قرابت و نزدیکی دارد
قائمی‌راد گفت: یکی از این چالش‌ها این بود که اگر مقام معظم رهبری بنا داشتند در این خصوص سخنرانی کنند و مطالب را ارائه کنند، قطعاً ظرافت و انسجام بهتری خواهد داشت و دوم اینکه در بحث معاد مباحث مقام معظم رهبری همانند مباحث ایشان در خصوص سیره معصومین(ع) پُرحجم نبود تا بتوانیم همه نکات و مباحث را استخراج کنیم و تبدیل کتاب شود. تلاش شد، این کتاب باوجود تمام این چالش‌ها و با همان دغدغه که محلی برای بحث در زمینه معاد شود، نزدیکی و قرابت با کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی داشته باشد.
مولف کتاب «معاد» تصریح کرد: مباحث رهبری در زمینه معاد شاید کم باشد اما دارای یک وحدت و هماهنگی است، علاوه بر آن مولفین بازهم تلاش کردند در ارائه مطالب، منطق کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی را رعایت کنند و به طور مثال در فصل اول تناظر ایمان آگاهانه و ایمان متعهدانه در مباحث معاد هم مطرح شده است. یکی از منابع ما مباحث تفسیری مقام معظم رهبری بود که شاید در این مباحث ایشان یک کلمه یا اسم را در تفسیر ترتیبی خود باز می‌کنند اما چون در طرح کلی این شیوه نبود، از آن‌ها صرفنظر کردیم.
ارائه استنادات قرآنی به سبک پلی‌کپی‌های رهبری!
وی افزود: تلاش کردیم در گردآوری مطالب، رویکرد حداکثری داشته باشیم. برخی از فیش‌هایی که آورده شده است شاید مربوط به سخنرانی ایشان در خصوص معاد نباشد اما چون مرتبط بوده است، استفاده کردیم. به طور مثال تبیین جایگاه حق و باطل ایشان تا امروز هم مورد استفاده است.
قائمی‌راد در پایان سخنان خود خاطرنشان کرد: یکی از چالش‌های دیگر ما این بود که غلظت آیات قرآنی و روایات در مباحث طرح کلی بسیار بالاست، اما در دیگر مباحث رهبری آنچنان مشهود نیست. البته که سخنان و تفکرشان برگرفته از اندیشه قرآنی است. بنابراین تلاش بیشتری کردیم مانند مباحث طرح کلی اندیشه اسلامی که ایشان در پایان هر جلسه، نکاتی را در قالب یک پلی کپی میان مخاطبان توزیع می‌کردند و در کتاب هم آمده است؛ در این کتاب هم مباحث و ارجاعات قرآنی و روایی هربحث را به همین شیوه تهیه و در کتاب ارائه کنیم که آن را بازسازی کردیم.
رهبری از یک ثبات دیدگاهی در قبل و بعد از انقلاب برخوردار است
حجت‌الاسلام علیرضا پناهیان استاد حوزه و دانشگاه در این مراسم ضمن قدردانی از تلاش مولفین جوان این کتاب که به جمع‌آوری بیانات و دیدگاه‌های رهبری اهتمام ورزیدند، اظهار داشت: با این کتاب نقص موضوعی کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی را که مقام معظم رهبری هم وعده داده بودند، پوشش داده می‌شود و هم این نکته جالب مشهود می‌شود که وقتی مباحث این کتاب که برگرفته از بیانات رهبری بعد از انقلاب اسلامی است، بررسی می‌کنیم شاهد یک هماهنگی و هارمونی با مباحث ایشان در موضوعات دیگر قبل از انقلاب اسلامی هستیم. این ثبات در دیدگاه و ساختار نشان‌دهنده یک فکر عمیق و برخورداری از حکمت در نظریات ایشان در زمینه تفسیر آیات قرآن است.
ثبات نظری و اندیشه رهبری نشان دهنده ایستایی نیست!
وی افزود: این هماهنگی میان فرمایشات بعد و قبل از انقلاب ایشان، نشان دهنده ایستایی اندیشه ایشان نیست بلکه نشان‌دهنده پیشتازی نظرات ایشان در قبل از انقلاب است که یک طلبه ۳۰ ساله مباحثی را مطرح می‌کند که از نظر اجتماعی، سیاسی و تمدنی، امروز هم بعد از تجربه نیم قرن از انقلاب اسلامی، قابل عرضه است و این بسیار قابل توجه و جالب است.
