مجالس عزاداری چه پیامدها و آثار اجتماعی به دنبال دارند؟

برخی از مهم ترین پیامدها و آثار اجتماعی عزاداری به شرح ذیل است؛

1. الگوسازی و الگوپذیری

الگو در حقیقت، یک رفتارسنج است؛ یعنی رفتار فرد متاسی و پیرو در موضوع خاصی، با رفتار اسوه و الگو مقایسه می گردد و فاصله آن دو محاسبه می شود تا پیرو به کاستی های وجود خود پی برده، در صدد جبران و تدارک آن برآید.  وجود الگو آثار گوناگونی مانند هدف گذاری، انگیزه بخشی، تقویت اراده، واقع نگری و استفاده از تجربه های نظری و عملی را به همراه دارد.

زندگی امامان برای همه مقاطع رشد انسان از کودکی، نوجوانی و جوانی گرفته تا میان سالی و کهن سالی در خور الگوبرداری است، از جمله: زینب کبری سلام الله علیها الگوی کاملی برای جامعه بانوان، برادری و خواهری عباس و زینب و امام حسین علیهم السلام ، رابطه پدر و فرزندی میان امام حسین علیه السلام  و دختران و پسرانش، ولایت پذیری یاران امام حسین علیه السلام، نوع تعامل با همسران ناسازگار در زندگی امام حسن و امام جواد علیهما السلام، حر الگوی خطاکاران ، برخورد امامان با دشمنان آگاه  و یا فریب خوردگان.

البته مساله الگوسازی عزاداری به همین جا ختم نمی شود بلکه هرکدام از شرکت کنندگان عزاداری مانند علما، مداحان و مجریان مجالس عزا، حتی اصناف  گوناگون مردمی، گروه های مختلف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی می توانند برای دیگران الگو باشند.

2. رشد اجتماعی و دست یابی به هویت جمعی

رشد اجتماعی به معنای برقراری ارتباط با افراد و محیط  پیرامون است. روشن است که رشد اجتماعی کارآمد، به شناخت و کاربست ابعاد مختلف جسمی و روانی و روحی فرد و نیز محیط وی بستگی دارد. از این رو هرچه فرد شناخت بیشتری از خود و هویت اش داشته و از مهارت های زندگی بیشتری برخوردار باشد، رشد اجتماعی افزون تری نیز خواهد داشت و مجالس عزاداری تاثیر به سزایی در نیل به بخشی از این شناخت ها و مهارت ها دارد از جمله :

- هویت خانوادگی : شرکت و تقسیم مسئولیت میان اعضای خانواده و رعایت سلسله مراتب سنی در مجالس عزا، بارزتر شدن مرزهای میان اعضای خانواده  و ایجاد یا تقویت قواعد خانواده مبتنی بر آداب و سنن هر منطقه  در عزاداری  و امثال آن دارای آثار قابل توجهی در هویت خانوادگی است.

- هویت ملی : مجالس هر منطقه بر اساس فرهنگ و آداب و رسوم همان جا برگزار می شود و موجب انتقال آنها به نسل های بعدی می شود. این هیات ها و تکیه ها بودند که همواره در تاریخ، از عوامل مهم اجتماع و اتحاد شیعیان و دفاع از کشور و میهن خود در مقابل دشمنان و معاندان به شمار می رفتند؛ مانند آنچه در هشت سال دفاع مقدس شاهد آن بودیم.

- هویت اجتماعی : همکاری بین هیئات، مجریان هیئت ها و نیز تقسیم نقش ها و وظایف، فرد و به خصوص نوجوانان را وارد فعالیت های اجتماعی می کند و آنها را به فراگیری مهارت روابط اجتماعی رهنمون می سازد.

-  هویت تمدنی: تمدن اسلامی که در عرض 50 سال توانست بر جغرافیای وسیعی سیطره داشته باشد، ناشی از الگوی حکومت عادلانه معصومین علیهم السلام  افتخارات علمی و معماری مسلمانان و ارزش های والای اسلامی – انسانی بوده  که همگی در مجالس عزاداری تبیین می شوند.

- هویت دینی: وقتی برای حسین علیه السلام و اهل بیت اش گریه می کنیم و همواره به پیامبر اکرم صل الله علیه وآله و حضرت زهرا سلام الله علیها شکوه می بریم و امام زمان (عج) را صاحب عزا می دانیم ، می توانیم حد و مرز دین و آیین خود را مشخص کنیم.