ارائه طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن نشان دهنده اشراف قرآنی رهبری است
پناهیان با اشاره به ویژگی‌های اندیشه‌ای مقام معظم رهبری است، گفت: ایشان شخصیتی دارای تفکر قرآنی است. ممکن است عالمانی داشته باشیم که به قرآن کم پرداخته باشند یا ارتباط نداشته باشند اما تفکر مقام معظم رهبری تحت تاثیر آیات قرآن است. در تفسیر المیزان زمانی که دیدگاه‌های علامه طباطبایی را مشاهده می‌کنید شاهد تحت تاثیر آیات قرآن بودن نظریات ایشان هستید و این طبیعی است زیرا او مفسر است و از زاویه قرآن به مسائل نگاه می‌کند؛ اما مقام معظم رهبری با اینکه هیچگاه فرصت نداشته است در کسوت مفسر قرآن، ظاهر شود و تفسیر قرآن کامل برای ما ارائه نداده‌اند، قرآنی بودن اندیشه ایشان در مباحثشان کاملاً مشهود است. موضوع طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن به اشراف ایشان نسبت به آیات قرآن اشاره دارد.
این سخنران مذهبی با بیان اینکه این اقدام مهمی است که فردی بگوید در قرآن این موضوعات کنار هم اینگونه دیده شدند و طرح کلی اندیشه اسلامی را ترسیم کند و این نشان از اشراف اوست، گفت: در تابستان سال ۵۸ که رهبری نه امام جمعه تهران و یا رهبر انقلاب بودند، این مباحث را مطرح کردند و من آن زمان نوجوان بودم. معلم ما که کتب شهید مطهری را به ما درس می‌داد به عنوان خبر و نکته جالب به بیانات مقام معظم رهبری در این زمینه اشاره کرد. من آن زمان اسم ایشان را می‌شنیدم و گاهی تصویرشان را در میان چهره‌های انقلابی می‌دیدیم اما معلم ما ایشان را نظام‌مند و ساختارمند معرفی کرد و برخوردار از یک جامعه‌نگری می‌دانست.
ویژگی‌های اندیشه مقام معظم رهبری
وی گفت: این نگاه شاید در میان دیگر اندیشمندان وجود نداشته باشد، فردی ممکن است کل قرآن را تفسیر کند اما یک طرح کلی از آن استخراج نکند. فرد دیگری ممکن است کل تاریخ اسلام را بررسی و تحلیل کند اما کتاب انسان ۲۵۰ ساله از آن استخراج نکند. این نگاه منسجم، جامع و نظام‌مند در آن زمان برای جوانان و نوجوانان غرق مطالعه بسیار جذاب بود و برای ما که اهل مطالعه و غرق در جزییات بودیم و از اندیشمندان مختلف این نگاه را گرفته بودیم، این سبک نگاه، همانند یک آب حیات بود که می‌توانستیم جمع‌بندی داشته باشیم. فردی اگر در آن زمان با آثار ایشان مواجه شده باشد تا همین الان هم می‌تواند از این آثار استفاده کند و راهی برای اندیشیدن خود و الگویی برای تفکر پیدا کند.
نگاه سه جانبه مقام معظم رهبری به مفاهیم دینی
پناهیان با اشاره به اینکه ویژگی دیگر اندیشه مقام معظم رهبری غیر از قرآنی بودن و ساختارمند بودن، برخورداری از نگاه اجتماعی، سیاسی و تمدنی است که هر سه این‌ها را در مواجه با مفاهیم دینی و تفسیر قرآن و برداشت‌های ایشان از آیات قرآن می‌توانید ببینید، گفت: اینگونه نگاه کردن به مفاهیم دینی را می‌توان در برخی از اندیشمندان معاصر مشاهده کرد. بسیاری سوال می‌کنند که اگر نخواهیم اسلام را امری فردی ببینیم، به آثار چه افرادی باید مراجعه کنیم؟ تعدادی از آنان را معرفی می‌کنم.
اندیشمندانی که نگاه فردی به اسلام ندارند!
این سخنران مذهبی گفت: اولین شخصیتی که در تاریخ معاصر دارای این سه نگاه اجتماعی، سیاسی و تمدنی است، آیت‌الله شاه‌آبادی استاد عرفان امام خمینی(ره) است. ایشان شاگردی همچون امام تربیت می‌کند که برخوردار از این نگاه در آثار و بیانات خود هستند. امام خمینی(ره) در کتاب ولایت فقیه خود و در تمام سخنرانی‌ها و رهنمودها و رهبری که انجام دادند از چنین نگاهی برخوردار هستند و اسلام را امر فردی نمی‌بینند.