- هویت فرهنگی:  برگزاری مجالس عزای خانگی با مشارکت اعضای خانوده، مناسبات بهتر میان اعضای خانوده و بلکه اعضای فامیل را به همراه می آورد و چه بسا این سنت از نسلی به نسل دیگر برسد و فرهنگ حاکم بر خانواده را نیز جهت دهی کند. مقاومت های مردمی در جریان کشف حجاب رضاخان و نیز قیام مردم بر ضد حکومت پهلوی به صورتی گسترده، وام دار همین هیئات و دسته جات حسینی بوده است.

3. مشارکت اجتماعی

انسان به عنوان یک موجود اجتماعی، محتاج به تعلق و مورد قبول واقع شدن است؛ یعنی سلامت روانی انسان، به روابط گروهی او وابسته است. هر رابطه مطلوبی می تواند یک عامل پیشگیرانه و یا یک رابطه درمانی نیز باشد و از این رو، استفاده از گروه برای درمان مشکلات مراجعان، از سوی روان شناسان مورد توجه قرار گرفته و در دو حوزه از گروه استفاده می کنند، یکی برای شناخت و کسب اطلاعات از اعضای گروه تحت عنوان گروه سنجی، و دیگری برای درمان مشکلات اعضای گروه تحت عنوان گروه درمانی.

- برپایی مجالس عزاداری به صورت عمومی، هر فردی را در توده ای عظیم از گروه های اجتماعی وارد می کند که همان آثار درمان های گروهی را به دنبال دارد؛ از جمله: هرکسی که از یک مشکل سطحی یا حاد عاطفی برخوردار است با مشاهده توده عزاداران حاجتمند و نذر کننده متوجه می شود که در داشتن مشکل، منحصربه فرد نیست و دیگران نیز به آن مبتلا هستند.

- با شرکت در میان عزاداران، همسالان خود را می بیند که یکدیگر را بهتر درک می کنند و می تواند آزادانه احساسات واقعی اش درباره خود و دیگران را مطرح کند و احساس رضایت مندی را بیشتر تجربه نماید.

- فرد می بیند که یک بزرگسال مانند روحانی یا مسئولان هیات، سعی در شناختن و کمک به حل مشکل او دارند و او را با تمام خطاها و گناهانش و یا مشکلاتی که دارد، پذیرا هستند و همین امر، مایه امیدواری و تقویت اراده شخص می گردد.

- با تجربه ملموس روابط و همبستگی های انسانی و گروهی در لابه لای برقراری مجالس عزا، می فهمد که در معرض ارزش های گوناگون قرار می گیرد و این خود او است که تعیین کننده برقراری روابط خوب یا بد با دیگران است.

4. غلبه بر ناتوانی هایی چون کم رویی و درون گرایی افراطی

هر یک از کم رویی و درون گرایی افراطی، فرد را از مدار جامعه و ارتباطات اجتماعی خارج کرده، با غرق کردن فرد در اندیشه های منفی، خود پنداره او، عزت و اعتماد به نفس او را کاهش می دهد. از این رو کافی است به فرد مبتلا آموزش دهیم که چگونه بر آن ها غلبه کند. نمونه ای از درمان های مرتبط با این مسائل که مشاوران و روان درمان گران به آنها تاکید دارند، هر کدام به نوعی در مجالس عزاداری مصطلح ما به عنوان یک حرکت گروهی و اجتماعی وجود دارد. این نمونه های درمانی عبارت اند از:

پذیرش بدون قید و شرط؛

حتی اگر رفتار فردی را نمی پسندیم باید برای شخصیت او احترام و ارزش خاص قائل شویم، به خصوص در برابر دیگران. روشن است که هرکس با هر لباس و مقام و هر اعتقادی می تواند در مجلس عزای حسینی شرکت کند. خیل عظیمی از ره گم کردگانی چون رسول ترک ها و علی گندابی ها در چنین مراسمی شرکت کرده اند  و راه روشن هدایت و به اصطلاح سبک زندگی درست را یافته اند و جالب این جاست که هر کسی که با حضور آنان مخالفت می کرده از سوی اهل بیت علیهم السلام  توبیخ و مذمت شده است.

 تقویت بعد اجتماعی ؛

با حضور اجتماعی پر رنگ در میان دوستان، اردوها و یا اماکن عمومی، می توان بعد اجتماعی خویش را تقویت کرد. کسانی که به شکلی در برپایی هیئت ها و تکیه ها شرکت می کنند، الزاما با افراد مختلفی روبه رو و آشنا می شوند. زمانی که این اقدامات همراه با نیات الهی و خلوص تمام انجام شود، موجبات انبساط خاطر و لذت معنوی نیز فراهم می گردد. از این رهگذر خودپنداره های افراد را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.

تالیف: حجت الاسلام محسن خیری، پژوهشگر دینی و کارشناس مشاوره

/ف.م214