وی با اشاره به اینکه یکی دیگر از علمای برجسته که چنین نگاهی به اسلام دارد، شهید صدر است که فوق‌العادگی بالایی در تفسیر آیات قرآن و در تحلیل مفاهیم دینی باتوجه به ابعاد اجتماعی، سیاسی و تمدنی دارد. برخی می‌توانند تحلیل سیاسی کنند اما در زمینه اجتماعی و تمدنی تسلط ندارند و نمی‌توان از بیانات آنان چشم‌انداز نورانی و تمدنی به دست آورد و بالعکس؛ اما از کسانی نام می‌برم که به هرسه این موارد توام تسلط دارند.
هماهنگی جالب نگاه مقام معظم رهبری و شهید صدر در نحوه تحلیل مفاهیم دینی
پناهیان ادامه داد: شاید مقام معظم رهبری که اثر طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن ایشان تقریباً معاصر با دوران شهید صدر بوده است، به آثار ایشان دسترسی نداشتند اما اگر بررسی کنید شاهد هماهنگی میان دو نگاه در نحوه تحلیل مفاهیم دینی هستید. این امری نادر است و اصلاً سابقه ندارد که علما نگاه مشابهی داشته باشند.
این سخنران مذهبی گفت: اندیشمند دیگری که نگاه اجتماعی، سیاسی و تمدنی به قرآن دارند، علامه طباطبایی است. برخی فرمایشات ایشان به این دلیل که روی قرآن وقت گذاشته است، می‌تواند به ما کمک کند تا صلابت مطالب طرح کلی اندیشه اسلامی را درک کنیم. زمانی که آثار و بیانات اندیشمندی ذیل آیات قرآن نظرات خود را منتشر کرده و آیات قرآن را با روش آیه با آیه تفسیر کرده است، بررسی می‌کنیم و سپس سراغ بیانات مقام معظم رهبری می‌رویم، به ما کمک می‌کند تا این اندیشه را در ذهن خود بسط دهیم زیرا این دو نگاه باهم هماهنگ هستند.
نگاه اجتماعی علامه طباطبایی به آیات قرآن
وی افزود: در یکی از آیات قرآن داریم: «یا ایها الذین امنوا علیکم انفسکم» این آیه بسیار فردی ترجمه می‌شود و از آن به خودسازی توصیه می‌کنند که اگر خود را بسازید، کسانی که گمراه شدند به شما نمی‌توانند ضربه بزنند. اما علامه طباطبایی به این آیه اجتماعی و سیاسی نگاه می‌کند و اینگونه تفسیر می‌کند که جامعه اسلامی باید به استعدادها و قوای خود توجه کند که در این صورت، دشمنان نمی‌توانند به شما ضربه بزنند. این نگاه با رویکرد اول که البته آن هم غلط نیست، چقدر متفاوت است؟ روی این نگاه تمرکز کردم تا با این دید بتوانید مطالب طرح کلی اندیشه اسلامی مقام معظم رهبری را درک کنید.
پناهیان تصریح کرد: شخصیت بعدی که دارای این سه نگاه است، مقام معظم رهبری است البته با صرف نظر از اینکه ایشان امام و رهبر هستند. ایشان مدت‌هاست با این نگاه ادامه می‌دهند و برداشت‌های بسیار دقیق از مفاهیم دینی و قرآن کریم دارند. تعداد چنین شخصیت‌هایی کم نیستند اما خدا را شاکریم که چنین شخصیت اولاً قرآنی و ثانیاً برخوردار از تفکر نظام‌مند و برخوردار از برداشت‌هایی که به صورت کلان ساختار مفاهیم قرآنی را به ما انتقال می‌دهد، رهبر ما شده است.
رهبری، همانقدر که قرآنی است، تاریخی هم هست
این سخنران مذهبی گفت: رهبر انقلاب اسلامی، همانقدر که قرآنی هستند، تاریخی هم هستند. برخی از شخصیت‌ها وقتی قرآنی هستند اما تاریخی نیستند یک نقصی را در آموزه‌های آنان مشاهده می‌کنیم. معمولاً علما یا اهل دقت در جزییات هستند و یا کلان‌نگر هستند و می‌توانند نگاه کلی داشته باشند و کمتر هستند علمایی که در هر دو بخش یدطولایی داشته باشند اما مقام معظم رهبری اینگونه هستند.
وی افزود: کسی که در علم رجال سرآمد است یعنی بسیار جزیی‌نگر است و کسی که طرح کلی اندیشه اسلامی و انسان ۲۵۰ ساله را ارائه می‌دهد یعنی کلی‌نگر است و این دو در بیانات ایشان کاملاً مشهود است. به همین دلیل می‌توان بیانات قبل از انقلاب ایشان را هم منتشر کردو حتی بیانات قبل از انقلاب ایشان را می‌توان کنار بیانات الان قرار داد. مولفین این کتاب که مباحث معاد را گردآوری کردند و پیوست کتاب طرح کلی کردند، این هماهنگی بین این دوبخش در بیانات شخصی را که ۳۰ سال از تجربه انقلابی‌اش گذشته، دیدند. بسیاری افراد از سخنان ۱۰ سال پیش خود شرمنده هستند و می‌گویند منتشر نکنید و یا افرادی اسیر سخنان ۱۰ سال پیش خود هستند و دیگر به درد نمی‌خورند.
رهبری معاد را به متن زندگی دنیا می‌آورد و برای اداره جامعه مورد استفاده قرار می‌دهد
پناهیان با اشاره به اینکه موضوع معاد همواره مقابل موضوع دنیا قرار دارد و دوگانه دنیا و آخرت همواره وجود دارد اما رهبر انقلاب همین موضوع معاد را با نگاه اجتماعی، سیاسی و تمدنی مورد بحث قرار می‌دهند، گفت: در بخشی از این کتاب داریم که ایشان برای طراحی نقشه جامع پیشرفت یا الگوی پیشرفت ایرانی اسلامی، بحث معاد را به میان می‌کشند و این بحث را مطرح می‌کنند که ملت معتقد به معاد چگونه زندگی می‌کند؟ یعنی در موضوع معاد که بسیاری دچار چالش می‌شوند که دنیا و آخرت چگونه قابل جمع هستند، ایشان معاد را به متن زندگی دنیا می‌آورد و برای اداره جامعه مورد استفاده قرار می‌دهد.
این سخنران مذهبی گفت: در قرآن کریم «و یعلّمهم الکتاب و الحکمه» پیامبران رسالت دارند، کتاب و حکمت را آموزش دهند. هرکسی از عالمان دینی نمی‌توانند کتاب و حکمت را توأمان آموزش دهند. هرکسی از عالمان دینی نمی‌تواند این دو را باهم آموزش دهد. می‌توان کتاب را از محضر برخی عالمان دینی آموزش دید ولی معلوم نیست بتوان حکمت را هم از آنان آموزش دید. در بحث معاد می‌بینیم که ایشان کتاب و حکمت را با هم آموزش دهد.
در نگاه رهبری، یعلّمهم الکتاب و الحکمه باهم رخ می‌دهد
وی تصریح کرد: اگر کسی بخواهد الگویی از نگاه حکمی در کنار کتاب خدا پیدا کند، باید از روی دست کسانی که اهل نگاه حکمی هستند، مرور کند و این الگو مناسب است. سوال من این است، یعلّمهم الکتاب و الحکمه به معنای چیست؟ آموزش کتاب مشخص است اما آموزش حکمت به معنای چیست؟ چرا در کنار قرآن قرار گرفته است؟ اگر در کنار کتاب، حکمت را آموزش ندهیم چه اتفاقی می‌افتد؟ اگر کتاب را حکیمانه آموزش ندهیم، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ این‌ها نکات قابل تاملی است! در نگاه مقام معظم رهبری شاهد هستیم که یعلّمهم الکتاب و الحکمه باهم رخ می‌دهد و این الگوی بسیار خوبی برای ماست.
توصیه پناهیان به مطالعه کتاب معاد در ماه رمضان
پناهیان در پایان خاطرنشان کرد: این کتاب اثر معنوی بالایی دارد، مقام معظم رهبری شخصاً معادباور هستند و معتقدم هرکس پای سخنان ایشان بنشیند به خصوص زمانی که درباره معاد باشد، اثر معنوی خاصی خواهد داشت. توصیه می‌کنم از همین ماه رمضان، مخاطبان از همین کتاب مختصر معاد شروع کنند تا از آثار معنوی شخصی که عمیقاً به معاد باور دارد و زندگی‌اش براین اساس شکل گرفته است، استفاده کنند.
منبع: فارس
افزودن دیدگاه جدید